Jurnalistikaga

(masalan,  “0 ‘zbekiston  adabiyoti  va  s a n ’ati'' 
gazetasi).
54

---

Ixtisoslashgan  gazetalar  jam iyat  hayotining  ayrim  tomonlarini 
kengroq 
yoritib, 
umumsiyosiy 
gazetalarni 
to‘ldirib 
keladilar. 
Ixtisoslashgan  gazetalar  odatda  markaziy  gazetalar  hisoblanadi,  faqat, 
ayrim viloyatlardagina bunday maxsus gazetalar chiqarilishi mumkin.
3. 
Tarmoq  gazetalari  -   jamiyat  hayoti,  mamlakat  iqtisodiyoti  yoki 
tashkiliy  tuzilmalarining  ayrim  tarmogMni  kengroq  yoritish  uchun  nashr 
etiladi.  Bunday  gazetalar,  odatda biron-bir  soha b o‘yicha vazirlik yoki shu 
maqomdagi  tashkilot  tomonidan  chiqariladi.  Bunga  misol  qilib  respublika 
Aloqa  vazirligi  tomonidan  chiqarilayotgan  “Xabar”,  Ichki  ishlar 
vazirligining  -   “Postda”,  Temir  yoTlar  idorasiga  qarashli  “Temir y o‘lchi” 
gazetalarini  ko‘rsatish  mumkin.  Bunday  gazetalar  asosan,  shu  sohada 
ishlovchi  kishilar  uchun,  ayrimlari  esa  keng  o ‘quvchilar  ommasi  uchun 
(masalan  “Postda”)  moTjallangan  bo‘ladi.  Ayrim  tuman  va  korxonalarda 
chiqariladigan umumsiyosiy  gazetalar  (masalan,  asosan  chorvachilik  bilan 
shug‘ullanuvchi  biror tuman gazetasi,  oliy  o ‘quv yurtlari yoki  yirik sanoat 
korxonalarida chiqadigan ko‘p  nusxali  gazetalar)  m a’lum  m a’noda tarmoq 
gazetalariga  yaqin  turadilar.  Tarmoq  gazetalari  ham  jam iyat  ijtimoiy- 
siyosiy  hayotini  umumlashtirgan  holda  o ‘z  tarmog‘i  hayotini  keng  va 
chuqur yoritib, gazetaning imkoniyatlarini yanada kengaytiradi.
Gazetalar  har  bir  mamlakatning  m a’muriy-hududiy  bo‘linishi  nuqtai 
nazaridan ham turli xil bo‘ladi:
1.  Markaziy gazetalar;
2.  Viloyat gazetalari;
3.  Shahar gazetalari;
4.  Tuman gazetalari;
5.  Korxona, muassasa gazetalari;
6. Devoriy gazetalar.
M a’muriy  —   hududiy  jihatdan  boTinuvchi  gazetalar jahon  va  o ‘sha 
davlat  hayotidagi  voqealardan  eng  muhimlarini  yoritish bilan  birlikda  o ‘z 
hudvididagi  ijtimoiy-siyosiy,  madaniy-ma’naviy  hayotni  keng  va  chuqur 
yoritadi.  Shu tarzda  gazetalar  butun  mamlakat  hayotini  ham  sohalar,  ham 
hududiy  jihatdan,  to ‘liq  va  mufassal  yoritilishi,  jumalistikaning  «har 
taraflama,  har  yerda  hozir  va  hamma  narsadan  xabardor»  degan 
qoidasining to ‘la bajarilishiga erishadilar.
55

