O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus
ta’lim vazirligi
Mirzo Ulug’bek nomidagi O’zbekiston Milliy
Universiteti
Jurnalistika fakulteti
“Uslubiyat, tahrir va Internet jurnalistika”
KURS ISHI
JURNALIST NUTQI VA MUAMMOLARI
TOPSHIRDI USMONOVA NIGORA
TOSHKENT-2013
Reja
KIRISH
ASOSIY QISIM
1-BOLIM
MILLIY QADIRYATLAR VA MILLIY ODOB JURNALIST KASB
ODOBINING NEGIZI
2-BOLIM
OMMAVIY
AHBOROT
VOSITALARI
JURNALISTLARNING
NUTQMUAMMOLARI
3-BOLIM
OZBEKISTON
JURNALISTIKAQSINING
OZIGA
XOS
XUSUSIYATLARI
XULOSA
Kirish
Mustaqilligimizning yigirma bir yil davomida mamlakatimizda ommaviy
axborot vositalariga nisbatan erkinlashtirish siyosati olib borilayotgani
diqqatga sazovardir.Bu davirda jurnalistikaning huquqiy masalalari eng
zamonaviy mavzulardan biriga aylandi. zotan,1991-2005yillar ommaviy
axborat vositalari va ularga xizmat qilayotkan jurnalistlarning erkin
faoliyat yuritishlari uchun huquqiy zamin yaratishda muhim ahamiyat kasb
etgan davir boldi.
Bugungi kunda jamiyatda istiqlol ruhi tasirida yangicha fikrlashning
shakllanishi tufayli manaviyat madaniy meros,madaniy aloqalarni ilmiy
asosda tushinish organish va tahlil etish uchun keng imkoniyat yuzaga
keldi. Yangi sharoitda xalqimizning milliy va madaniy jihatdan ruhan
qayta uygonishga xizmat qiluvchi sohalar jumladan matbuotimizning
tarixini organish boyicha ilmiy-nazariy metadalogik tadqiqotlarga bolgan
ehtiyoj har qachongidan ham kuchaydi.
Imom al-Buhoriy, Abu Iso at-Termiziy, Mahmud Zamahshariy kabi shu
zamonda yetishgan sanoqsiz aziz insonlar togrisida ketma-ket paydo
bolayotgan maqolalarni esa matbuotimizning manaviyatimizning tiklash
yolidagi ulkan yutigi sifatida baholash mumkun. Bu yutiqlarni fuqorolarga
erkin fikirlash soz va etiqot erkinligi ozi istagan axborotni izlash va
taraqiyoti huquqi berilganligi bilan izohlash kerak. Qolaversa
mustaqillikdan song resbublikamiz jurnalistikasi tarihida birinchi bor
ommaviy ahboratvositalari va tahririyatlar faoliyatining huquqiy asoslari
belgilab berildi. Milliy matbuotimizning qayta tiklanishi maqolalarni nashir
etish ishlari va erkin eikr almashuv orqali tarihga ongli munosabatni
shakllantirishga xizmat qilmoqda. Albatta bunda gazeta va jurnallardan
tashqari arxiv materiyallari va statistika malumotlariga dastlabgi
manbalarga oid asrlardanfoydalanish foydadan kam bolmaydi. Milliy
matbuotimizning qayta tiklanishi nash etish ishlari va erkin fikr almashuv
orqali tarihga ongli munosabatni shakllantirishga xizmat qilmoqda. Albatta
bunda gazeta jurnallardan tashqari arhiv materiallari va statistic
malumotlarga dastlabki manbalarga oid asarlardan foydalanish foydadan
xoli bolmaydi. Darhaqiyqat, matbuotimiz tarixida osishi va yuksalish davri
ham tanazzul va turgunlik zamini ham bolganini unitmasligimiz lozim.
Shu bois matuot sahifalaridan saboq olish qayta manaviy-marifiy ahloqiy-
tarbiyaviy ahamyatga ega. Zero mamlakatimiz prezidenti I.A Karimovning;
Ozlikni anglash tarixini bilishdan boshlanadi, degan sozlari istiqlol
davrida nazariy
–metadalogik yonalishning qaror topishi uchun asos bolib
xizmat qilmoqda.
Mamlakatimizda milliy istiqlol mafkuraswini shakillantirish manaviyat bva
marifatini targib qilish ishlariga alohida etibor qaratilmoqda. Mustaqillik
Mustaqillik sharoiti bilan manaviy diniy qadiryatlarimiz qayta tiklandi bu
borada ommaviy ahborat vositalari katta marifiy ishlarni olib bormoqda
XXI asir axborot asri sifatida yanada yaqqol namoyyon bolmoqda.
Darxaqiqat, yangi asrga kelib hayot shu qadar jiddiylashib ketdiki bu
jarayonning kuchli oqilda ommaviy axborat vositalarining ahamyati
yanada ortdi. Hozir jahonning u yoki bu burchagida roy berayotgan
yohud sodir bolayotgan voqea-hodisa haqida gazeta va jurnal radio va
televideniya orqaliy tez fursatda hatto, togridan-togri ahboratlar olish
imkoniga egamiz
Ahboratni umuman ommaviy ahborat vositasining bir davlat miqiyosidagi
ahamiyati haqida soz borganda albatta uning bugungi vazifasi naqadar
yuksak va masuliyatli ekanini etirof etilishi lozim.
Prezidentimiz I.Karimov ’’Eng asosiy mezon-hayot haqiqatini aks ettirish’’
nomli kitoblarida aynan shu masalaga tohtalib;’’Hammamizga ayon bolishi
kerakki,’’ahborat asri’’deb nom olgan xxi asrda hech qaysi davlat yoki
jamiyat ozining temir devor bilan orab yashay olmaydi. Ayni paytda,
ahvol shunday ekan, deb qol qovishtirib otirish ham togri kelmaydi,
bunday tahdidlarga javoban bizham, soda bolmasdan, zarur chora-
tadbirlarni korishimiz kerak’’-deb takidlaganlarida, bunday vaziyatda imkon
qadar mavjud jarayonlarni chetdan emas, balki ichidan kuzatib, faqatgina
kuzatuvchi emas, balki uning ijobiy manodagi subektiga aylanishi
zarurekanini oqtirmoqda.
Ahborat glaballashuvi jarayonida jurnalietdan har tomonlama saromjonlik
va teran mulohaza etiladi; tor doirada vakillarning manfaati yolida
shoshqaloqlik bilan suniy ilij yaratish yoki boshqa salbiy xati- harakatlar
prorisional kasb osobi meyyorlarini buzibgina qolmay fuqorolik jamiyatini
barpo etishda ommaviy ahborat vositalarining orni ahamiyatiga ham soya
tashlaydi.boshqacha aytganda fuqorolik jamiyatida journalist sodir bolgan
yoki roy berayotgan voqea hodisalaega oz qobigidan tashqari chiqmay
tor yuzaki biryoqlama fikr-munosabat bildirsa oz obrosiga ham kasbi
obrosiga ham putir yetkazadi.
Journalist hech qanday maqsad yoki bahonani rokach qilib hatto, ozig a
yoqmagan yoki gayriqonuni ravishda oshkor etilayotgan ijtimoiy muhim
ahboratni jamiyatdan sir tutishi mumkin emas.
Matbuotda elon qilinayotgan ahboratga tahririyat rahbaryati masul
hisoblanadi. Bunday holatda axborat maydonining bosh posponi
jurnalistikaning kasbiy odobi bolib qoladi. Jurnalistning ahborat uzatish
mahorati va madaniyati bu borada muhim ahamiyatga ega. Jurnalistning
ahnorat uzatish mahoratiga fikrni aniqligi nutiqning ravonligi va hatto
talafuzining togriligi kiradi. Keying paytlarda radio va televideniyalarda
kopincha jurnalistlar oz korsatuv yoki eshittirishlarga ozlari boshlovchilik
qilmoqdalar.oz ishiga ijodiy yondashgan jurnalistlar uchun bu ijobiy
xoldir.lekin boshlovchi jurnalistlarning bazilarida kasb mahorati va
madaniyati yetishmaganligini guvohi bolamiz. Mazkur ishdan asosiy
maqsad Ozbekistonda milliy ommaviy ahborat rivojlanishini va huquqiy
bazasini organish va tahlil qilish, shuningdrk bugungi kun jurnalistlarining
nutq madaniyatidagi kamchiliklarini va taegishli takliflar kiritidhdan iborat.
Birinchi bolim
Milliy qadiryatlar va milly odob journalist kasb odobining negizi
Hozirgi kundagi ozbek matbuoti vujudga kelganiga hali unchalik kop
bolgani yoq. Shu sababli ham matbuot muamollaridan jurnalistika
tajribalaridan soz ochilda garb davlatlari tajribalariga murojat etish odat
tusuiga kirgan. Hatto jurnalistning kasb odobi bilan bogliq nazariy
masalalar ham faqat garibda organilgan va ularning oqilona yechimi
topilgan degan t6assavur shakillangan. Vaholanki, kohna SHarq xaliqlari
jumladan ozbek milliy marifiy merosi shu qadar bebaho hikmatlarga
boyki ular umuminsoniylik axloq-odob meyorlariga qolaversa hozirgi
zamon jahon jurnalistikasining kasb odobi normalariga ham bemalol
tadbiq etilishi lozim.
