K. A. Tursunmetov V bob. "Nisbiylik nazariyasi", VI bob. "Kvant fizikasi"

Masala yechish namunasi
g‘altakdagi tok 0,2 s davomida noldan 3 a gacha tekis o‘zgarganda 1,5 V 
o‘zinduksiya EYuK hosil bo‘lsa, g‘altakning induktivligi qanchaga teng?
B e r i l g a n: 
f o r m u l a s i: 
Y e c h i l i s h i: 
∆
t = 
0,2 s
∆
I
= 3 A
E
ind.
= 1,5 V
E
ind.
= – 
L
∆
I
∆
t
ǀLǀ = 
E
ind.
· 
∆
t
∆
I
L = 
1,5 · 0,2
3
= 0,1 H.
Javobi: L
= 0,1 H.
Topish kerak:
L = 
?
9-
mavzu.
 Moddalarning Magnit xossalari
ko‘pgina (masalan, temir, nikel, kobalt kabi) moddalar magnit maydonga 
kiritilganda yoki ulardan tok o‘tganda magnitlanib qolishi kuzatiladi. Ular 
magnit kabi atrofida magnit maydonni hosil qiladi. Magnit maydon ta’sirida 
magnitlanib qoladigan bunday moddalarga 
magnetiklar 
deyiladi.
Biz 2-mavzuda g‘altak ichida hosil bo‘lgan magnit maydon g‘altakdan 
o‘tayotgan tok kuchiga proporsional ekanligini ko‘rib o‘tganmiz. g‘altak 
ichidagi magnit maydonni baholash maqsadida quyidagi namoyish tajribasini 
o‘tkazish mumkin. namoyish qurilmaning umumiy ko‘rinishi 2.5-
a
rasmda 
keltirilgan. namoyish qurilmasi tok manbayi, ikkita g‘altak, turli moddadan 
yasalgan o‘zaklar, ampermetr va kalitdan iborat.
a
b
2.5-rasm
g‘altakka kuchlanishni o‘zgartirmasdan, uning ichiga navbat ma-navbat 
turli xil tabiatli metall o‘zaklar kiritilib tajriba takrorlansa, uning ichidagi 
magnit maydon induksiyasining ham turlicha o‘zgarishi tafayli galvanometr 
strelkasi og‘ishining turlicha o‘zgarishini ko‘ramiz (2.5-
b
rasm).

---

33
g‘altak ichida hosil bo‘layotgan magnit maydon induksiyasi unga 
kiritilgan moddaning tabiatiga bog‘liq ekan, ya’ni:
B
= 
μ
· 
B
0
. (1.9–1)
Demak, tokli g‘ltakning biror muhitda hosil qilgan magnit maydonining 
induksiyasi (
B
), uning vakuumda hosil qilgan magnit maydon induksiyasi (
B
0
) 
ga to‘g‘ri proporsional bo‘lib, muhitning turi (
μ
) ga ham bo‘liq bo‘ladi. (1.9–1) 
ifodadan μ ni topsak:
μ
= 
. (1.9–2)
Bu tenglikdagi 
μ
– muhitning magnit singdiruvchanligi deb ataladi. U faqat 
muhitning tabiatiga bog‘liq bo‘lib, muhitdagi maydon induksiyasi, vakuum dagi 
magnit maydon induksiyasidan necha marta farq qilishini bildiradi. 
Tabiatda uchraydigan barcha moddalar magnit singdiruvchangligiga 
qarab uch turga bo‘linadi. Bular: