К а р и м о в а. А., И с л о м о в ф. Р., А в л о қ у л о в а. З

1-босқич.
Бу босқич бирламчи ҳисоб, бирламчи ҳуж- 
жатларни тузиш, уларни ишлаб чиқиш ва ҳисобнинг 
ҳар бир участкаси бўйича таҳлилий ҳисобнинг қайдно- 
малари тузилиши бажарилади. Масалан, иш ҳақи ҳисоб- 
лаш бўйича ҳисоблаш тўлов ҳужжатлари, қўшиб ҳисоб- 
ланган ва ушлаб қолинган иш ҳақининг тўпламлари 
ҳамда бошқалар тузилади.
2-босқич.
Бу босқич проводкаларни тузиш, уларни 
таҳлилий ва жамлама ҳисобнинг турли регистрлари, 
ҳисобварақларнинг тартиб рақамлари бўйича қайд даф- 
тари ордерларига жойлаштиришдан иборат бўлади.
3-босқич.
Бу босқич йиғма жамлама ҳисобни: Бош 
китобнинг \исобварақиари бўйича ҳисобот сальдо қайд- 
номалари ва молиявий ҳисоботнинг шаклларини ту- 
зишдан иборат бўлади, бу “Проводка-Бош китоб-Ба- 
ланс” машина дастурининг асосий модули томонидан 
таъминланади.
Ҳисоб вазифаларини ишлаб чиқиш технологияла- 
рини амалга оширишнинг муҳим элемента унинг дас- 
турий таъминланиши бўлади. Компьютер дастурлари 
бозорида ҳар хил корхоналар, фирмалар, ташкилотлар 
учун мўлжалланган бухгалтерия дастурлари вариантла- 
рининг кўпгина турлари тақдим этилган. Дастурий маҳ- 
сулотларни ишлаб чиқиш кўп сонли фирмалар томо­
нидан олиб борилади, улардан энг машҳурлари “ 1C:Бух­
галтерия”, “Турбо-Бухгалтерия”, “Ф олио” , “Парус”, 
“Хакере-Дизайн” ва бошқалардир.
Хориж ва мамлакатимизнинг ушбу соҳага тегишли 
назарияси ва амалиётини ўрганиш ва умумлаштириш 
шуни кўрсатадики, йирик корхоналарда бухгалтерия 
ҳисоби бошқарувининг уч даражали — бошқарув ҳисо- 
би, молиявий ҳисоб ва солиқ ҳисоби бўйича ташкил 
этилади.
Бухгалтерия ҳисобини уч даражага — бошқарув ҳисо- 
би, молиявий ҳисоб ва солиқ ҳисобига ажратилган 
ҳолда ташкил қилиш информацион технологияларни 
қўллашга ихтисослашган бухгалтерия ҳисоби шаклида 
самаралироқ бўлади. Чунки амалда қўлланиладиган 
кўпгина компьютер дастурларида бошқарув ҳисоби, 
молиявий ҳисоб ва солиқ ҳисобининг ишлари алоҳида 
ташкил қилинади.

---

Бухгалтерия ҳисобининг информацион технология­
ларга асосланган шаклининг асосий хусусияти компью­
тер дастурлари асосида автоматлаштирилган тартибда 
ҳисоб регистрларини тузиш имконияти яратилганли- 
гидадир. Бу регистрларда ҳисоб маълумотларини кор­
хонани бошқариш, назорат, тахлил қилиш ва бухгал­
терия қисоботини белгиланган тартибда тузиш учун 
зарур бўлган аснода умумлаштириш, гурухдаш мумкин 
бўл ади.
Бу шаклни амалиётга кенг жорий қилиш орқали 
бухгалтерия ҳисоби маълумотларини қайта ишлаш жа­
раёни янги босқичга кўтарилади. Бу жараён ҳисоб маъ­
лумотларини автоматик тарзда олиш ва уни қайта иш­
лаш технологиясини ишлаб чиқишни ўз ичига олади. 
Бунга дастлабки ҳужжатлар, уларни автоматлаштирил­
ган қайта ишлашга мослаштириш, маълумотларни ком- 
пьютерларда қайта ишлашга мослаштирилган ҳужжат- 
нинг айланиши, ҳисоблаш техникаси ишлари дастур­
лари, маълумотларни автоматик равишда қайта иш­
лаш тартибини тавсифловчи технологик хариталар ва 
бошқаларни мисол қилиб киритишимиз мумкин.