Xalqimizning milliy oziga xos fel-atvori eng odiy qadiryatlardan tortib to
milliy axloq-odob meyyorlari undan muayyan mintaletimizning shakillanishi
uzoq asirlar zamon va davirlar mobaynida sayqal topgan.
Birgina ziyolilik madaniyatli marifatli insonning eng asosiy fazilatlaridan
biri. Har qanday xaliqning va fazilatlaridan biri. Har qanday xaliqning va
jamiyatning fahri gururicha aylangan inson borki u avvalo ozining
ziyoliligi bilan el-yurt hurmatini qozonadi. Bunday xususiyat journalist
shahsiyatiga ham xos. Journalist bilan avditoriya munosabatni ozga xos
va betakror holatlarga boy boladiki bazan journalist ikki ot orasida
qoladi, vaziyatdan chiqish choralarini topishga qiynaladi. Albatta bunday
holatlarda jurnalistdan katta kasbiy tajriba mallaka va mahorat ilmi talab
qilinadi. Jurnalistik-ogir kasb. U zimmadagi barcha masulyatni sharaf
bilan ado etishi uchun birinchi navbatda komillikka intiluvchi ziyoli shaxs
maqomiga kotarilmogi zarur,ana shunday maqomidagi jurnalistning noni
halol va lazzatliydir.’’jurnalietning birinchi qurolimehnat vositasi’’- soz
ekanligini yahshi bilamiz. Sozning ahamyati qadr-qimmatini biraon lahza
unutmagan sozning ilohiy sehrini qalban his etgan ijodkorgina ijodiy
mahorat choqillarini egallashi ayon haqiqat.
Vaqitli matbuot sahifalarida soz erkinligi va masuliyati jurnalistning
xosligi va mahorati muammolari kop yoziladi. Chunonchi atoqli
adabiyotshunos olim Ozod SHarafiddinov soz erkinligi jurnalistning oziga
dahidor bolsa matbuot erkinligi koproq matbuot organi rahbarlariga
dahildorligini alohida takidlaydi.
Ulug alloma Abu Rayhon Beruniy merosidagi journalist kasbiga
asqotadigan ayrim fikirlarni keltirsak. Alloma matbuotining nega buzib
tarqatilishi buning mohiyati va kelib chiqish sabablari raqidagi bundan
ming yil burun yozgan;’’xabar xabar beruvchilar sababli rostlik va
yolgonlik tusuini oladi. Chunki odamlarning maqsadlari xilma-xil; xalqlar
ortasida tortishish va tanlash kop’’.
Matbuotning birinchi galdagi vazifasi bolayitgan voqea
–hosalar haqida
yangi va aniq malumotlarni topib yozish talab qiladi. 1983-yilda Parij
vapragada bolib otgan xalqaro va mintaqaviy jurnalistika
tashllllkilotlarining iv Maslahat ham uchrashuvda qabul qilingan’’ Jurnalist
odobining xalqaro tamoyillarida’’jurnalistning burchi haqida soz yuritilar
ekan ‘’ Jurnalistning bosh vazifasi kishilarning haqqoniy va ishonchli
ahborat olishlarini kafolatlash’’dan iboratligi bayon etilgan.matbuot erkinligi
ahborat vositalari va jurnalistlarda shakllangan kasb odobi meyyorlarini
ham qamrab oladi, binobarin , matbuot erkinligi bilan jamiyatda hukim
surib turgan milliy qadiryatlar hamisha aloqador boladi.
Jahon jurnalistikasida mutloq matbuot demakratiyasi mezonlarini tugal
ishlab chiqish hamisha murakkab hatto hal qilib bolmas vazifalarigacha
qolaversa kerak. Zero,bu masala koplab tinimsiz ozgaruvchan olimlarga
bogliq.
Matbuot erkinligi maqomiga yetishgan jamiyatda biron soha ommaviy
ahborat vositalari tizimi nazoratidan chetga qolmaydi, binobarin, matbuot
chinakam tortinchi hokimyat sifatida eng quyidan eng oily pagonalarga
qadar yuz berayotgan voqea- hodisalarga jamoatchilik etiborini qaratadi.