---

Gazetalarnmg  hududlarda  chiqarilishi  AQSh,  Angliya,  Germamya va 
boshqa  rivojlangan  mamlakatlarda  ham  keng  uchraydi.  Jumladan, 
mamlakatning yirik gazetalaridan biri bo‘lmish  «Baltimor  san»  (“Baltimor 
quyoshi”)  gazetasi AQSh ning Baltimor shahrida, «Denver post» (“Denver 
pochtasi”)  gazetasi  Denver  shahrida,  «Los-Anjeles  tayms»  (“Los-Anjeles 
vaqti”)  gazetasi  Los-Anjelesda  chiqadi.  Shuningdek,  mamlakatda  «San- 
Fransisko  kronikl»  (“San-Fransisko  xronikasi”),  «Chikago  tribyun» 
(“Chikago  minbari”)  gazetalari  ham  nomlari  ko‘rsatilgan  shaharlarda 
chiqadi. 
Angliyaning  «Birmingem  post» 
(“Birmingem  pochtasi”), 
«Yorkshir  post»  (“Yorkshir  pochtasi”)  gazetalari  ham  Birmingem  va 
Yorkshir  shaharlarida  nashr  etiladi.  Germaniyaning  Gamburg,  Myunxen, 
Bonn  va  boshqa  yirik  shaharlari  ham  o‘z  gazetalariga  ega.  Bu  holni 
Fransiya,  Rossiya misolida ham ko‘rish mumkin.  Turkiyanmg ham har bir 
viloyatida  yirik  umumsiyosiy  gazetalar  nashr  etiladi.  Respublikamiz  ham 
rivojlangan  gazetalar  tarmogciga  ega.  0 ‘zbekistonning  har  bir  viloyati 
o ‘zining bir yoki bir necha gazetasiga ega.  Respublikamizning barcha yirik 
shaharlarida,  tumanlarda  ham  maxsus  gazetalar  chiqariladi.  Shuningdek, 
bizda  yirik  korxonalar,  oliy  o ‘quv  yurtlarida  chiqariladigan  ko‘p  nusxali 
gazetalarning ham keng tarmog‘i faoliyat k o‘rsatib turibdi.
Korxonalar,  ta ’lim  muassasalari,  oliy  o ‘quv  yurtlarida  doimiy 
ravishda  chiqib  turadigan  devoriy  gazetalar  ham  gazetachilik  tasnifining 
tarkibiy qismi  bo‘lib, jurnalistikamizni  to ‘ldirib,  ijtimoiy hayotning barcha 
sohalarini hamma joyda yoritish imkonini beradi.
Gazetalar  yana  kechki  va  kunduzgi  gazetalarga  ham  bo‘lmadilar. 
Aksariyat  umumsiyosiy,  ixtisoslashgan  va  tarmoq  gazetalari  kunduzi 
chiqadi.  Shu  bilan  birgalikda  dunyoning  ko‘pgina  yirik  mamlakatlarida 
qator  gazetalar kechqurun  chiqadi.  Bunga misol  qilib,  AQShda chiqadigan 
«Vashington ivning star»  (“Vashingtonning kechki yulduzi”),  Angliyaning 
«Ivning  nyus»  (“Kechki  yangiliklar”),  «Ivning  standard»  (“Kechki 
bayroq”),  Germaniyaning  «Gamburger  abendblatt»  (“Gamburg  kechki 
varaqasi”),  Fransiyaning  «Fransuar»  (“Kechki  Fransiya”),  Yaponiyaning 
«Asaxi 
ivning 
nyus» 
(“Quyosh 
chiqar 
mamlakatining 
kechki 
yangiliklari”),  Turkiyaning  «Aksham»  kabi  gazetalarini  keltirish  mumkin. 
Rossiyada  «Известия»  gazetasining  kechki  soni,  «Вечерняя  Москва»
56

---

gaze talari,  Qozog‘istonda  «Ogni  Alatau»  (“Olatog1  chiroqlari”)  kabi 
kechki  gazetalar  chiqadi.  Respublikamizda  “Toshkent  oqshomi”  va 
«Вечерний  Ташкент»  kabi  kechki  gazetalar  mavjud.  Kechki  gazetalar, 
asosan,  yirik,  poytaxt  shaharlarida  chiqariladi,  bu  uning tezlikda  tarqalishi 
uchun muhimdir.  Kechki gazetalar kunduzgilardan farqli ravishda,  ijtimoiy 
hayot  masalalarini  umurnan  yoritgan  holda  o‘quvchilarga  eng  yangi 
xabarlar,  madaniy-ma’rifiy  m a’lumotlami  ko‘proq  yetkazib  beradi,  dam 
oldiradi.
Gazetalar  aholining  yoshiga  qarab  ham  tabaqalanadi  va  kattalar 
uchun, yoshlar uchun, bolalar uchun m o‘]jallab chiqariladi.
Gazetalar kundalik —  haftada yetti  marta,  olti  marta,  besh  marta,  uch 
marta,  ikki  marta  va  bir  marta  chiqishi  mumkin.  Haftada  bir  marta 
chiquvchi  gazetalar  haftalik  deb  nomlanadi.  Bunday  gazetalarda  turli 
axborotlar  bilan  bir  qatorda  sharhlar,  tahliliy  va  madaniy-ma’rifiy 
materiallar  kocproq  o Lrin  oladi.  Odatda,  ayrim  gazetalar  har  haftada  o ‘z 
ilovalarini  chiqaradilar.  Masalan,  Rossiyadagi  «Известия»  gazetasining, 
«Неделя»,  “Toshkent  oqshomi”  gazetasining,  “Toshkent  haftaligi”  va 
«Ташкентская  неделя»  kabi  va  boshqa  ilovalari  chiqariladi.  Ayrim 
korxonalar,  oliy  o ‘quv  yurtlarining  ko ‘p  nusxali  gazetalari,  devoriy 
gazetalar, oyda bir yoki  ikki marta chiqishi mumkin.
Gazetalar ko‘p  sahifali — 100  va  undan ortiq,  16  —  40, 4— 16,  4 — 8 
va 2  sahifali b o‘lishi  mumkin.  Hajmi,  bichimiga qarab  ham gazetalar katta 
bichimli,  kichik  bichimli  bo‘lishi  mumkin.  K o‘rinib  turibdiki,  ommaviy 
axborot  vositalarining  asosiy  turi  bo‘lgan  gazetalar  o ‘z  navbatida  turli 
xillarga  va  k o‘rinishlarga  b o ‘linib  ketadi.  Bu  —   gazetaning  ijtimoiy 
hayotni to ia , har taraflama yoritishga imkon beradi.
O cz  milliy  mustaqilligiga  erishgan  respublikamizda  gazetachilik juda 
tez  sur’atlar  bilan  rivojlanib,  dunyodagi  eng  yirik  mamlakatlar 
gazetachiligi  mezonlariga  yaqinlashib  bormoqda.  0 ‘zbekistonimizda 
gazetachiligirmzning'  yanada  taraqqiy  etishi,  rang-baranglashuvi  uchun 
barcha imkoniyatlar mavjud.