K arim a q osim ova

4 
O'zbekiston Respublikasining „Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi".//
Barkamol avlod — O'zbekiston taraqqiyotining poydevori. — Toshkent:
„Sharq", 1997.39-bet.

---

O na tili o'q itish m etodikasi psixologiya va pedagogika m a’lum ot- 
lariga ham tayanadi. M etodikaning m asalalarini hal etishda pedagogik 
iim lar h a m yordam beradi. Shuning uch u n h am psixologiya va p e d a ­
gogika fanlari ham m etodikaning m etodologik asosi hisoblanadi.
Pedagogik psixologiya kishiga t a ’lim va tarbiya berishning psi­
xologik qonuniyatlarini o'rg an ishn i o ‘z predm eti deb biladi. U 
o'quvchilarda tafakkurning shakllanishini tadqiq qiladi, aqliy faoliyat 
usullari va ko'nikm alarini o'zlashtirish jarayonini boshqarish m asala­
larini o 'rg an ad i, o'qitish jarayonini amalga oshirishga, pedagog bilan 
o 'quvch ilar o'rtasidagi o 'z a ro m unosabatlarga va o 'q uv chilar jam o - 
asidagi m unosabatlarga ta ’sir qiluvchi psixologik om illarni, o 'q uv- 
chilardagi individual-psixologik farqlarni, aqliy rivojlanishdan orqada 
qoluvchi bolalar bilan olib boriladigan ta ’lim -tarbiya ishlarining o'ziga 
xos xususiyatlarini aniqlaydi. Bu bilan pedagogik psixologiya m etodika 
faniga o 'q u v m aterialini tanlashda, boshlang'ich sinflarda ona tilining 
m azm uni va hajm ini, o'q u v m aterialini aniqlashda ham da ularni sinflar 
bo'yicha taqsim lashni m uayyan izchillikda joylashtirishda yordam b e­
radi. O 'qitishning sam arali usul va shakllarini belgilashga, o'qu vch ilar 
analitik-sintetik faoliyatining to 'g 'ri o'sishiga ko'm aklashadi.
M etodika psixologiya fani m a ’lum otlariga tayanib o'q itish d a 
o 'quvchilam ing yosh va individual xususiyatlarini hisobga olib yon- 
dashish im koniyatiga ega bo'ladi.
O na tili o 'q itish m etodikasi psixolingvistika fani bilan ham uzviy 
bog'liqdir. Psixolingvistika m etodikaga nutq haqida — fikm i bayon 
qilish turlarini belgilovchi om illar, „nutqni qabul qilish signallari" ap- 
parati, individual m unosabatga va om m aviy aloqaga nutqiy ta ’sirning 
foydasi haqida m a’lum ot beradi. Bu m a’lum otlar m etodik m asalalarni 
hal qilish u chun, ayniqsa, bog'lanishli nutqni o'stirish m etodikasi 
uch un ju d a m uhim dir.
B oshlang'ich sinflarda ona tili o 'qitish m etodikasi didaktika bilan, 
y a ’ni ta ’lim ning um um iy nazariyasi bilan ham bog'lanadi. M etodika 
didaktika belgilab bergan qonuniyatlar, qoida va tam oyillarga asosla- 
nadi. Didaktika tam oyillariga, ya’ni o'rganiladigan m aterialning il- 
miyligi va muvofiqligi, til va m aterialni o'rgatish va m ustahkam lashda 
ko'rgazm alilik, onglilik, bilim, ko'nikm a va m alakaning puxtaligi, 
doim iy takrorlash, o 'q u v chilar bilish faoliyatining faolligi, m ustaqil­
lik, o'qitishni hayot bilan, bolalam ing qiziqishlari bilan bog'lab olib 
borishga rioya qilish m aktabda o'qitiladigan barcha predm etlardan ,

---

shu jum ladan, o n a tilidan ham o'q ish jarayonini tashkil qilishda juda 
zarurdir.
Ona tili m etodikasi um um iy pedagogika bilan ham o 'z a ro b o g '­
lanadi. M aktab t a ’limidagi har bir o ‘quv predm eti, shu jum ladan ona 
tili ham , faqat bilim berish, k o 'n ik m a va m alaka hosil qilish bilangina 
cheklanm ay, bolaning ongini oshirishi va tarbiyalashi ham zarur. 
H aqiqatan ham , o n a tili o'qitish jarayonida bolalam ing dunyoqarashi 
shakllanadi, bilish qobiliyatlari o'sadi, ular aqliy, axloqiy, estetik 
tom ondan rivojlanadi, xarakterida m a ’lum ijobiy xususiyatlar yuzaga 
keladi, m ehnat qilishga o'rganadi va hokazo.
Pedagogika fani bolalarni har tom onlam a rivojlantirish va ularni 
tarbiyalash m asalalarini ilmiy tom on d an ishlab beradi. O na tili o'qitish 
m etodikasi pedagogika fani yangiliklariga, uning yuqorida qayd etilgan 
m asalalarni ilmiy to m o n d an ishlab bergan m a ’lum otlariga tayanadi.
Ona tili m etodikasini um um iy pedagogika bilan bog'lash ayniqsa 
boshlang'ich sinflarda m uhim dir. K ichik yoshdagi o'quvchilam ing 
jam oaviy va shaxsiy o 'quv faoliyatida zarur bo'lgan k o 'p odat va 
ko'nikm alari hali tarbiyalanm agan bo'ladi. Tashkilotcnilik, jam o a 
ishiga tez kirishish, e’tibor bilan eshitish, o'qish va yozish, faol va 
m ustaqil ishlash, barcha ishlarni puxta va saranjom bajarish kabi 
ko 'nik m a va odatlar o'qituvchi va m aktab tom onidan am alga oshiri- 
i|adigan um um pedagogik tadbirlar tizim ini tashkil etadi. Tarbiyaning 
hunga o'xshash nazariy va am aliy m asalalarini pedagogika ishlab 
radi. O 'qituvchi pedagogik talablarni amalga oshirsagina, ona tiliga 
'eatishni ta ’lim -tarbiya jihatidan foyda keltiradigan qilib uyushtira 
di.
O na tili o 'q itish m etodikasi o 'zb ek tilining m a ’lum qism ini nazariy 
^gallashni nazarda tu tad i, shuning u c h u n ham
fonetika