Mamlakatimiz Prezidenti I.A. Karimov haqli ravishda etirof etib
otganidak; ‘’Xalqimizning tafakkur va siyosiy goyaasi tobora osib
jamiyatimizda soglom saviyasi tobora osib jamiyatimizda soglom
qarashlar mustahkamlanib borayotga hozirgi sharoitda odamlarimiz
qancha-qancha mashaqqatlisinovlarni suronli kunlarni boshidan kechirib,
oqni
–oq, qorani-qora deb ajratish uchun yetarli tajribaga ega bolgan bir
paytda hech shubha yoqki hayotimizda mavjud bolgan boshqar fikr va
qarashlarini ham matbuotimizning sahifalarida televideniya ekranlarida efir
tolqinlarida aks ettirish va ularni tegishli xulosa chiqarish vaqti keldi, deb
aytsak, ayni muddao boladi.’’
Ikkinchi bolim
Ommaviy ahborat vositalari jurnalistlarning nutq muammolari.
Ommaviy axborat vositalarining bugungi glaballashuv jarayonida tutgan
orni katta. Xususan, televideniya, radio va internet tarmoqlaridan kuniga
minglab axborot- malumotlar uzatiladi. Shunday ekan tele va radio
eshittirishlarida diktorlarning yoki boshlovchi jurnalistlarning nutqlari ravon
talaffuzlari aniq bolishi kerak.
Bugungi tilimizdagi eng nohush qusurlardan biri-soz va iboralarni sohta
liboslarga burkab, chirmab, goyoki shu bilsn mazmunini oshirishgs
urinishdir. Televideniyamizda ayniqsa xususiy radiokanallarda duch
kelgan matnni alohida qiroat bilan oqish odatga aylandi.
‘’shu bilan bugungi eshittirishlimizni yakunlaymiz, xayr salomat
bolinglar’’degan oddiy va hamma uchun tushunarli jumlalarni yosh
bodhlovchi ‘’mana aziz va mukarram bizni tinglovchilarimiz siz va bizga
Ollohning inoyati va beadoq marhamati ila nasib etgan bugungi
diydorlashuvimiz ham oz nihoyasi tomonga qarab bormoqdakim, bunday
sharafga muyyassar bolganimizdan Yaratganegamga har qancha hamdu
sanolar aytsak oz.
Imlo va talaffuzlarda ham juda jiddiy muammolar yuzaga keladi. ‘u’ harifi
bilan ‘o^’ni yumshoq ‘h ’va qattiq’ ‘’x’’ ni farqlolmaydiganlar ‘’hayot’’sozini
‘’hayyot’’sozi deya bemalol aytilmoqda. Radioboshlovchilarning ochiqdan-
ochiq beboshligi savodining gorligi buning ustiga oshkora shilqimligi efir
masulyatini his etmasligiga toqat qilib bolmaydi.
Yuqorida keltirilgan journalist boshlovchilarning xato va kamchiliklarini
umumlashtirgan holda quydagi fikrga kelamiz.
Muloqat payitida kop hollarda yol qoyiladigan xatollar;
Telaboshlovchilarning talab-istaklarini etiborga o0lmaslik oddamlar
avvaloular uchun kerak narsa qiziqish bildiradilar. Shuning uchun
har qanday ahborat uzatishda yoki fikr bildirishda avditoriyaning
manfaatlaridan kelib chiqishi zarur/
Avditoriyani bilmaslik notiq ahborat uzatishida yoki fikr bildirishda
konkret avditoriyaning xususiyatlari talab-ehtiyojlari manfaatlariga v
tayanish lozim.
Muloqat ikki yoqlama jarayon ekanligini hisobga olmaslik b ahboratni
uzatish jarayoning ozi hali muloqat ornatiladi degani emas;
avditoriya ham munosabat bildira boshlagandagina muloqat
ornatiladi va samara beradi.
Muomila madaniyatining asosiy qoidalarini bilmaslik
Novrval vositalarni notogri qollash
Matinni tinglovchi yoki oquvchi uchun tushunarli tarzda bayon eta
olmaslik
Tinglshni bilmaslikmuloqatga kirishgan kishi tinglashni bilishi kerak.
Notiq nutqi samarador bolishi uchun quydagi talablarga javob
berishi kerak.
nutq avditoriyaga mos bolishi kerak. Malumotni diniy etiqoti
qiziqish doirasi daromati u yoki bu tashkilotga azoligi va
hakozalarni bilish kerak.
Nutq aniq bolishi kerak.
Nutq tasirchan bolishi munosabat uygotishi lozim.
Nutq aniq maqsadga yonaltirilishi kerak.
Nutq oqilmaydi balki tinglanadi. Shu bois sof muloqat bilan
bogliq talablar vujudga keladiki ularni hisobga olish zarur.
