K arim a q osim ova

So‘z  tarkibi  to‘rt  bosqichda  o'rganiladi:
Birinchi  bosqich 
-   so 'z  yasalishini  o'rganishga  tayyorgarlik  bos­
qichi.  Bu bosqichning vazifasi — o'quvchilarni bir xil o'zakli so 'zlam in g 
m a’no  va  tuzilishiga  ko'ra  bog'lanishini  tushunishga  tayyorlash.  B un­
day  vazifaning  qo'yilishiga  sabab,  birinchidan,  so'zning  m a ’no  va  tu ­
zilishi jih atid an   bog'lanishini  tushunish,  o 'zin in g  lingvistik  m ohiyatiga 
ko'ra,  bir  xil  o'zakli  so'zlarni  va  so 'z   yasalishini  o'zlashtirishga  asos 
hisoblanadi.  H aqiqatan  ham ,  yasalgan  va  yasashga asos b o'lgan  so 'zlar 
bir-biri  bilan  m a ’no  va  tuzilishi  jih atid an  bog'lanadi: 
ish  ~   ishchi,
 
g'alla  — g'allakor.
  Ikkinchidan,  o 'q u v ch ilar  bir xil  o 'zakli  so'zlarni  va 
m orfem alarni  o'rganishda  qiyinchiliklarga  duch  keladilar:  ular  bir  xil 
o'zakli  so 'z la m in g   m a’nolaridagi  um um iylikni  tushunishda  qiynaladi-
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

lar,  chunki  ularda  m avhum   tafakkur hali yetarli  rivojlanm agan boMadi; 
o'zak,  so'z  yasovchi  va  shakl  yasovchi  qo'shim chalarning  vazifalarini 
o'zlashtirishda  ularga  bir  xil  o'zakli  so'zlam ing  m a ’no  va  tuzilishi 
jihatidan   o'xshashligi  va  farqini  aniqlash  anchagina  qiyinlik  qiladi. 
Shuning  uchun  so'zning  m orfem ik  tarkibini  maxsus  o'rganishdan 
oldin  uning  m a ’no  va  tarkibiga  k o 'ra  yaqinligi  kuzatiladi.
1-sinfda  kuzatish  o'rganiladigan  m aterialning  m azm uni  va  ayrim 
so 'zlam in g  m a ’nosini,  yozilishini  tushuntirish  bilan  uzviy bog'lanadi. 
1-sinfda 
kim?,  nima?
  so'ro g 'ig a  javob  b o 'lg an   so'zlarni  o'rganish 
jarayonida  o 'qitu v chi  va  o 'qu v ch ilam in g   „N im a  uchun  u  yoki  bu 
narsa  shunday  n om langan?"  savoliga  birgalikda  javob  topishi  ularni 
bir  xil  o'zakli  so 'zlar  o'rtasidagi  m unosabatni  tushunishga  tayyor- 
lashda  anchagina  m os  va  qiziqarli  usul  hisoblanadi.  Bu  savolga javob 
topish  bilan  o 'q u v ch ilar  „N ega  so 'zlar o'zak d o sh  hisoblanadi?",  „B ir 
so 'z d an   boshqa  so 'z  qanday  hosil  b o 'ld i? "  savollariga javob  berishga 
tayyorlanadilar.
Tilda  juda  ko'p  so 'zlar  shaxs  va  narsaning  nom i  hisoblanadi. 
Shuning uchun  o'quvchilar bilan  nega shaxs yoki  narsa shunday nom - 
langanini  aniqlashdan  asta-sekin  tildagi  bir  so 'z  bilan  ikkinchi  so'z 
o'rtasidagi  bog'lanishni  aniqlashga  o'tish  m um kin.  M asalan,  „N ega 
kishilar  paxta  ko 'p   ekilgan joyni  paxtazor