Jurnalistikaga


  Jadidchilik davri matbuotining yirik  namoyandalarini ayting



Download 9,43 Mb.
Pdf ko'rish
bet13/249
Sana30.12.2021
Hajmi9,43 Mb.
#91170
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   ...   249
Bog'liq
Jurnalistikaga kirish.Qozoqboyev T. Xudoyqulov M

3.  Jadidchilik davri matbuotining yirik  namoyandalarini ayting.
4.  Jadidchilik harakatining bosqichlatini sanang.
5.  Jadidlar qaysi rejalarini am alga oshirishga erishdilar?
1.3.2 Sovet davri о ‘zbek milliy jurnalistikasi
Turkiston  o ‘lkasiga  podsho  Rossiyasi  turli  harbiy  va  ilmiy 
ekspeditsiyalar yuborib,  mavjud  ahvolni jiddiy  o ‘rganish  va  kelajakda  uni 
bosib  olish  rejasini  Pyotr  I  davridayoq  boshlagan  edi.  Rossiya  imperiyasi 
o ‘z  maqsadini  XIX  asrning  40-yillari  oxiridan  boshlab  amalga  oshira 
boshladi.  Natijada  o‘lkada  1867-yilda  Turkiston  general-gubernatorligini 
tuzdi.  Avvaliga  Qo‘qon  xonligi  (1868y),  Buxoro  amirligi  (1873y),  Xiva 
xonligi  (1873  avgustida) Rossiya imperiyasiga tobeligini tan olishdi.
Podsho  Rossiyasi  mustamlakachiligiga qarshi  o ‘lkada ozodlik kurashi 
1917-yilgacha  davom  etdi.  Lekin  barcha  qo‘zg‘alonlar  o ‘ta  shafqatsizlik 
bilan  bostirildi.  Jadidichilik harakati  va uning yirik  namoyandalari  asosan 
y o ‘q qilindi.
1917-yilgi  Oktyabr  inqilobi  natijasida  Rossiyada  bolsheviklar 
hukmronligi  mustabid rejimi o ‘matildi.
1920-yilga  kelib  Buxoro  va Xiva  xonlik  tuzumlari  butunlay  ag'darib 
tashlandi. 
1924-yilda 
0 ‘rta 
Osiyo 
xalqlarining 
milliy 
hududiy
22