Demak bugungi kun jurnalistlari ozlari ustilarida koproq
ishlashlari ozlariga yanada talabchan bolishlari kerakilgini taqazo
etadi.
Yuqorida ommaviy ahborot vositalari ; radio va televideniya
faoliyatidagi jurnalistlar kamchiliklarini korib chiqdik.shuningdek
mazkur muammolarni bartaraf etish yollarini ham organdik. Endi
esa ‘’sariq matbuot’’faoliyatini korib chiqamiz.
Journalist mustaqil omma bilan gaplashadi, sirlashadi,xaliqning
qarashlari inteliktual salohiyatini umumlashtirib yuzaga chiqaradi
biroq soz va matbuot erkinligini oz qarchi bilan olchaydigan
matbuotning faqatgina oldi-sotdi, bozor izoxlab shu asosida
bolmagur bachkana mavzularni milliy manaviyatimizda yot bolgan
hodisalarni targib-tashviq qilayotgan nashirlarimiz bolalab
borayotganini aytishimiz kerak. Bunday bozorgir nashrlar hozir
‘’sariq matbuot’’deb yuritilmoqda.
Hozir sir emas ‘’Darakchi’’, ‘’ Bekajon’’, ‘’CHimildiq’’ shu kabi juda
koplab nomlari ham antiqa nashrlar koppayib bormoqda.
Masalan ‘’Darakchi’’gazetasi oz muxlislari asosan yoshlarga
endigina sanat olamiga kirib kelayotga qoshiqchilarninima yeb -
ichishlari uydagi kuchigi va mushugi moshinasini rangi hushtori
shunga ohshash reklamalar qilishdan charchamsydireklama
qilinayotganda
xonanda
singillarimiz
esa
sharmanda
bolayotganliklarini ham sezishmaydi. Bundan tashqari Darakchining
deyarli har soninda antiqa yovuzlik va ahloqsizlar ham chop etilib
turadiki, bu holga panja ortidan qarab bolmaydi. ‘’Qaynotasini
oldirgan kiyov’’ ‘’’Oz uyida begona qiz’’’’Qizni soygan iblis’’ota
tutriqsiz jirkanch maqollalar davomli tarzda chop etilishini qanday
izohlash mumkin?ochigini aytganda ularni qalam haqqiga
mukkasidann ketgan uchar muhbirlar shiftga qarab oylab-toqib
yozgani bilinib turadi.millat shani ori
—nomusiga dog bolib
tushadigan bunday chopchaklar yuz minglab yoshlarga yomon tasir
qilayotgani bilan ishi yoaq, nashir hodimlari esa zor berilib
yolgon
—yashiriqlar izidan quvish bilan ovora.
Demqak bugungi kun jurnalistlari ozlari ustilarida koproq ishlashlari
ozlariga yanada talabchan kerakligini taqozo etadi.
Uchinchi bolim
Ozbekiston jurnalistlarining oziga xos xususiyatlari
Mamlakatda olib borilayotgan islohatlar jarayonning ommaviyligini
taminlashda jamiyat va davlat boshqaruvida soglom muhit
shakllanishida ommaviy ahborat vositalarining orni hamma
davirlarda ham muhim ahamiyat kasb etib kelgan.demakratilk
ommaviy ahborat vositalari huquqiy asoslarining yaratilishida
Ozbekiston Respublikasi Konstutsiyasining alohida orni bor. Asosiy
qonunlarimizning 67-
moddasida shunday deyiladi;’’Ommaviy ahborat
vositalari erkindir va qonunga muofiq ishlaysiu. Ular ahboratning
togriligi uchun belgilangantartibda javobgardirlar. Senzuraga yol
qoyilmaydi’’’. Mazkur qoida Ozbekiston Respublikasi ‘’Ommaviy
ahborat vositalari togrisida’’Qonuning 4-moddasida ham tariflanadi.
Jurnalistlar ijodiy uyushmasi tomonidan Ommaviy ahborat
vositalarihodimlarining kasbiy malakasini oshirish maqsadidajoylarda
jurnalistlarni qayta tayyorlash va yosh journalist kadirlar
yetishtirishga qaratilgan amaliy ishlar doirasi kengayotgani quvonarli
hol. Teletomashabinni oziga jalb eta oladigan kuchli siyosiy-ijtimoiy
iqtisodiy korsatuvlarni yetishmasligi shu rukundagi korsatuvlarning
mavjud bolsada ularga tanlangan mavzularning ota zayifligi n
tellrkanallarning haftalik dasturlari asosan kongil ochar mavzudagi
korsatuvlardan iboratligi tahliliy-munozarali korsatuvlarning kamligi
televideniya tili bilan aytganda bir qolipdagi korsatuvlarning kopligi
ularda yigindisiu afsuski bugungi ozbek televideniyasining haqiyqiy
manzarasini ifoda etmoqda Dunyoda shu jumladan Ozbekistonda
ham televideniyaning togri ahborat yetkazish borasida boshqa
ahborat vositalariga nisbatan ishonchliroq manba deb bilishadi.
