K. J. Matkarimov b. J. Mahmudov a. A. Norqulov avtomobillarda ishlatiladigan ashyolar

Lok-bo‘yoq materiallari va ular
asosidagi qoplamlarni markalash
Mamlakatimizda lok­bo‘yoq materiallari 825–73­ sonli Davlat 
standartiga ko‘ra, ular asosidagi qoplamlar esa 9. 032–74- sonli 
Davlat standartiga ko‘ra markalanadi. 
9825–73­ sonli Davlat standartiga ko‘ra loklar, gruntovkalar, 
shpaklovkalar va bo‘yoqlarni markalashda chapdan o‘ngga tomon 
o‘qiladigan 5 ta belgilar guruhidan foydalaniladi:
1- guruhga quyidagilardan biri kiradi: lok, gruntovka, shpaklov-
ka, emal. 
2- guruhga 2 ta harf bilan ifodalanadigan asosiy plyonka hosil 
qiluvchilar ko‘rsatilgan bo‘ladi. 
Asosiy plyonka hosil qiluvchilar quyidagicha belgilanadi:
Epoksi­efirlar 
........................................................................................
ЕФ
Bitumlar .................................................................................................
ВТ
Gliftallar ...............................................................................................
ГФ
Pentaftallar ...........................................................................................
РФ
Poliefirlat 
............................................................................................... PE
Fenolli 
...................................................................................................
ФЛ
Perxlorvinilli ......................................................................................... XB
Poliakrilli ..............................................................................................AK
Nitrosellulozali ..................................................................................... HC
Kanifolli ...............................................................................................
КФ
Shellakli ...............................................................................................
ШЛ
Eritilgan moyli ..................................................................................... MA
Polivinilasetatli ......................................................................................
ВЛ
Poliakril smolalarining sopolimerlari ................................................... AC
Melaminli ............................................................................................
МЛ
Mochevinali ........................................................................................
МШ
Epoksidli ...............................................................................................
ЕП
Alkid-stirolli .........................................................................................MC
Kremniyorganik ....................................................................................
КО
Yantarli .................................................................................................
ЯН

---

272
2- guruh belgisidan so‘ng chiziqdan keyin keladigan 3-guruh 
belgisi qoplamaning ishlatilish sharoitini belgilaydi. 
Vazifasiga ko‘ra lok-bo‘yoq materiallarining ishlatilishi:
Gruntovka va loklar ..................................................................................0
Shpaklovkalar .........................................................................................00
Atmosfera ta’siriga chidamli ....................................................................1
Atmosfera ta’siriga chidamliligi
chegaralangan (yopiq joyda, xonada
foydalanish tavsiya etiladi) .......................................................................2
Konservatsion ...........................................................................................3
Suv ta’siriga chidamli ...............................................................................4
Teri, rezina materiallarni tashqi
tomondan qoplash uchun ..........................................................................5
Moy va benzin ta’siriga chidamli .............................................................6
Kimyoviy ta’sirga chidamli ......................................................................7
Issiqlik ta’siriga chidamli (60°С dan 500°С gacha) 
.................................8
Elektroizolatsion .......................................................................................9
4- belgidagi 1, 2 yoki 3 ta raqam bilan ifodalanadigan belgi 
ushbu lok-bo‘yoq materialiga berilgan tartib raqamini ko‘rsata-
di va 3- belgi bilan 4- belgi orasida chiziqcha bo‘ladi yoki uzilish 
bo‘lmaydi. 
5- guruh belgisida bo‘yoqning rangi ko‘rsatilgan bo‘ladi. 
Masalan, gliftal smola asosidagi gruntovka – ГФ–020, nitrolok 
asosidagi shpaklovka – HC–008. Tashqi qoplam hosil qilish uchun 
zangori himoyalovchi nitroemal – HC–11–15 himoyalovchi-zan-
gori. Atmosfera ta’siriga chidamli jigarrang moyli bo‘yoq MA–11 
jigarrang ko‘rinishida belgilanadi. 
Lok-bo‘yoq materiallari asosida olinadigan qoplamlar chapdan 
o‘ngga qarab joylashtiriladigan quyidagi elementlar asosida belgi-
lanadi:
– qoplamning asosiy materiali markalanishi (9825–73- sonli 
Davlat standarti bo‘yicha);
– tashqi ko‘rinishi bo‘yicha qoplam klassi (rim raqami bilan 
I dan VII gacha belgilanadi);
273
– qoplamning ekspluatatsiya sharoiti. 
Ekspluatatsiya sharoiti bo‘yicha qoplamlar quyidagi guruhlar-
ga bo‘linadi: P – xona ichida chidamli (avtomobillarning ichini 
bo‘yashda ishlatiladi); A – atmosfera ta’siriga chidamli (avtomobil-
larning tashqi sirtlarini bo‘yashda ishlatiladi); T – issiqlik ta’siriga 
chidamli (termik sexlarning jihozlari bo‘yaladi); E – elektroizolat-
siyalovchi (elektr uskunalari bo‘yaladi); X – kimyoviy ta’sirlarga 
chidamli (akkumulatorlarni ta’mirlash uchastkalarining uskunalari 
bo‘yaladi); XK – kislotalar ta’siriga chidamli; ХШ – ishqorlar 
ta’siriga chidamli; В – suv ta’siriga chidamli (yuvish uskunalarini 
bo‘yashda); Б – benzin ta’siriga chidamli (yonilg‘i baklari, yonilg‘i 
quyish uskunalari bo‘yaladi); M – moy va konsistent surkov mate-
riallari ta’siriga chidamli. 
Masalan, moy ta’siriga chidamli melaminoalkidli qizil rangli 
qoplam quyidagicha markalanadi: Emal МЛ–12–90, qizil, II, M. 
11. 4.