K. B. Urazov buxgalteriya hisobi va audit o‘quv qo‘llanma toshkent «O‘qituvchi» -2004

Xususiy asosiy vositalar – bu korxona balansiga kiritilgan o‘z asosiy vositalari va uzoq muddatga ijaraga olingan (lizingga olingan) asosiy vositalar.


Joriy ijaraga olingan asosiy vositalar – bu o‘zga korxonalardan vaqtinchalik (bir yilgacha) pul to‘lash sharti bilan ijaraga foydalanib turish uchun olingan asosiy vositalar.


Uzoq muddatga ijaraga olingan asosiy vositalar – bu bir yildan ko‘p muddatga shartnoma asosida boshqa korxonalardan ijaraga olingan asosiy vositalar.


Asosiy vositalarni baholash. BHMS № 5 asosiy vositalarni baholashda qo‘yidagi qiymat turlaridan foydalanishni kuzda tutadi.


Boshlang‘ich qiymat – bu asosiy vositalarning hisob qiymati bo‘lib, o‘z ichiga sotib olish bahosi, shuningdek tashib keltirish, o‘rnatish, montaj, o‘rgatish, safar, bojxona harajatlarini va qo‘shilgan qiymat solig‘ini oladi. Asosiy vositalar ushbu qiymati bo‘yicha korxonada butun xizmat muddati davrida hisobda turadi.


Tiklangan qiymat – bu asosiy vositalarning qayta baholash, kengaytirish, rekonstruksiya va modernizatsiya qilingandan keyingi qiymati. Bu qiymat vaqtinchalik bo‘lib, qo‘shimcha qilingan harajatlar va qayta baholash natijasi asosiy vositalar qiymatiga kiritilgach boshlang‘ich qiymat bo‘lib qolaveradi.

PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com

59


Qoldik qiymat – bu asosiy vositalarning boshlang‘ich qiymati va jamlangan eskirish summasi o‘rtasidagi farqi. Bu qiymatni balans qiymati ham deb ataydilar, chunki aynan shu qiymatda asosiy vositalar korxonaning balansida aks ettiriladi.


Sotish qiymati – bu asosiy vositalarning sotish vaqtida sotuvchi va sotib oluvchi o‘rtasida kelishilgan shartnomaviy qiymat.


Asosiy vositalar bo‘yicha buxgalteriya hisobining asosiy vazifalari bo‘lib quyidagilar hisoblanadi:

0. 
   Asosiy vositalar holati va harakatini to‘g‘ri, o‘z vaqtida tegishli boshlang‘ich hujjatlar bilan rasmiylashtirish va hisobga olish;
   
1. 
   Asosiy vositalar amortizatsiyasi (eskirishi) ni belgilangan usul va me’yorlar bo‘yicha to‘g‘ri hisoblash;
   

0. 
   Asosiy vositalarni Soliq Kodeksiga muvofiq soliqga tortilishini ta’minlash;
   
1. 
   Asosiy vositalarning butligini ta’minlash, buning uchun ularni belgilangan muddatlarda qayta ro‘yxatdan o‘tqazish (inventarizatsiya qilish), uning natijalarini to‘g‘ri aniqlash va hisobga olish;
   

· Mavjud asosiy vositalardan unumli foydalanish, buning uchun ularni	ishsiz turib
qolishlariga yo‘l qo‘ymaslik, keraksiz asosiy vositalarni ijaraga berish,	likvidatsiya
kilish, bepul berish yoki sotish natijalarini to‘g‘ri hisobga olish;

0. 
   Asosiy vositalarga qilingan qo‘shimcha harajatlarni (kapital quyilmalarni, joriy va kapital ta’mirlash harajatlarini) to‘g‘ri hisobga olish, ularni o‘z vaqtida maqsadiga qarab asosiy vositalarning qiymatiga yoki korxona harajatlariga kiritish;
   
1. 
   Asosiy vositalar bo‘yicha lizing operatsiyalarini to‘g‘ri rasmiylashtirish va hisobga
   

olish;

0. 
   Asosiy vositalar holati va harakati to‘g‘risidagi hisobotni to‘g‘ri tuzish va tegishli organlarga o‘z vaqtida taqdim etish.