Chunki televideniya bu xayoldagi tasavvurni harakatga keltirib
teleekranda namoyish eta olish salohiyatiga ega bolgan yagona
ahborat vositasidir.u teletomashabin o0ngida biror xabar yoki
yangilik togrisida ishonchli va obektiv degan qatiy fikrni uygota
oladi. Yani teleekran qarshisida otirgan teletomashabin
ongidabeihtiyor xali ozi mohiyatini toliq anglab yetmasdanoq korib
turgan ahborat haqida togri deganilk fikr paydo boladi va kop
hollarda buni ishonchli ahborat deb qabul qilaveradi.
‘’Современная журналистика’’oquv qollanmasida shunday
deyiladi;’’Jurnalist ishini mavzu aniqlashdan emas, balki keng
qamrovli muammolarni organ9ishdan boshlanishi lozim. Bu kabi
mavzularni tanlash mushkul emas, chunki yon-atrof muammolaru
chigal masalalarga tola, uloar hammaning koz oldida. V.V.Qorshilov
esa ozining jurnalistika maktabini yaratishda ‘’gazeta har qanday
yoshdagi oquvchi didiga mos keladigan qiyofani shakillantirsagina
ozining kelajagiga yol oladi umrining uzayishiga zamin yaratadi.
Bundan tashqari jurnalistlar oz ustida tinmay izlanishi zamon
nafasidan ancha oldinda yurish oz ijodida erkinlik ornata olish kabi
matbuotning oltin qoidalariga qayta-- qayta murojat etadi.
Bugungi kunda oquvchi jurnalistdan ham koproq bilimga ega va
unga uncha biror yangilik aytishi qiyin. Lekin bu journalist faqat
bitta mavzuga ihtisoslashishi kerak degani emas. Bitta mavzu
yoritiladimi bu mavzuni qoyib boshqasi bilan shugillanishi kerak.u
mavzuga esa, yangi xulosalar yoki yangicha yechimlar tipilganda
qaytish kerak.mavzuni yoritishda qoidaga binoan ish olib borishi
kerak.xulosa shuki qachonki milliy ahborat tizimini jahon matbuoti
andozalariga uygun rivojlantirish jurna;list kadrlar bazasini
professional jurnalistlar safiga kengaytirish va shu fsosida dunyo
ahborat bozorida sofligi samaradorligi umuminsoniy manfaatlar bilan
toyinganligi bilan ajralib turadigan ahboratlar yetkazib berishga
erishish mumkin. Dunyoda shu jumladan Ozbekistonda ham
televideniyani togri ahborat yetkazish borasida boshqa ahborat
vositalariga nisbatan ishonchliroq manba drb bilishadi. Chunki
televideniya bu xayoldagi tasavvurni harakatga keltirib teleekranda
namoyish eta olish salohiyatiga ega bolgan yagona ahborat
vositasidir. U teletomashabin ongida biror xabar yoki yangilik
togrisida ishonchli va obektiv degan qattiy fikrni uygata oladi. Yani
teleekran qarshisida otirgan teletomashabin ongidabeihtiyor hali ozi
mohiyatini toliq anglab yetmasdanoq korib turgan ahborati haqida
togri degan ilk fikr paydo boladi va kop hollarda buni eng
ishonchli ahborat deb qabul qilaveradi. Garchi uning tasavvur kuchi
televideniyaga ohshash darajada bolmasada ozining qator
ustunliklariga ega bolgan nashirlarimizda ham shunga monand
manzarani kuzatish mumkin. Xulosa shuki qachonki milliy ahnorat
tizimini jahon matbuoti andozalariga jahon matbuoti andozalariga
uygun rivojlantirish journalist sifatiga kengaytirish va shu asosida
dunyo axborat bozorida tezkorligi sofligi samaradorligi umuminsoniy
manfaatlar bilan toyonganligi bilan ajralib turgan ahboratlar yetkazib
berishga erishish mumkin. Mamlakatda fuqarolik jamiyatini
shakllanyirish jarayonlaridagi milliy axborat tizimining rolini oshirish
bundanda yuksak natijakor maqsad va vazifalar yuksalmoqdaki
bunda asosan manaviy ildizlarimizga tayanib ish korish ulardan
ruhan kuch olish zaruriyati ayni muddaodir.
