Jurnalistikasi

MUliy (markaziy) ronggi gazetalar.
Bular sirasida Londonda chop 
etitadigan 16 nomdagi gazetani sanash m umkin. 8 tasi yirik, yetakchi 
«Tayms», «Deyli telegraf», «Deyli meyl», «Deyli ekspress». «Deyli gerald», 
«Deyli Uorker», «Deyli mirror* va «Deyli sketch» gazetalari bo‘lib, o ‘sha 
davrdayoq ulaming umumiy adadi 13 million nusxadan oshardi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

londonning fungi gazetalari
«Ivning nyus», «Ivning standard»ning 
umumiy adadi 2, 7 m illion nusxadan ortiqroq edi.
Tonggi vo fungi mahalliy (turli joylardagi) gazetalar.
Angliya va Uelsda 
19 ta tonggi va 67 ta tungi, Shotlandiyada 7 ta tonggi va 8 ta tungi, Shi- 
moliy Irlandiyada uchta tonggi va bitta tungi, Men hamda Channelda bitta 
tonggi gazeta chiqib turgan.
Yakshanba kungi gazetalar
umumiy adadi 32 million nusxadan 
oshardi. Bu davrda Angliyada 140 ga yaqin kundalik (va yakshanbalik) 
gazetalar ch o p etilardi. Londonda chiqadigan «Sandi tayms*, «Observer», 
«Sandi ekspress», «Nyus o f Uorld», «Pipl», «Reynolds nyus» va boshqa 
yirik nashrlar muxlislarining soni tobora ortib bordi.
Mahalliy (joylardagi) kundalik gazetalar.
0 ‘sha davrda Buyuk Bri- 
taniyada 1200 d an ziyod gazeta va 4000 dan oitiq jurnal, bulardan 
tashqari, h ar yili m a’lum otnom a ham da yilnoma tipidagi 1000 dan oshiq 
nashrlar ham ch o p etib turilardi. Aynan XX asrning birinchi yarmidagi 
matbuot ravnaqi shunda ko'rinadiki, qator kichik-kichik nashrlar yirik 
m onopoliyachilar ko‘magida ulkan nashrlarga aylantinidi.
Angliya m atbuotining taraqqiyotida uchta axborot agentligi m uhim
o ‘rin tutadi. Y a’ni, Reyter, Press Assoshieyshn va Ekscheynj Telegraf 
axborot agentliklari mahalliy OAVni jahondagi eng muhim siyosiy xabarlar 
bilan ta'm in lab turadi. Ayni vaqtda mamlakat hayotiga oid axborotlarni 
ham asosan shu agentliklar tarqatadi.
H ar 
b ir 
m am lakat 
matbuotining qiyofasini 
yetakchi 
nashrlar 
belgilaydi. Angliyada XX asrning birinchi yarmida paydo bo'lgan shunday 
gazeta-jum allar m am lakat ijtimoiy hayotida katta voqelikka aylandi. Bu 
davrda L ondonda q ato r yangi nashrlar paydo b oidi. Shulardan b in bo‘lgan 
«Daily Express» gazetasiga 1909-yilda asos solingan. 12—14 sahifadan ibo- 
rat bu gazeta b ir vaqtning o ‘zida London, M anchester va Glazgoda jam i 
4,3 million nusxada chop etilardi. Keyinchalik gazetaning sahifalari ham, 
adadi ham keskin ko‘paydi. Uning muxlislari nafaqat Yevropada, hatto 
Amerika va Osiyo q it’alarida ham kam emasdi.
Angliyaliklarning yangilikka intiluvchanligi ularning matbuotga b o i-
gan ishtiyoqini kuchaytiradi. Yangi nashrlar hamisha qiziqish bilan kutib 
olinganini esa ularning adadlari keskin oshib borganidan ham bilsa bo‘ladi. 
«Daily M irror» (K undalik ko‘zgu) rangli, bezakli gazetasiga 
1903-yilda 
asos solingan edi. Dastlab bir necha o ‘n ming nusxalarda chop etilib, tez 
orada G 'arb iy Yevropa va Amerikada ko'plab muxlislariga ega bo'lgan bu 
gazetaning adadi 4,5 milliondan oshib ketdi.
O m m abop gazetalar qatoriga 1909-yilda «Daily Sketch» (Kundalik 
ocherk) gazetasi ham q o ‘shildi. 14-16 sahifadan iborat rangli gazeta adadi 
1,2 million nusxadan kam bo‘lmasa-da unga bo'lgan talab-ehtiyoj tobora 
ortib borardi. X o‘sh, bu gazetalarning muxlislari bunchalik ko‘p bo‘lgan- 
ligining boisi nim ada edi? Ushbu savolga yuqorida bir qadar javob 
topgandek b o'ldik. Y a’ni, bu tahririyatlarda yuzlab, minglab xodimlar fao- 
liyat ko‘rsatishardi. Bundan tashqari, o'sha gazetalarning maxsus mux- 
birlari o ‘nlab m am lakatlarda faol harakat qilishardi. Ko‘pdan ko‘p fikr
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

chiqadi, deganlaridek, har kuni o ‘nlab sahifadan iborat gazetalar axborotga 
boy, sermazmun bo'lganligi bilan bir qatorda ularning sifatli chiqishiga 
ham katta e ’tibor berilardi.
Eng muhim va dolzarb axborotni ishonchli m anbadan olib, hoziija- 
voblik bilan yoritish Angliya matbuotining o ‘ziga xos xususiyatlaridan 
biriga aylangan. 0 ‘quvchilami bezdirib qo'yishi yoxud ularda norozilik 
kayfiyati uyg‘otishi mumkin b o ‘lgan oldi-qochdi, saviyasi past, mazmunan 
sayoz materiallarga uncha-m uncha gazeta sahifalarida o ‘rin berilmasdi. 
Shu bois ham 1912-yilda asos solingan «Daily Herald» (K undalik axborot) 
gazetasining adadi 1,5 million nusxadan oshganligi tabiiy holdek edi. 1915- 
yilda asos solinib, mohiyatan oddiy fuqarolaming erkin m inbariga aylangan 
«Sunday Pictorial» yakshanbalik gazetasi 3,5 m illiondan ortiq nusxada 
chiqardi. «Sunday Express* yakshanbalik gazetasiga 1918-yilda asos solin­
gan. 18—20 sahifadan iborat bu gazeta 3,5 million nusxada c h o p etilardi.
Bularning barchasi zabardast jurnalistlar zalvorli m ehnatining samarasi 
bo‘lganini izohlab o ‘tirishga hojat yo'q. M uhimi, rivojlanish y o iin i tan- 
lagan boshqa mamlakatlaming jum alistlari, m atbuot u ch u n m as’ul kishilari 
ham ana shu tahririyatlaming sinalgan tajribalaridan foydalanib, ko‘zlagan 
maqsadlariga erishganlari sir emas.
Gazeta-jurnallarning ko'pligi va adadlarining yuqoriligi jihatdan etak- 
chi 
0
‘rinda turgan Buyuk Britaniya matbuoti XX asrning birinchi yarmida 
jahonda yuksak mavqega ega bo‘idi. Matbuot taraqqiyoti, shak-shubhasiz, 
mamlakat ravnaqiga ulkan hissa qo'shdi.
Gerroaniya matbuoti haqida so‘z yuritishdan a w a l besh asr ilgari bu 
yurt matbaaning beshigi bo'lganini eslab o ‘tish joizdir. Jam oatchilik fikrini 
shakllantirishda gazeta nech o g ii m uhim rol o ‘ynashini to ‘g‘ri anglagan 
o 'sh a davrdagi nemis ziyolilari bu ishga jiddiy kirishgan edilar. Ayrim 
manbalardan ma’lum bo'lishicha, 1725-yildan «General-ansayger* (*Ham- 
m abop xabarnoma»), 1850-yildan «Algemayne saytung» («Umumiy ga­
zeta»), 1898-yildan «Berliner morgenpost» («Berlin tonggi xabarlari») 
gazetalari chop etila boshladi. Ular sirasiga boshqa q a to r gazeta-jurnallar 
ham qo‘shildi.
