K. J. Matkarimov b. J. Mahmudov a. A. Norqulov avtomobillarda ishlatiladigan ashyolar

Naften uglevodorodlar (C
n
H
2n
) 
siklik tuzilishga ega bo‘lib, 
ularning molekulalari tarkibiga bir-biri bilan o‘zaro oddiy valent 
bog‘lanishdagi uglerod atomlarining yopiq halqasi kiradi. 
Yonilg‘ining yengil fraksiyasi tarkibiga monosiklik naften 
uglevodorodlar kiradi. Ularning molekulalari bitta halqadan iborat 

---

12
bo‘lib, besh yoki olti uglerod atomiga ega. Monosiklanlarning 
umumiy empirik formulasi C
n
H
2n
ko‘rinishida bo‘ladi. Monosiklan-
larga siklopentan C
5
H
10
va siklopentan C
6
H
12
, kabi uglevodorodlar 
kiradi. 
Naftenlar parafinlar kabi nisbatan past haroratlarda oksidlanish 
reaksiyasiga kirishmaydi. Yuqori haroratlarda (400°C va undan 
yuqori) siklanlarning oksidlanishga qarshi turg‘unligi 
n
­parafinlar
-
ga nisbatan yuqori va 
i
­parafinlarga yaqin bo‘ladi. 
Past haroratda qaynaydigan naftenli uglevodorodlar neft mahsu-
lotlarining qotish haroratini pasaytiradi. Shuning uchun ular qishki 
yonilg‘i va moylash materiallarining qimmatli tarkibiy qismi hi-
soblanadi. Naftenli uglevodorodlarning yuqori haroratlarda ham 
oksidlanishga chidamliligi tufayli benzinlarning detonatsiyaga qar-
shi xususiyatlari yaxshi bo‘ladi. 
Naften uglevodorodlarning miqdori neftlarda 20–30 foiz, moy 
fraksiyalarida esa 70 foizgacha bo‘ladi.