K. J. Matkarimov b. J. Mahmudov a. A. Norqulov avtomobillarda ishlatiladigan ashyolar

Gaz kondensatlari. 
Gaz konlaridan olinadigan gaz yonilg‘ilari 
tarkibida uglevodorodlarning ancha og‘ir fraksiyalari ko‘pincha 
mavjud bo‘ladi, ular gaz bosimi ortganida va harorati pasayganida, 
oson suyuqlanadi. 
Gaz kondensatlari 
deb atalmish ushbu fraksi-
yalar neftdan olingan standart suyuq yonilg‘ilar o‘rnida, mazkur 
yonilg‘ilar kamyob bo‘lganida, yoki iqtisodiy mulohazalarga ko‘ra, 
ishlatilatilishi mumkin. Respublikamiz hududidagi gaz konlaridan 
olinadigan 1 m
3
gazning tarkibidan 15–170 sm
3
suyuq gaz kon-
densatlari olinadi. 
97
Albatta, gaz kondensatlarini dvigatellar konstruksiyasini deyar-
li qayta o‘zgartirmagan holda qo‘llash maqsadga muvofiq bo‘la
-
di. Gaz kondensatlarining muhim tomoni – ishlab chiqarishning 
arzonligi, saqlanganida xossalarining o‘zgarmasligi, xususiyatlari 
va tarkibining doimiyligidadir. Turli konlardan olinadigan gaz kon-
densatlarining tarkibida uchqun bilan yondiraladigan dvigatellar 
talablariga javob beradigan yengil gaz kondensatlari va dizellarda 
qo‘llash mumkin bo‘lgan og‘ir gaz kondensatlari mavjud bo‘la-
di. Markaziy Osiyo hududiga mansub bo‘lgan bu ikki turkum gaz 
kondensatlarining ba’zi bir xususiyatlarini ko‘rib chiqamiz. Ikkala 
turkum uchun umumiy jihatlar shuki, gaz kondensatlari tarkibida 
cheksiz birikmalar mavjud emas va ular aromatik, naften hamda 
parafinli uglevodorodlardan tarkib topgan. 
Yengil gaz kondensatlari 
Muborak, Gazli, Uchqir va boshqa 
konlardan olinadi. Ular benzinlarga nisbatan past haroratda qay-
nay boshlaydi, bu esa, o‘z navbatida, dvigatel ta’minlash tizimi-
da bug‘ tiqinlari paydo bo‘lishiga moyillikni kuchaytiradi. Biroq 
maxsus tadqiqotlar shuni ko‘rsatdiki, zamonaviy dvigatellarning 
ta’minlash tizimida bug‘ tiqinlari hosil bo‘ladigan harorat avtomo-
billarning respublikamiz hududi sharoitlarida ishlaganida yuzaga 
keluvchi odatdagi qiymatidan biroz yuqori bo‘lar ekan. 
Gaz kondensatlari uncha yuqori bo‘lmagan antidetonatsion xu-
susiyatlarga ega bo‘lib, ularning oktan soni 54–58 oralig‘ida bo‘la di. 
Biroq tetraetilqo‘rg‘oshin qo‘shish hisobiga gaz konden satlari ning 
oktan sonini o‘rta sifatli benzinlarning oktan soniga teng lashtirish 
mumkin. Gaz kondensatlarini yuqori oktanli benzinlar bilan ara-
lashtirib, ularning detonatsiyaga chidamliligini zamonaviy dvi-
gatellar talab qiladigan darajagacha oshirish mumkin. Bu holda 
gaz kondensatlaridan foydalanish sof benzinga bo‘lgan talabni 
50–60 foizga kamaytiradi. 
Gaz kondensatlarining qovushoqligi benzinlarning qovushoq-
ligiga yaqin bo‘lganligi uchun dvigatelning ta’minlash tizimiga 
konstruktiv jihatdan o‘zgartirish kiritish talab qilinmaydi. Maxsus 
tajribalar yengil gaz kondensatlarining yetarli darajada barqaror 

---

98
ekanligini hamda ularni saqlash paytida isroflar (bug‘lanish tufayli) 
yuqori emasligini ko‘rsatadi. 
4,3- jadvalda yengil gaz kondensatlarining ba’zi xossalari kel-
tirilgan. 
4. 3- jadval