Журнали III сон. Май

Таҳлил ва натижалар муҳокамаси.

Ўзбекистонда давлат қарзини бошқаришда илк маротаба 2019 йилда Ўзбекистон Республикасининг 589-сонли қонуни қабул қилиниши билан ҳуқуқий асослар яратилди. Унга кўра, ташқи қарзни жалб этишда қатъий белгиланган миқдорни кўриши мумкин. Унга биноан, 2020 йилда 4 млрд. АҚШ доллари ҳажмида маблағлар жалб этилиши назарад тутилган. Давлат қарзига нисбатан қўйилган ушбу меъёр доимий барқарорликни сақлаб туришга тўлиқ имкон бермайди. Сабаби, иқтисодиётдаги прогнозлар ҳам доим ўзини оқлаши кузатилмаган. Масалан, мазкур 589-сонли қонуннинг 2-иловасида 2020-2021 йилларда ялпи ички маҳсулотнинг ўсиши мос равишда 5,5 ва 5,8 фоиз бўлиши режалаштирилган эди. Мазкур прогнозни ишлаб чиқишда иқтисодий инқирозларнинг юз бериши инобатга олиниши мураккаб ҳолат ҳисобланган. Шу боисдан, 2020 йил биринчи чорагидан бошлаб жаҳон иқтисодиётида COVID-19 (коронавирус касаллиги) юзага келиши билан иқтисодий инқирознинг юзага келиши бошланди.
2020 йилда қарз инқирозидан ўзгача тусга эга бўлган, бошланишидан иқтисодий хусусият касб этмаган инқироз омили – бу пандемия эканлигини кузатишга тўғри келмоқда. Натижада, иқтисодий қулашларнинг юз бериши бўйича айрим сигналлар вужудга келмоқда. Булардан асосийси “иқтисодий таътил”ларнинг юз беришидир. Бошқача айтганда, ялпи истеъмолнинг тушиб кетиши ва ялпи таклифнинг тўхталиши билан бевосита боғлиқдир. Мазкур иқтисодий инқирознинг энг асосий белгиси сифатида-иқтисодий ҳаракатсизликни келтириш мумкин. Бу шароитда, давлатларнинг энг асосий вазифаси -минимал иқтисодий ҳаракатни таъминлаб туришдан иборат бўлиши лозим (Жумаев, Рахмонов, 2020).
Шунингдек, Осиё тараққиёт банки ҳам Ўзбекистонда иқтисодий ўсишнинг пасайиши кузатилиб, 2020-2021 йилларда ялпи ички маҳсулотнинг ўсиши 4,7 ва 5,8 фоизни ташкил этади деган, хулосаларни эълон қилди (ОТБ маълуомотлари, 2020).
Ўзбекистонда 20 фоизга яқин ташқи қарз маблағлари ўрта-узоқ муддатли даврга олинган бўлиб, уларнинг ярмидан кўпроқ қисмини дастлабки беш йилликда қайтариш заруратини кўрсатиб турибди. Ташқи йирик ¾ дан ортиқ қисми узоқ муддатли даврда қайтарилиш зарурати келтириб чиқаради. Мазкур ҳолат истиқболдаги ЯИМ ҳажмининг ўсиш имконияти мавжудлигидан ушбу кўрсаткичнинг иқтисодий барқарорликка жиддий таъсир этмаслигига шарт-шароит яратиши мумкин.