X X
asrning birinchi yarm ida bu mamlakatda yuz bergan voqea- 
hodisalar tarixdan yaxshi m a ’lum. Ya’ni, ikkinchi ja h o n urushining 
«o‘chog‘i* aynan shu yerda paydo b o id i. Urushdan oldingi davr matbuoti 
kimlarga xizmat qilganini tasaw u r etish qiyin emas. Ilk bosma mashina 
ixtiro qilingan va jahon tarixida birinchi bosm axona bunyod etilgan 
mamlakatda matbuot shunga yarasha ravnaq topdi. Faqat matbuotdek 
qudratli kuch ham o ‘sha davrda fashizm g‘oyalariga xizmat qilganini 
izohlab o ‘tirishga hojat bo'lm asa kerak. U rushdan keyingi davrdagi 
Gei-maniya haqida so‘z ketganda, uning m ash’um tarixiyu, ikkiga, ya’ni. 
G D R va GFRga bo'linib qolgani haqida ham eslab o ‘tish joiz. Bu davrda 
ularning matbuotlari ham faoliyatini ikki xil tarzda davom ettirdi. 1990- 
yiUarda «Berlin devori» qulatilgach, Germaniya hayotida yangi davr 
boshlandi. Mazkur voqea-hodisalarda o'sha davr m atbuoti qanchalik rol 
o ‘ynaganini tushunish mumkin.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Shunisi diqqatga sazovorki, urush tugagan yiliyoq nemis jum alist va 
noshirlari vayron b o ig a n mahatliy m atbuotni yangicha tipda, o ‘zgacha 
m hda qayta tiklashga bel bog'ladilar. 0 ‘sha yili ikkala nemis davlatida 
o ‘nlab turli gazetalar tashkil etilgani va yuz minglab nusxalarda 
chiqarilgani sir emas. Birgina G F R d a 1945-yiIda paydo bo'lgan «Aachener 
N achrichten* (Aaxener N axrixten, 40 ming nusxa), «Allgemeine Zeitung* 
(Algemayne Saytung, 100 ming nusxa), «Weser-Kurier* (Vezer-Kurir, 120 
ming nusxa), «Hessische Allgemeine* (Gessishe Algemayne, 72 ming 
nusxa), «D arm stadter Echo* (D arm shtedter exo, 50 ming nusxa), «N ürn­
berger N achrichten» (N yum berger Naxrixten, 185 ming, shanba kunlari 
220 ming nusxa), «Rhein—N eckar—Zeitung* (Reyn-N ekkar-Saytung, 63 
ming nusxa), «Stuttgarter Zeitung* (Shtutgarter Saytung, 140 ming nusxa) 
gazetalarining muxlislari tobora ortib bordi. E’tiborli tom oni shundaki, 
1946—1950-yillar m obaynida ham ko‘plab nashrlar paydo b o iib , yuz 
minglab muxlislar orttirishdi.
0 ‘sha davrdayoq 3,5 million nusxada chop etilgan «Bild-Zeitung* 
(«Bild-Saytung*), 1,7 million nusxada chiqib turgan «Bild-Zeitung am 
Sonntag» (Bild-Saytung am Z onntag) gazetalari ham o'ziga xos voqelik 
edi.
D unyoga m ashhur «Der Spiegel» (D er Shpigel, ya’ni «Oyna*) jurnali 
ham 1947-yilda Hamburg shahrida 315 ming nusxada chiqa boshlagan.
1950-yilda G F R da 10 ta yirik nashriyotda 17 ta gazeta 2506000 
nusxada chiqib turardi. 1959-yilga kelib mamlakatda chop etiladigan 
nashrlarning um um iy adadi 17 m illion nusxadan oshib ketgani nisbatan 
qisqa davr m obaynida m atbuotning qanchalik ravnaq topganini ko‘rsatadi.
