Журнали III сон. Май

МОЛИЯ ВА БАНК ИШИ ЭЛЕКТРОН ИЛМИЙ ЖУРНАЛИ
III СОН. МАЙ - ИЮНЬ, 2020

ЎЗБЕКИСТОНДА ДАВЛАТ ҚАРЗИНИ БОШҚАРИШ ТИЗИМИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ

Азимова Д.М.
Тошкент давлат юридик университети


Аннотация: Мақолада Ўзбекистон Республикаси давлат қарзини бошқариш тизимини такомиллаштириш йўллари ўрганилган. Шунингдек, Ўзбекистонда жалб қилиш муддатлари бўйича ташқи қарзни таҳлили амалга оширилди. Тадқиқот ишининг асосий натижаси Ўзбекистон Республикасида давлат қарзини бошқариш тизмини такомиллаштиришнинг илмий асосларини ёритишдан иборат.


Калит сўзлар: Ўзбекистон Республикаси давлат қарзи, ички қарз, ташқи қарз, еврооблигациялар.

1. Кириш.

Ўзбекистонда давлат қарзи охирги йилларда сезиларли ўзгаришларга юз тутмоқда. Иқтисодий ислоҳотларни амалга ошириш асносида давлат қарзига бўлган замонавий ёндашувлар амалга оширилмоқда. Жумладан, Ўзбекистоннинг мустақил тарихида илк бора еврооблигацияларнинг муомалага чиқарилиши ва шу орқали хорижий маблағларни жалб этишга эришилди. Жаҳон амалиётидан маълумки, давлат қарзи жалб этилишининг асосий омили иқтисодиётни молиявий ресурсларга бўлган талабини қондириш, жумладан ҳукуматнинг кафолатини амалда кўрсатишдир. Давлат қарзи ҳукумат кафолати асосида маблағ жалб этилиши билан нафақат иқтисодиёт қўллаб-қувватланади, балки давлатнинг бош ислоҳотчилиги ўзининг аксини топади. Давлат қарзини бошқаришдаги асосий омил – бу уни қиймат яратадиган тармоққа жойлаштириш ва истеъмолни оширишдан иборат бўлиб, тўғридан-тўғри истеъмолга йўналтирилиши мақсадга мувофиқ бўлмайди.
Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш.Мирзиёев 2020 йил 24 январдаги Олий Мажлисга Мурожаатномасида “Жорий йилда давлат ташқи қарзининг юқори чегарасини белгиладик. Бундан буён халқаро молия ташкилотларидан олинадиган маблағларни қайтариш имконияти ва уларнинг натижадорлигига жиддий эътибор қаратилади” деб қайд этиб ўтди. Ушбу фикрлар заминида қарз маблағларини айнан самарали бошқариш учун янги қиймат занжирини яратишга йўналтирилиши назарда тутилмоқда.
Давлат қарзини самарали бошқаришда бюджет дефицитини қоплаш ва давлат дастурларини ижро этишни молиялаштириш каби ҳолатларда олдиндан пухта ўйлаб ишлаб чиқилган стратегиялардан фойдаланиш мумкин бўлади. Бунда давлат қарзининг меъёрий ва муддат билан боғлиқ мезонлари бўйича бошқариш имконияти мавжуд бўлади. Лекин иқтисодиётда олдиндан аниқлаш ва баҳолаш имконияти мавжуд бўлмаган ҳолатлар ҳам борки, унинг натижасида фавқулодда қарорлар қабул қилиш зарурати туғилади. Масалан, мамлакатда табиий офатларни рўй бериши, ҳарбий харакатларнинг бошланиши ёки эпидемик ҳолатларнинг юз бериши давлат қарзига фавқулодда эҳтиёжни юзага келтиради. Ушбу ҳолат эса, давлат қарзини олдиндан пухта ишлаб чиқилган қарз стратегиясига жиддий таъсир кўрсатади. Бу каби ҳолатларда давлатлар халқаро ва маҳаллий даражада белгиланган қарз бўйича тавсияларни ҳам четлаб ўтишга мажбур бўладилар. Масалан, давлат қарз жалб этишда ўз қонунларида белгиланган мезонларга риоя этишга имкон бўлмаслик ҳолатлари кузатилиши мумкин.
Давлат қарзини бошқаришда прогноз жараёнларини ишлаб чиқиш юқори таҳлилий тажриба ва макроиқтисодий (глобал иқтисодий) баҳолашни инобатга олишни тақозо қилар экан. Шу боисдан, давлат қарзини бошқариш ва уни таҳлил этишда минимал-максимал мезонларнинг сузиб юрувчи индикаторларини ишлаб чиқиш, биринчидан меъёрларни бузилишини олдини олса, иккинчидан қонунчиликка риоя

этишга имкон беради, учинчидан макроиқтисодий барқарорликни таъминлаш оралиғини яратишга ёрдам бериши мумкин.

2.