|
Grafik tasvirlash
k o 'p ro q uyda bajariladi. Buning u c h u n o 'q u v
chilar tasvirlanadigan m atn qismini ajratadilar, uni diqqat bilan o'q ib
chiqadilar, m azm unini o'zlashtiradilar va unga m os rasm chizadilar.
Bunda o 'q u v ch ilar bilan qanday ranglardan foydalanish, ranglar ifoda-
laydigan m a’nolar b o 'y ich a suhbat o'tkaziladi. R asm lar ko'rgazm asi
tashkil etiladi. H a r b ir rasm muallifi o'zi chizgan rang tasvirini izohlab
beradi. K om pyuterlashtirilgan sinflarda grafik tasvirlash sinfda ham
bajartirilishi m um kin. Bunda o'qu v ch ilam in g ijodiy yondashuvlariga
im kon beriladi.
O 'quvchilar asar voqealari rivojini seriyali rasm lar asosida m uayyan
izchillikda tasvirlashlari ham , har b ir rasm seriyasi ostida shu qism da
ifoda etilgan m u h im fikrlam i yozib qo'yishlari h am m um kin. Bular
asar m atnini to 'liq qayta hikoyalash, shuningdek, o'q ilg an hikoya,
m aqolaning rejasini tuzish, m atn m azm unini, u nin g tasviriy vosita
larini bilib olishga yordam beradi.
5. Asar rejasini tuzish. Reja m atn m azm unini ongli va ch u q u r tus-
hunishda, asosiy fikrni ajratishda, voqealarning izchilligini belgilash
da, m atn qism larining o 'z a ro bog'lanishini tu sh un ishda o'quvchilarga
yordam beradi. Reja ustida ishlash o 'q u v chilar nutqi va tafakkurini
o'stiradi. U lar m atnni m azm unan tugallangan qism larga bo'lishga
va h ar bir qism ning asosini topishga, ularga qisqa va aniq sarlavha
topishga, uni reja qism i sifatida shakllantirishga o'rganadilar.
Reja tuzishga tayyorgarlik ishlari savod o 'rg atish davridayoq bosh
lanadi. Tayyorgarlik m ashqining eng oddiy tu ri berilgan sarlavhalardan
kichik m atn m azm uniga mosini topib qo'yish hisoblanadi. B unday
m ashqqa o'rg atish d a o'qituvchi sarlavha asosiy fikrni ifodalashini
t a ’kidlaydi, bolalar topgan sarlavhani tahlil qilib, u yoki bu sarlavha
nim a uch u n m os yoki mos emasligini tushuntiradi. Reja tuzishga
tayyorgarlik ishining ikkinchi turi o 'q itu v ch i rahbarligida tanlab
o'qish hisoblanadi, bolalar m atndan o 'q itu v ch i bergan savolga javob
bo'ladigan o 'rin n i topib o'qiydilar.
Reja tuzish „oddiydan m urakkabga" tam oyili asosida asta-sekin
m urakkablashtirilib, m uayyan izchillikda o 'tk azib boriladi. O 'quv chilar
1 -sinfda o'qilg an kichik m atnga o'qituvchi rahbarligida so 'ro q gap tar-
zida sarlavha tanlashlari, 2-sinfda kichik m aqolaning rejasini o'q ituv chi
rahbarligida so ‘roq yoki darak gap tarzida tuzishlari, 3-sinfda o'qilgan
m atn rejasini jam o a bo'lib tuzishlari, 4-sinfda m ustaqil reja tuza olish
lari kerak.
Rejaning eng oddiy shakli rasmli reja hisoblanadi. Buning uchun
aw al bolalar kitobda berilgan rasm lardan m atn qismiga m osini tan -
lashga va uni nom lashga o'rgatiladi, keyin m atn qismiga tayyor rasm
berilmaydi, uni bolalam ing o 'zlari so 'z bilan tasvirlaydilar. Hikoya
o'qiladi va qismlari bo'yicha tahlil qilinadi, so'ng o'quvchilar m atnning
1-qism ini o'qiydilar, o'qituvchi ulardan qanday rasm chizish m um kin-
ligini so'raydi. Qolgan qismlari ustida ham ishlar shu tarzda ishlanadi.
O 'quvchilar chizgan rasmlariga nom (sarlavha) qo'yadilar. U lar qo'ygan
nom sarlavha xattaxtaga reja qismi tarzida yozib boriladi.
O 'quvchilar rasmli reja tuzishdan m antiqiy reja tuzishga o'tadilar.
Bunday reja tuzish quyidagi izchillikda o'rgatiladi:
1. O 'qituvchi qism larga b o'lin gan m atnga tanlab reja tuzadi va
m atn rejasining o 'rn in i alm ashtirib, sarlavha tarzida xattaxtaning chap
tom oniga yozib qo'yadi. O 'quvchilar m atnning 1-qism ini o'qiydilar,
shu qism m azm uniga mos sarlavhani topadilar, uni o'qituvchi xat
taxtaning o 'n g tom oniga yozadi. Ana shu tarzda xattaxtada o'qilgan
m atnning rejasi hosil bo'ladi.
2. M atn qism larini tahlil qilish jarayonida o'quvchilar o'qituvchi
rahbarligida har bir qismdagi asosiy g'oyani aniqlaydilar va unga sar
lavha topadilar, o'qituvchi sarlavhalarni reja tarzida xattaxtaga yozib
boradi.
3. Qismlarga bo'linm agan m atn tan lan ad i, sarlavhalar m atn rejasi
tartibida xattaxtaga yoziladi. O 'quvchilarga berilgan sarlavhalardan
foydalanib, m atnni qism larga bo'lish topshiriladi. U lar m atnni
o 'qishadi va sarlavhalarga tegishli qism ni ajratadilar.
4. Qismlarga bo'linm agan m atn tanlanadi, sarlavhalar aralash tarz
da xattaxtaga yoziladi. O 'quvchilarga yuqoridagiday qismlarga bo'lish
topshiriladi. O 'quvchilar m atnni o'qib, nisbiy tugallangan qismni
ajratadilar va unga mos sarlavhani xattaxtadan tanlaydilar. Ish shu
tarzda davom ettirilib, m atn rejasi tuziladi.
O 'quvchilarda reja tuzish ko'nikm asi hosil bo ’lgach, 3—4-sinflarda
ular m atnni m ustaqil ravishda qism larga bo'ladilar, har bir qism ga reja
tuzadilar. Rejani darak va atov gap tarzida shakllantiradilar, u nda har
bir qism bir turdagi gapiar shaklida bo'lishi lozim.
0 ‘quvchiIar lug'atini boyitish, nutqining hissiy t a ’sirini kuchay-
tirish, badiiy vositalardan foydalanish k o 'n ik m asin i shakllantirish,
nutq m adaniyatini o ‘stirish m aqsadida asardagi badiiy vositalar ustida
ishlanadi. M asalan, 4 -sin f , , 0 ‘qish kitobi11 darsligidagi „K itobga ixlos“
m atnidagi badiiy vositalar ustida quyidagicha ishlash mumkin:
K artonga ko ‘ch m a m a ’noli so ‘zlar yozib q o ‘yiladi. U larning m a’
nosini izohlash bo ‘yicha quyidagicha savol-topshiriqlar beriladi:
—
Do'stlaringiz bilan baham: |
