K. J. Matkarimov b. J. Mahmudov a. A. Norqulov avtomobillarda ishlatiladigan ashyolar

Dizel yonilg‘isining bug‘lanuvchanligi
Dizel yonilg‘isi optimal bug‘lanuvchanlikka ega bo‘lishi lozim. 
Yonilg‘ini havo bilan aralashishi uchun yonilg‘i bug‘lanishi lozim. 
71
Yonilg‘i-havo aralashmasi yonish kamerasidagi zaryad aralashma-
ni alangalanishining quyi chegarasida yonadi. Bundan aralashma 
hosil bo‘lish tezligi dvigatel silindriga purkalgan yonilg‘ining to‘la 
bug‘lanishi quyidagi omillarga bog‘liq bo‘lishi ko‘rinadi: harorat, 
bosim, havoning yonish kamerasidagi uyurma harakati, purkash si-
fati va yonilg‘ining bug‘lanuvchanligi. 
Yonilg‘ining purkalishi qanchalik yaxshi bo‘lsa (yonilg‘i qan-
chalik mayda purkalsa), bug‘lanish sirti shuncha ortadi. Bun-
dan tashqari, yonilg‘ini to‘zitilishidagi tomchilar diametrining 
kichiklashishi ularning qizish tezligini oshiradi. Buning natijasi-
da purkash sifati ortishi bilan birga, purkalayotgan yonilg‘ining 
bug‘lanish tezligi ortadi. 
Bug‘lanuvchanligi yomon bo‘lgan va yuqori haroratda qaynay-
digan yonilg‘i ishlatilganida, bug‘lanish tezligi shu darajada sust 
bo‘lishi mumkinki, bunda yonilg‘i gaz holatiga o‘tishga ulgurmay-
di va buning oqibatida to‘la yonmaydi. Natijada yonilg‘i sarfi or
-
tadi, gilza devorlaridan moy pardasining suyuq yonilg‘i bilan yu-
vilishi tufayli silindr-porshen guruhi detallarining yeyilishi ortadi. 
Dizel yonilg‘isining bug‘lanuvchanligi uning fraksion tarkibi bi
-
lan baholanadi. Bu tarkib dizel yonilg‘isining bug‘lanishini ko‘rsa-
tuvchi va benzinlardagi kabi yonilg‘i hajmi (umumiy hajmiga nis-
batan foiz hisobida) bilan yonilg‘i (yonilg‘i haydaladigan) harorati 
orasidagi bog‘liqlikni belgilab beradi. Bu haroratlar yonilg‘ining 
yurgazib yuborish xususiyatlariga ta’sir ko‘rsatadi: yonilg‘i tarkibi-
da nisbatan yengil fraksiyalar qanchalik ko‘p bo‘lsa, yonilg‘i pur-
kalganidan so‘ng shuncha tez bug‘lanadi; bunda yonilg‘ining to‘liq 
yonishi, kam tutun chiqarishi va dizelning oson yurgazib yuborili-
shi ta’minlanadi. 
Shunga qaramasdan, yonilg‘ida oson bug‘lanadigan fraksiya-
larning juda ko‘p bo‘lishi maqsadga muvofiq emas. Bu holda dizel 
dvigatellarida yonilg‘i kuchli yonadi, natijada dvigatel normal ish-
lamaydi (o‘ta qizib ketadi, quvvati pasayadi, ba’zan to‘xtab qoladi 
va uni sovitmasdan yurgazib yuborish mumkin bo‘lmaydi). Shu-
ning uchun ham yengil fraksiyalarning miqdori cheklanadi. 

---

72
Shu bilan birga, yonilg‘ida og‘ir fraksiyalar bo‘lishi yonilg‘ining 
ancha yuqori haroratlarda haydalishiga olib keladi. Natijada yonilg‘i 
aralashma hosil bo‘lish jarayonini yomonlashtiradi, yonilg‘i ko‘p 
sarf bo‘ladi, ishlatilgan gaz tutab chiqadi va kuyundi ko‘p hosil 
bo‘ladi. 
Yuqoridagi fikrlarga ko‘ra, dvigatel oson ishga tushishi uchun 
yonilg‘i shunday bug‘lanuvchanlikka ega bo‘lishi kerakki, bunda 
o‘z-o‘zidan alangalanish sodir bo‘ladigan paytda alangalanish hosil 
bo‘ladigan chegarada zarur yonilg‘i-havo aralashmasi hosil qilini-
shi lozim. 
Dizel yonilg‘isining o‘t olish xususiyati yonilg‘ining 50 foizi­
ning qaynash harorati bilan baholanadi. 
Dizellar uchun 
t
50%
= 255–280°C va 
t
96%
= 330–340°C bo‘lgan 
qishki yonilg‘ilar hamda 
t
50%
= 280°C va 
t
96%
= 360°C bo‘lgan 
yozgi yonilg‘ilar ishlab chiqariladi. Bunday fraksion tarkibli dizel 
yonilg‘isi yonilg‘ining to‘la yonishini va dvigatellarning yumshoq 
ishlashini ta’minlaydi. 
Dizel yonilg‘isining fraksion tarkibini aniqlash benzinning frak
-
sion tarkibini aniqlash kabi amalga oshiriladi. 
3. 7.