K arim a q osim ova

Darsning  borishi
1.  Uy vazifasi  tekshiriladi.
2.  „Gap"  mavzusi  esga  tushiriladi.
O'quvchilar diqqatiga  quyidagi  gapiar  havola  qilinadi:
1.  O'qituvchi  bolalarni  o'qitadi.
2.  Kuzda  har xil  mevalar  pishadi.
3.  Tikuvchi  kiyimlami  tikadi.
4.  O'quvchilar kitoblami  sevib  o'qiydilar.
—  Gap  nimalardan  tashkil topadi?
—  Og'zaki  nutqda  biz  bir gapni  ikkinchisidan  qanday  ajratamiz?
— Yozuvda  gapning  boshi  va  oxiri  qanday  belgilanadi?
O 'qituvchi  yuqoridagi  savol-javobdan  so'ng,  o'quvchilar javo­
bini  umumlashtiradi:
—  Demak,  gap  tugallangan  m azm un  bildiradi.  Gap  oxiriga 
uning  mazmuniga  qarab  nuqta,  so 'ro q   va  undov  belgisi  qo'yila­
di.  Gap  so'zlardan  tuzilib,  uning  birinchi  so'zi  bosh  harf  bilan 
yoziladi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

3.  0 ‘qituvchi  o'quvchilar  diqqatini jadvalga  qaratadi.  Har 
bir  gap 
quyidagicha tahlil  qilinadi:
—  Birinchi gapda  kim  haqida  aytilgan?
— 0 ‘qituvchi  so‘ziga  savol  bering?  (Kim?)  Uning tagiga bir chiziq 
chizamiz  ( 0 ‘qituvchi jadvalga  chizadi).
—  0 ‘qituvchi  haqida  nima  deyilgan?
—  0 ‘qitadi  so'ziga  savol  bering  (nima  qiladi?).  Uning  tagiga  ikki 
chiziq  chizamiz  ( 0 ‘qituvchi jadvalga  chizadi).
—  Ikkinchi  gap  nima  haqida  aytilganligini  qaysi  so‘z  bildiryapti? 
(Mevalar)  Bu  so'zga  savol  bering  (nimalar?).  Tagiga  chizamiz.
—  Mevalar haqida  nima  deyilgan?  (pishadi)  Tagiga  chiziladi.
Shu  tariqa  keyingi  gapiar  ham  tahlil  qilinadi.  Shundan  so'ng
o'qituvchi  tagiga  chizilgan  so'zlar  gapning  asosiy  mazmunini  bildi­
rishini,  yana  shunday  so'zlar  ishtirokisiz  gap  hosil  bo'lmasligini,  agar 
gapning asosini bildiruvchi so'zlardan loaqal bittasi  ham gapda ishtirok 
etmasa,  gap  mazmun  jihatdan  yakunlanmay  qolishi  yoki  noaniq 
bo'lib  qolishi  tushuntiriladi.  Bu  holatlar  misollar  bilan  ko'rsatiladi. 
Masalan, 
O'quvchilar maktabga  boradilar
 gapida  gapning  asoslaridan 
biri  — 
o'quvchilar
  so'zi  tushib  qolsa,  gapimiz  noaniq  bo'lib  qoladi, 
o'quvchilar  haqida  nima  deyilgan  so'z 
(boradilar)
  tushib  qolsa,  gap 
mazmun  ifodalamaydi.  So‘ng  darslikdagi  qoida  o'qitiladi.
4.  Darslik  bilan  ishlash.  261-mashq  yozma  bajariladi.  O'quvchi­
lar  matnda  nechta  gap  mavjudligini,  gapning  grammatik  asoslarini 
o'qituvchi  yordamida  topadilar  va  ularning  tagiga  chizadilar.  262- 
mashq  yuqoridagi  mashq  asosida  o'quvchilar  tomonidan  mustaqil 
bajariladi  (Bunda  o'quvchilar  ushbu  mashqni  maxsus  mustaqil  ish 
daftarlariga  yozib  o'qituvchiga  topshiradilar).
5.  Jadval  asosida  og'zaki  mashq.
Kim ?
bemorlarni  davolaydi.
Nima ?
sichqonlarni  tutadi.
Nima ?
yukni  tashiydi.
O'qituvchi gapdagi  so'roqlar o'rniga qo'yish uchun  kerakli  bo'lgan 
so'zlaming  rasmlarini  ko'rsatadi 
(sh if о kor,  miishuk,  tuya).
  O'quvchilar 
tayanch  so'zlar  yordamida  gaplarni  o'qiydilar va  gapiar  og'zaki  tahlil 
qilinadi.
6. 
Taxminiy  tayyorgarlik  ko'rib,  bog'lanishli  gap  tuzish  va  uni 
yozish.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Texnik  vosita  orqali  ,,Bog‘bonlarga  yordam“  lavhalari  ko'rsatiladi 
va  hikoya  yozish  topshiriladi.  Gap  tuzishda  har  bir  so‘zni  takroriy 
ishlatishning  oldini  olish  uchun  ma’nosi  yaqin  so'zlardan  foydalanish 
tushuntiriladi 
(masalan:  bolalar,  qizlar,  o'quvchilar,  о ‘rtoqlar).
  Bu 
so'zlar  xattaxtaga  yozib  qo'yiladi.
7. 
Uyga  vazifa  qilib  263-mashq  beriladi.  O'qituvchi  uyga  vazifani 
qanday  bajarishni  tushuntiradi.