K. B. Urazov buxgalteriya hisobi va audit o‘quv qo‘llanma toshkent «O‘qituvchi» -2004

16.2. Korxonalar moliyaviy-xo‘jalik faoliyatining asosiy ko‘rsatkichlarining auditi

Korxonalar moliyaviy-xo‘jalik faoliyatining asosiy ko‘rsatkichlarini audit tekshiruvidan o‘tqazishga asos bo‘lib «Moliyaviy natijalar to‘g‘risida hisobot», daromad va harajatlarni aks ettiruvchi vaqtinchalik schyotlarning Bosh kitobdagi hisob-varaqalarining ma’lumotlari, ularga guvohlik beruvchi boshlang‘ich va oraliq hujjatlar hisoblanadi. Moliyaviy –xo‘jalik faoliyatning asosiy ko‘rsatkichlari bo‘yicha asosiy ob’ektlar, ularni tekshirish ketma-ketligi, tekshirishdan olinishi lozim bo‘lgan natijalar, shuningdek auditorlarning mumkin bo‘lgan xatarlari quyidagilardan iborat bo‘ladi.

PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com

259

Auditni o‘tqazish ketma-	Audit tekshiruvi	Mumkin bo‘lgan
ketligi	natijalari	auditorlik xatari
1.Sof sotish hajmi bo‘yicha
1.Sotish turlari aniqlanadi	1.Sotish hajmi uning	1.Sotish		xajmining
2.Schyot-fakturalar va kirim	turlari bo‘yicha hisoblash	haqiqiy		summasi
kassa orderlari bo‘yicha sotish	tamoyiliga muvofiq	noto‘g‘ri		topilishi
hajmi hisobot davrlari bo‘yicha	tasdiqlanadi	mumkin
jamlab chiqiladi	2.Sotish xajmidagi	2.Schyot-fakturalar va
3.Schyot-fakturalarni va kirim	chetlanishlar aniqlanadi	boshqa	boshlang‘ich
kassa orderlarining to‘g‘ri	va isbotlanadi	hujjatlardagi
tuzilganligi, ishonchnomalarni	3.Schyot-fakturalar va	kamchiliklar		to‘liq
borligi va haqqoniyligi, ulardagi	boshqa boshlang‘ich tasdiq	ko‘rsatilmay		qolinishi
baholarni shartnomalar bilan	lovchi hujjatlardagi	mumkin.
mosligi tekshiriladi.	kamchiliklar ochiladi	3.Savdo		Qoidalari
4.Oldindan to‘lovsiz, barter,	4.Bosh kitobdagi noto‘g‘ri	buzilganligi
natura hollarida amalga	yozuvlar ko‘rsatiladi	ko‘rsatilmay		qolinishi
oshirilgan sotish hajmlari	5.Savdo Qoidalarini	mumkin
aniqlanadi	buzilishlari ko‘rsatiladi	4.Oldindan		to‘lovi
5.Har oylik ma’lumotlar-ning	6.Oldindan to‘lov	bo‘lmagan		sotish
Bosh kitobda 9010	bo‘lmagan hollar	hollari	aniqlanmay
«Mahsulotlarni sotishdan	aniqlanadi	qolinishi mumkin
olingan daromadlar», 9020	7.Barter hollari ochib	5.Barter		hollari
«Tovarlarni sotishdan olingan	beriladi	ochilmay		qolinishi
daromadlar», 9030 «Bajarilgan	8.Natura to‘loviga yo‘l	mumkin
ish va xizmatlardan olingan	qo‘yilganlik hollari	6.Natura to‘loviga yo‘l
daromadlar», 9040 «Sotilgan	aniqlanadi	qo‘yilganligi		ochilmay
tovarlarni qaytarilishi», 9050	9.Chetlanishlarni bartaraf	qolinishi mumkin
«Haridor va buyurtmachilarga	etish bo‘yicha takliflar	7.Bosh		kitobdagi
berilgan chegirmalar»	beriladi	noto‘g‘ri		yozuvlar
schyotlarining ma’lumotlari		ko‘rsatilmay		qolinishi
bilan uyg‘unligini tekshiriladi.		mumkin
6.Hisobot davrlari ma’lumotlari		8.Chetlanishlarni
«Moliyaviy natijalar to‘g‘risida		bartaraf	etish bo‘yicha
hisobot»da aks ettirilgan		takliflar		berilmay
ma’lumotlar bilan taqqoslab		qolinishi yoki noto‘g‘ri
ko‘riladi.		berili-shi mumkin
7. Chetlanishlar bo‘yicha
isbotu- dalillar to‘planadi

2.Sotish tannarxi bo‘yicha

1.Tayyor mahsulotlar (ishlar,	1.Sotilgan	mahsulotlar,	1.Sotilgan tovarlar,
xizmatlar) va tovarlar	ishlar,	xizmatlar,	mahsulotlar, bajarilgan
tannarxiga kiritilgan va	tovarlarning	haqiqiy	ishlar va xizmatlar
kiritilishi kerak bo‘lgan	tannarxi tasdiqlanadi		tannarxi-ning haqiqiy
harajatlar moddalari bo‘yicha	2.Sotish tannarxidagi		summasi noto‘g‘ri
tekshirib chiqiladi	chetlanishlar aniqlanadi		tasdiqlanishi mumkin
2.Tugallanmagan ishlab	va isbotlanadi		2. Qoldiq tovarlar va

PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com

260

chiqarishda qolgan va omborlarga qabul qilingan tayyor mahsulotlar, bajarilgan ishlar va xizmatlar, sotilgan tovarlar tannarxiga kiritilgan va kiritilishi kerak bo‘lgan harajatlarning summalari aniqlanadi

3.Bir so‘mlik sotilgan tayyor mahsulotga to‘g‘ri kelgan va to‘g‘ri kelishi kelishi kerak bo‘lgan harajatlar tovar balansiga asosan topiladi

4.Sotilgan mahsulotlar bo‘yicha hisoblangan va hisoblanishi kerak bo‘lgan tannarx summasi tovar balansi asosida aniqlanadi 5.Bajarilgan ishlar va ko‘rsatilgan xizmatlar bo‘yicha hisoblangan va hisoblanishi kerak bo‘lgan sotish tannarxi summasi aniqlanadi.