Davlatimiz rahbari ‘’Yuksak manaviyat yengilmas kuch’’asarida
manaviy tahdid va xatarlar haqida soz yuritib oz-ozidan
ravshanki,bugungi zamon voaelikka ochiq kuch bilan real va
hushyor qarashni jahonda va yon-atrofimizda mavjud bolgan tabora
kuchayib borayotgan manaviy tahdid va xatarni togri baholab
ulardan tegishli xulosa va saboqlar chiqarib yashashni talab
etmoqda. Darhaqiqat bugungi glaballashuv jarayoni bilan davom
etayotgan bir payitda manaviy sergaklikgina haqiqiy tom manodagi
himoya vositasi bolishi mumkinligini hayotning ozi korsatmoqda.
Xulosa
B
izga malumki ommaviy ohborat vositalari orqali inson huquq va
erkinliklari masalalarni oz vaqtida yoritishda soglom ijtimoiy muhit
va munosabatni shakillantirishga siyosiy qarashidan qatiy nazar
kasbiy fuqarolik pazitsiyasi muhim rol oynaydi. Zero, Ozbekistonda
fuqorolik jamiyatibarpo etishda jamoat tashkilotlari siyosiy partiyalar
diniy tashkilotlar va ommaviy ahborat vositalarini demokratlashtirish
real hayotda konstutsiyaviy eng muhim omilidir.
Ahborat glaballashuvi umummadaniyatining umumahloqiy ahborat
bilan bogliq sohalarni jumladan ahborat maydonining bosh subekti
bolishi jurnalistning proriosenal odobi muammolarini bor
murakkabligi bilan kuch tartibga qoyadi.
Hech bir milliy jurnalistika muammolarining jahon jurnalistikasida
kechayotgan jarayondan ajralib olgan holda tadqiq etish mumkin
emas. Jahon jurnalistikasida xalqaro va milliy miqyoslarda amal
qilayotgan koplab kasb kodekslari mavjud. Jurnalistning kasb odobi
kodekslari xx asirning boshlarida vujudga kela boshlagan. Asirning
ortalarida kelib songi10-15 yil mabaynida kodekskar portlashi yuz
berdi. Buning tub sabablaridan biri ahborat maydonida muayyan
erkinlik muhitini vujudga kelishi bolda ikkinchi -ahborat yoliga gov
bolishi vositalari yaroqsiz chiqdi,yani ahborat oqimi toliq bolmay
qoldi.. jurnalistik kasbi boshidan ohirigacha turfa darajadagi
munosabatlardan iborat ekanligidan krlib chiqsa munosabatlarda
samaradorlikka erishishning yagona chorasi ham huquqiy ,ham
ahloqiy normalarga birdrk rial etishdadir.
Zamonaviy milliy jurnalistikada kasb odobi muammolari milliy
qadiryatlar milliy mintaletit milliy ahloqiy meros organilda ahamyatga
malik xulosalar chiqadi. Chunki ozbek jurnalistning faoliyatida ozbek
mintaletetiga xos xususiyatlar kozga tashlanishi tabiiy hol. Milliy
jurnalistikamizda kasb odobi meyorlarining puhta tizm s iratida
shakllanishi mamlakatimizda fuqarolik jamiyatini barpo etishga
xizmat qiladi. Jurnalistning kasb mahoratini proressionallik darajasini
belgilab beruvchi munosabatlar madaniyati va pisihalogiyasini
odiydan-murakkablik xususiyatidan -umumiylik sari prinsplarda tahlil
qilish muomilaga izchil yechimlar toppish imkonini beradi.
Ozbekiston ommaviy ahborat vositalarida davom etayotgan
jarayonlar tahlili etilganda quydagi kamchiliklar ular uchun odiy
holatga aylanib borayotganini korishimiz mumkin.
1oz-ozini tanqit qilish yoqligi
2hali ham yuqoridan korsatma berishlarini kutib turishlari
3chinakamiga mustaqilfaoliyat korsata olmayotgani
4tashqi tasirga berilib qolish
5kadirlar ratsiyasi kadirlarni boshqa joyga almashtiprish
6jurnalist rtikasi va proresionallikning yetishmasligi
Mazkur kamchiuliklardan kelib chiqib resbublikamiz ommaviy
ahborat vositalari faoliyatida ikki jihat yaniommaviy ahborat
vositalarimizda oz-ozini boshqarish va jurnalistlarimizda professional
jurnalidt ahloqi yetmasligi ayon bolib qolmoqda. Bugungi ozbek
jurnalistlari oz vazifalarini sitqidildan maqsadli ado etishlari lozim.
