K. J. Matkarimov b. J. Mahmudov a. A. Norqulov avtomobillarda ishlatiladigan ashyolar

Slaneslar, bitumlar va boshqa xomashyolardan olinadigan 
yonilg‘ilar.
Yonuvchi slaneslar quruq haydalganida hosil bo‘ladi-
gan smola (slanes moyi) kimyoviy mahsulotlar, yonuvchi gazlar 
va boshqalar manbayidir. Yonuvchi slaneslardan 5–50 foiz smo-
la olinadi. Maksimal yonish issiqligi 14600–16700 kJ/kg. Dunyo 
101
bo‘yicha umumiy zaxirasi 450 mlrd. tonnadan ortiq. Slanes smo-
lasidan olingan sintetik benzinning oktan soni tadqiqot usulida 82, 
motor usulida esa 91 ni tashkil etadi. Slanes smolasi asosidagi dizel 
yonilg‘ilarining setan soni 48–56 oralig‘ida bo‘ladi. 
Ularning xossalari ko‘p jihatdan olingan joyning xususiyatlariga 
va mazkur yonilg‘ilarni hosil qilishda qo‘llaniladigan texnologiya-
ga bog‘liq. 
Yonuvchi slanes zaxirasini yonilg‘i-energetik resurslarning 
umumiy miqdoridagi ulushining juda ham kamligi (atigi 1 foiz 
atrofida) ulardan istiqbolli ommaviy yonilg‘i sifatida foydalanishni 
chegaralab qo‘yadi. 
Keyingi yillarda chet elda neft yonilg‘isi o‘rniga o‘simlik moyi 
(kungaboqar, loviya, paxta va boshqa o‘simliklar)ni ishlatish tadqiq 
qilinyapti. O‘simlik moyining yonish issiqligi ancha yuqori, lekin 
ularning qovushoqligining yuqoriligi dvigatel ishini qiyinlashtiradi 
(yonilg‘i uzatish qarshiligi oshadi, yonilg‘i nasosining ish unum-
dorligi pasayadi, purkash va aralashma hosil qilish jarayonlari 
yomonlashadi). Bularning hammasi yonilg‘i to‘la yonmasdan de-
tallarning sirtlarida hosil bo‘lishi va yonilg‘ining solishtirma sarfi 
ortishiga sabab bo‘ladi. 
Nazorat savollari:
1. Gazsimon yonilg‘ining afzalliklari va kamchiliklari nimalardan 
iborat?
2. Gazsimon yonilg‘ilarning kelib chiqishi bo‘yicha turlari, ularning 
tarkibi va xossalari qanday?
3. Yonish issiqligiga ko‘ra gazsimon yonilg‘ilar qanday turlarga 
bo‘linadi?
4. Tabiiy, siqilgan va suyultirilgan gazlarning tarkibi, xossalari, ishla-
tilishi haqida aytib bering. 
5. Suyultirilgan gaz, uning tarkibi, xossalari, ishlatilishi haqida aytib 
bering. 
6. Spirtlardan yonilg‘i sifatida foydalanish istiqbollari qanday?
7. Yengil gaz kondensatlarining xossalarini aytib bering. 
8. Og‘ir gaz kondensatlarining xossalarini aytib bering. 

---

102
9. Vodorod yonilg‘idan foydalanish istiqbollari haqida gapirib bering.
10. Slaneslar va bitumlardan olinadigan yonilg‘ilar haqida aytib be-
ring. 
V BOB.