6.Sotilgan tovarlar bo‘yicha qo‘llanilgan uzliksiz yoki davriy hisob tizimlari asosida hisoblangan va hisoblanishi kerak bo‘lgan sotish tannarxi summasi aniqlanadi 7.Qoldiq tayyor mahsulotlarning tannarxi korxona va tekshiruv ma’lumotlari bo‘yicha topiladi 8.Qoldiq tovarlarning tannarxi korxona va tekshiruv ma’lumotlari bo‘yicha topiladi 9.Bosh kitobda 2010 «Asosiy ishlab chiqarish»,2310 «Yordamchi ishlab chiqarish», 2510 «Umum ishlab chiqarish harajatlari, 2710 «Xizmat qiluvchi xo‘jaliklar», 2810 «Tayyor mahsulotlar», 2900 «Tovarlar» 9110 «Sotilgan tayyor mahsulotlar tannarxi», 9120 «sotilgan tovarlarning tannarxi», 9130 «Bajarilgan ishlar va xizmatlarning tannarxi» schyotlarining

3.Qoldiq tovarlar va tayyor mahsulotlarning haqiqiy tannarxi tasdiqlanadi

4.Tugallanmagan ishlab chiqarishning haqiqiy tannarxi tasdiqlanadi

5.Bosh kitobdagi noto‘g‘ri yozuvlar ko‘rsatiladi

6.Chetlanishlarni bartaraf etish bo‘yicha takliflar beriladi

tayyor mahsulotlar-ning haqiqiy tan-narxi noto‘g‘ri tasdiqlanishi mumkin

3.Tugallanmagan ishlab chiqarishning haqiqiy tannarxi noto‘g‘ri tasdiqlani-shimumkin

4.Bosh kitobdagi noto‘g‘ri yozuvlar ko‘rsatilmay qolinishi mumkin

5.Chetlanishlarni bartaraf etish bo‘yicha takliflar berilmay qolinishi yoki noto‘g‘ri berilishi mumkin

PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com

261

ma’lumotlarini mavjud holati va

haqiqatda bo‘lish kerak holatlari
aniqlanadi
Chetlanishlar bo‘yicha isbotu- dalillar to‘planadi
3.Sotish natijalari bo‘yicha

1.Sotish xajmi va uning	1.Mahsulotlar,	ishlar,	1.Mahsulotlar, tovarlar,
tannarxi to‘g‘risidagi	xizmatlar,	tovar-larni	mahsulot-lar, bajarilgan
ma’lumotlar bo‘yicha tovarlar,	sotishdan olingan foyda va		ishlar va xizmat-larni
tayyor mahsulotlar, bajarilgan	zarar summasi tasdiqlanadi		sotishdan olingan
ishlar va ko‘rsatilgan	2.Sotish natijalari-dagi		foyda yoki zararning
xizmatlardan olingan foyda	chetlanishlar aniq-lanadi		haqiqiy summasi
yoki zararlar-ning summalari	va isbotlanadi		noto‘g‘ri tasdiqlanishi
hisoblanadi	3.Bosh kitobdagi noto‘g‘ri		mumkin
2.«Moliyaviy natijalar	yozuvlar ko‘rsatiladi		2.Bosh kitobdagi va
to‘g‘risida hisobot» ning 020 –	4.Chetlanishlarni barta-raf		hisobotdagi noto‘g‘ri
satrida ko‘rsatilgan sotishdan	etish bo‘yicha	takliflar	yozuvlar ko‘rsatilmay
olingan natija (foyda yoki zarar)	beriladi		qolinishi mumkin
uning aniqlangan summasi			3.Chetlanishlarni
bilan taqqoslanadi			bartaraf etish bo‘yi-cha
3. Bosh kitobda 9010			takliflar	beril-may
«Mahsulotlarni sotishdan			qolinishi yoki noto‘g‘ri
olingan daromadlar», 9020			berilishi mumkin
«Tovarlarni sotishdan olingan
daromadlar», 9030 «Bajarilgan
ish va xizmatlardan olingan
daromadlar», 9040 «Sotilgan
tovarlarni qaytarilishi», 9050
«Haridor va buyurtmachilarga
berilgan chegirmalar» ,9110
«Sotilgan tayyor mahsulotlar
tannarxi»,
9120 «sotilgan tovarlarning
tannarxi», 9130 «Bajarilgan
ishlar va xizmatlarning
tannarxi» schyotlarining
ma’lumotlarini 9900 «Oxirgi
moliyaviy natija» schyotiga
o‘tqazilgan va o‘tqazilishi kerak
bo‘lgan summalari aniqlanadi
4. Chetlanishlar aniqlanadi va
ular bo‘yicha keyingi isbotu-
dalillar to‘planadi

PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com

262