Jurnaliet hech qanday maqsad yoki bahonan irokach qilib hatto
oziga yoqmagan yoki gayriqonuniy ravishda oshkor etilayitgan
ijtimoiy muhim ahboratni jamiyatdan sir tutishi mumkin emas.
Fuqarolik jamiyatida ommaviy ahborat vositalarining roli
barcha sohalardan demokratlashtirish jarayoning umuminsoniy
ahloqiy qadiryatlar asosida yoritish orqali ijtimoiy rikirni
soglomlashtirishga quydagijihatlarga etibor qaratilishi lozim;
davlat siri qonunchilikda belgilangan boshqasirlarni saqlashga
insonning shaxsiy hayotini hurmat qilishga va daxl qilmaslikka
rioya etish
haqqoniy va aniq melumotlarniyigish toplash tahlil retish va
auditoriyaga oz vaqtida xolis yetkazishga demokratik ommaviy
ahborat darajasiga erishish
ommaviy ahborat vositalari jamotchilik nazoratini asos qilib
barcha masalalarga qonunchilik nuqtai nazardan yondashish
orqali davlat va fuqorolik institutilarining hamkorligi asosida
dolzarb muammolarni ochiq va erkin muhokama etish
fikrlar xilma-xil;igini namoyon etishda ruqarolar murojatlarini
doimiy yoritib boorish
jurnalist monitorini institutini professional darajada rivojlantirsh.
Bugungi kun jurnalisrlari ijodini radioeshittirish telekorsatuvlar
internet sahirfalari va gazetalarda kuzatar ekanmiz ularda
kamchiliklarni koramiz
Ommaviy ahborat vositasi jurnalistlari yuqorida keltirib otilgan
kamchiliklarni talablarni amalga oshirsalar ularda nutqiy
muammolar kam uchrar edi. Yana shuni alohida takidlash
kerakki, viloyatlardagi jurnalistlarimizda sheva gapirish hollari hali
ham uchradi. Axir jurnalistlar adabiy tilde ravon va tekis
sozlashishni oily oquv yurtida ozlashtirgani malum.
Yurtimizda xususiy ommaviy ahborat vositalarining paydo bolishi
va rivojlanishi natijasida soz erkinligi fikr erkinligi va ahborat
olish erkinligining ortib borishga zamin yaratib boradi. Inson
erkinligining huquqiy kafolatlanishi matbuotda xolis haqqoniy
yoritilishi bu fuqarolik jamiyatining muhim belgilardan sanaladi.
Ommaviy ahborat vositalari hokimyat va xalq ortasidagi yagona
va tom manodagi vositachi bola olishi jihatidan jamoatchilik fikrini
shakllantirish milliy istiqlol goyasini xalqimiz eng asosiy uosh
avlod ongiga oshirishdagi ahamiyati beqiyos. Ular ijtimoiy - siyosiy
iqtisodiy-huquqiy manaviy-marifiy islohatlar jarayoni, bu boradagi
muammolarni jamiyat hayotining yurli qirrqlarini tezkorlik bilan aks
etiradigan samarali vositadir. Tortinchi hokimyat hisoblangan
ommaviy ahborat vositalari turli fikrlar rang-barang qarash va
yondashuvlarda keng yol ochib berishi hayotimizda roy
berayotgan yangilanish va ozgarishlarga odamlarning ongli
munosabatini uygotish xolislik va haqqoniyat tamoyillariga tayanib
faoliyat yuritishi lozim.
Foydalanilgan adabiyotlar royhati.
1 ozbekiston Respublikasining Konstutsiyasi-
T.;’’Ozbekiston’’,2008y
2 ozbekiston Respublikasining Qonunlari-
T.;’’ozbekiston’’,2004y
3 Karimovning I.K Ozbekiston ;miliy istiqlol ,iqtisod siyosat,mafkura
1-jild
–T;’’Ozbekiston’’,1996y
4 Karimovning I.A’’Eng asosiy mezon hayot haqiqatini aks ettirish
5 Beruniy Abu Rayhon Tanlangan asarlar,2-jild -
T,;’’Fan’’,1965y
6.Dostmuhammad Xurshid ‘’jurnalistning kasb odobi muammolari-
T;’’Yangi asr avlidi’’,2007yil
7 Abduazizova NMatbuot va soz erkinligi qadiryat-
T’’Akademiya
‘’2006yil
8 Vorshilov V. Jurnalistika-Sib 1999yil
Do'stlaringiz bilan baham: |