Shu tariqa XX asr o ‘rtalarida Germaniya Federativ Respublikasi 
m atbuoti dunyodagi yetakchi o ‘rinlardan birini egaUay boshladi.
Italiya m atbuoti haqida gapirganda, aw alo, 1848-yilda Turin shahrida 
chiqa boshlagan «La G azzetta del popolo* (Gazetta del popolo) nashri har 
kuni ikki m arta, ya’ni, tonggi soni — 55 ming, kechki soni esa 30 ming 
nusxada chiqib, muxlislari e ’tiborini qozonganligini eslash lozim. Kuniga 
ikki m arotaba chop etiladigan gazeta xabariari qanchalik hoziijavob, 
dolzarb boMishini tasa w u r etish qiyin emas. Chinakam axborot manbayiga 
aylangan nashm ing esa muxlislari o rtib boraverdi.
Italiya nashrlari orasida M ilanda 1876-yildan chiqa boshlagan «II 
Coppiere della sera* gazetasi alohida o ‘miga ega. 1922— 1924-yillarda 
gazeta 1 m illion nusxagacha chiqdi.
«La Ora» gazetasi 1900 yildan buyon Palermoda chop etiladi. Bu 
tungi gazeta sahifalarida voqeliklar haqqoniy yoritilishi bilan muxlislari 
e ’tiborini qozongan. «Il Giornale d ’ItaLia» mustaqil tungi gazetasiga 1901- 
yilda Rim da asos solingan. 1922-yilda bu gazetaga «Jornale d ’ltalia 
agrikolo» (Italiya qishloq gazetasi) haftaligi ilova qilib chiqarila boshladi. 
1930-yildan maxsus yakshanba sonlariga ilova tariqasida «Jomale della 
dom enika» (Yakshanbalik gazeta) ham ko'pming nusxalarda chiqariladigan 
b o id i. Aksariyat rivojlangan m anilakatlarda gazetxonlar sevimli nashr- 
larining aynan yakshanba sonlarini maroq bilan o ‘qishlari odatiy holga
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ayianib qolgan. Shunga muvofiq o'sha kuni c h o p etiladigan gazetalar 
odatdagidan bir necha marta katta hajmda va k o 'proq nusxalarda chop 
etilardi. M uhim reklamalar aynan dam oiish kunlarí yorítilishiga reklama 
beruvchilar liam, iste’molchilar ham birdek ko'nikib qolishgan.
Italiyaning m ashhur «Italia» gazetasíga 1912-yilda asos solingan edi. 
M ilanda katolik guruhi nashri boigan bu gazeta sahifalaridan rang-barang 
mavzuiar o ’rin egallardi. Azaldan díniy-m a’rifiy mavzuga qiziqish bilan 
qaragan ko‘p sonli mushtaríylar bu gazetaning doim iy muxlisiga aylanishdi.
XX 
asmiiig birinchi choragida bu o ‘lka!arda fashizm bayrog'i ostidagi 
harakatlar qay darajaga yetgani tarixdan yaxshi m a’lum. Bu xatti-harakatlar 
o'zgacha dunyoqarashga asoslangan nashrlam i h a m hazm qila olmasdi. 
Shu bois 1924-yilda Milanda chiqa boshlagan Italiya komfirqasi markaziy 
oiganining nashri — «L’Unita* gazetasi bir yildan so‘ng fashistlar 
hokimiyatí tom onidan taqiqtab qo'yitdi. 18-yildan k o'proq davr mobaynida 
yashirincha chiqib turgan «L’Unita* gazetasi, nihoyat, 1944-yil iyunidan 
boshlab Rimda yana oshkora chop etjla boshladi.
Azaldan diniy, m a’rifiy o'choqlardan biri b o ‘lib kelgan ko‘hna Rimda 
turli davrlarda diniy nashrlar chiqarish urfga aylangan. Xristian-demokrartik