chegaralanishi  amalga  oshirildi.  1925-yilga  kelib  0 ‘zbekiston  Sovet 
Sotsialistik  Respublikasi  tashkil  etildi.  0 ‘zbekiston  endi  mustabid  Sovet 
davlati tarkibida faoliyat yurita boshladi.
Jurnalistika  Turkistonda  1867-1917-yilgacha  bo £lgan  davrda  ikki 
bosqichda  rivojlandi.  Birinchi  bosqich  1870-1905-yillar  orasida  mahalliy 
tilda yagona gazeta “Turkiston viloyatining gazeti” bor edi xolos.
Ikkinchi  bosqich  1906-1917-yillari  orasida  esa o ‘zbek tilida mustaqil 
davriy nashrlar paydo b o id i va ular tez rivojlana boshladi. Ammo avvaliga 
matbuot  nashrlari  Turkistondagi  podsho  m a’muriyati  tomonidan  yopib 
qo‘yilgan  b o ls a   1917-yilga  kelib,  shu  yillarda  tashkil  etilgan  barcha 
nashrlar,  xususan,  “Natija”,  “Turk  eli”,  “Turon”,  “U lug‘  Turkiston”, 
“Hurriyat”,  “El  b a y ro g i”  gazetalari  “Yurt”,  “Chayon”  jumallari  va 
boshqalar 
yangi 
hukmron 
mafkura 
yetakchilari 
tomonidan 
“aksilinqilobchi”  likda  ayblanib,  faoliyatlari  tugatildi  va  ularning  mol- 
mulki  partiya-sovet matbuoti  foydasiga musodara qilindi.  Shu tariqa sobiq 
SSSR  tarkib  topgach  О ‘zbekistonda  ham  yangi  siyosiy  yo‘nalishdagi 
gazeta  va  jurnallar  chiqa  boshladi.  Uning  dastlabki  namunasi  rus  tilida 
chop  etila  boshlagan  «Наша  газета»  edi.  U   1917-yil  aprelidan  to  1919- 
yilgacha  shu  nomda,  1919-yil  aprelidan  «Известия»  nomida,  1922-yildan 
« Туркестанская правда»,  1924-yildan esa hozirgacha «Правда Востока» 
nomida chiqib keladi.
0 ‘zbek  tilidagi  milliy  Sovet  matbuotining  to ‘ng ‘ichi  “Ishtirokiyun” 
(“Kommunist”)  gazetasidir.  1921-22  yillarda  bu  gazeta  “Qizil  bayroq”, 
1922-24  yillarda  “Turkiston”,  1924-1964  yillarda  “Qizil  0 ‘zbekiston”. 
1964-1991  -  yillarda “Sovet 0 ‘zbekistoni” nomlarida nashr etildi.
0 ‘zbekiston  SSR tashkil  etilgandan so‘ng respublikada ko‘plab  yangi 
gazeta  va  jurnallar  tashkil  etildi.  Turli  qatlamlarga  m oljallangan 
respublika  miqyosida  “Yosh  Leninchi”,  “Kambag‘al  dehqon”,  “Qizil 
Yulduz”,  “Batrak”,  “Ishchi”,  “Lenin  uchquni”  ,  “Madaniy  inqilob”  kabi 
o'/.bck  gazetalari  hamda  rus  tilida  «Комсомолец  Востока»,  «Пионер 
Востока»,  «Узбекистанская  правда»,  yahudiy  tilida  “R o‘shnolik”, 
uyg'ur  tilida  “Qutulish”,  tojik  tilida  “Haqiqati  0 ‘zbekiston”  gazetalari 
nashr  qilindi.  Viloyatlarda  keyinchalik  tumanlarda  ham  gazetalar  chop 
etilu boshladi
23


Shu  yillarda  “Er  yuzi”,  “Yangi  y o T ’,  “M aorif  va  o ‘qituvchi”, 
“Alanga”,  “Yangi  qishloq”,  “Kommunist”  kabi jurnallar  ham  chop  etildi. 
30-chi  yillarga  kelib  0 ‘zbekiston  matbuoti  butkul  stalinizm  jarchisiga 
aylandi.  Bu  yangi qatag‘on  uchun mafkuraviy zamin yaratilgamdan dalolat 
edi.
Yalpi  qatag‘on  yillarda  ko‘plab  o ‘zbek  jurnalistikasiga  xizmatlari 
singan ajoyib  publitsist-jurnalistlar,  muharrirlar  Usmonxon Eshonxo‘jaevu 
Cho‘lpon,  Abdulla  Qodiriyyu  Ziyo  Said,  A ’zam  Ayubovu  Fayzulla 
Xo'jaev,  Akmal  Ikromovu  Qosim  Sorokin,  Qurbon  Bereginu  Muhammad 
Hasanov,  M ocm in  Usmonovu  M annon  Ramz  va  boshqalar  xalq 
dushmanlari  deb  badnom  qilinishdi  va  qatag‘on  qurboniga  aylanishdi. 
Ikkinchi  jahon urushi  yillarida matbuot tarm og‘i  birmuncha qisqardi, qator 
gazeta  va jurnallar  vaqtincha  to'xtatildi.  Urushdan  keymgi  davrda  davri/  
matbuot asta-sekin rivojlanib bordi. 
!
1975-yilda  O czbekistonda  257  nomda  shundan  o czbek  tilida  169 
nomda gazeta nashr etilgan.  Jurnallar soni  134 tani tashkil qildi.
Davriy 
matbuotda  kasbiy  oliy  m a’lumot  egalari  ko‘paygani 
xarakterlidir.  Chunki  1949-yili  O crta  Osiyo  davlat  universiteti  (hozirgi 
0 ‘zbekiston  milliy  universitet)da,  1957-yili  respublika  Oliy  partiya 
maktabi  qoshida  oliy  m a’lumotli  jum alistlar  tayyorlay-digan  maxsus 
bo'lim lar  ochildi. 
1967-yilda  Toshkent  davlat  universiteti  (hozirgi 
0 ‘zbekiston  milliy  universiteti)  mavjud  jurnalistika  bo‘limi  jurnalistika 
fakultetiga aylantirildi.
Shuni  e ’tirof  etish  kerakki,  urushdan  keyingi  20  yildan  ortiq  davr 
ichida  kompartiya  davlat  ustidan  mutloq  hukmron  b o ig a n   organga 
aylandi.  20-asrning  40-yillari  oxiri  va 50-yillar  boshida yana yalpi  qirg‘in 
boshlangani  va  bu  asosan  madaniyat  va  fan arboblariga  qarshi  qaratilgani 
matbuot  rivojiga  salbiy  ta ’sir  etdi.  Ziyolilardan  Shukurullo,  Said  Ahmad, 
MiKzakalon  Ismoiliy,  Shuhrat,  Maqsud  Shayxzoda,  Mirzakarim  Osim, 
Hamid  Sulaymon,  Muhiddin  Qori  Yoqubov,  To‘xtasin  Jalolov,  Mahmud 
Murodov  va  boshqalar  “Sovetlarga  qarshi  millatchilik  faoliyati”  olib 
borganlikda  ayblandilar  va  har  birlari  25  yildan  ozodlikdan  mahrum 
etildilar.  Faqat keyinchalik ular oqlandi.
24


0 ‘sha  davr  jurnalistikasi  faoliyati  to ialigich a  partiyaviy  nazorat 
ostida  bo ‘lib  davlat  senzurasi  faol  edi.  Kommunistik  mafkura  sinfchilik 
asosiga  qurilgan  bo‘lib,  bu  axborot  sohasi  k o ‘plab  noxushliklarga  olib 
kelgandi.
Shundan  keyingi  15  yil  0 ‘zbekistonda  ijtimoiy-siyosiy  inqirozning 
kuchaygani  bilan  izohlanadi.  Bii  davr  iqtisodiy  turg‘unlik  davri  deb 
nomlandi. 
O csha  davrdagi 
matbuot  markaz  topshirig‘iga  binoan 
“0 ‘zbekiston  SSSRga  boqimanda  ekanligi  haqidagi  uydirmani  baland 
ovozda kuyladi va nihoyat  1984-yildagi  0 ‘zbekiston kompartiyasining  16- 
plenumi  O'zSSRda  o ‘zbek  xalqini  asossiz  badnom  etish  kompaniyasini 
boshlab  berdi.  To‘g ‘rirog‘i  navbatdagi  qatag  on  amalga  oshirildi.  0 ‘zbek 
xalqi  badnom  etilib,  “paxta  ishi”  ga  ataylab  siyosiy  tus  berildi  va  u 
“o ‘zbeklar ishiga”ga aylantirildi.  Matbuot ham shu nog‘oraga o ‘ynadi.
KPSS  M K  ga  bosh  kotib  b o‘lib  saylangan  M.S. Gorbachev  “qayta 
qurish”  siyosatini  boshladi.  Bu  o ‘tgan  islohotlardan tubdan farq  qiladi.  Bu 
qayta  qurish  1985-1990-yillami  o ‘z  ichiga  oladi.  Bu  davrda  oshkoralik, 
demokratiyaga qisman sharoit yaratildi.
Bu  o ‘zgarish  davri  o ‘zbek  xalqining  o ‘z  mustaqilligi  to ‘g ‘risidagi 
g ‘oyalari haqida o‘ylashga imkoniyat tug‘dirdi.
1989-yil  24  -   martda  0 ‘zbekistonda  Prezidentlik  boshqaruvi  joriy 
qilindi.
1991-yil 3 1 - avgust kuni 0 ‘zbekiston mustaqil deb e ’lon qilindi.
Shu  bilan  1917-1990  -  yillar  orasida  hukm  surgan  sovet  davri  milliy 
jurnalistikasi o ‘z davrini yashab b o ‘ldi.

Download 9,43 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   ...   249




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish