Jurnaldan ko‘chirib bosilgan maqolalar «Til va ada biyot ta’limi»dan olindi, deb izohlanishi shart

Nilufar ABDANBEKOVA, 

Nizomiy nomidagi TD

PU 

Xorijiy tillar 

kafedrasi o‘qituvchisi

CHET TIL MASHG‘ULOTLARIDA TALABALARNING 

YOZUV MALAKALARINI RIVOJLANTIRISH

Annotatsiya. 

Mazkur maqo-

la yozuvni ta’lim maqsadi sifatida 

o‘rgatish masalalariga bag‘ishlan-

gan. Muallif yozuvni ko‘plab olimlar 

tomonidan taklif etilgan tasnif va 

tavsifarini­o‘rganib­chiqadi.­

Kalit so‘zlar:

 

nutq faoliyati, yo-

zuv, maqsad, tavsif, matn, chet til, 

o‘qitish.

Аннотация.

 

Данная­ статья­

посвящена­ вопросам­ обучения­

письма­как­цель­обучения.­Автор­

дает­характеристику­и­класси-

фикацию­письма,­предложенные­

большинством­учёных.­

Ключевые  слова:

 

речевая­

деятельность,­ письмо,­ цель,­

характеристика,­ текст,­ ино-

странный­язык,­обучение.

Annotation.

 

This article is de-

voted to training issues of writing 

as an aim of teaching. The author 

considers the characteristic and 

classification­of­writing­suggested­

by the majority of scientists. 

Key words:

 

speech activity, 

writing, characteristic, text, foreign 

language, training.

Ta’lim oluvchilar turli mazmundagi matnlarni boshlang‘ich 

maktabda yoza boshlaydilar. O‘rta bosqichda esa ularning 

miqdori ortib boradi. Yozma nutq ta’lim maqsadi vazifasini 

faqatgina maktabning o‘rta va yuqori bosqichlarida bajaradi, 

keyinchalik oliy ta’limda rivojlanadi va takomillashadi. N.I. 

Gez ham yozuvni ta’lim vositasi bo‘lishi bilan birga maktab 

ta’limining boshlang‘ich, o‘rta, yuqori bosqichlarida og‘zaki 

nutq va o‘qishni egallashda ta’sir etuvchi va ko‘makchi 

vosita ekanligi, hamda chet til o‘qitishning turli bosqichlarida 

turli mazmundagi ahamiyatga ega bo‘lishi mumkinligini 

ta’kidlab o‘tadi (2: 295). E.N.Sovolovaning fikriga ko‘ra, ta’lim 

oluvchilar yozuv jarayonida quyida keltirilgan mavzularda 

matnlarni tuza olishlari kerak: 1) rezyume yozish; 2) xatlar, 

ilova qilingan rezyumelar, qo‘shimcha ma’lumotlar haqidagi 

so‘rovnoma-xatlar, o‘qish yoki ishlash xohishi to‘g‘risida 

arizalar yozish; 3) blanklarni to‘ldirish; 4) yoshlar gazetasi 

yoki  jurnaliga  xat,  maqola  yozish;  5)  kitob  yoki  kinofilmga 

taqriz yozish; 6) rasmga qarab turli hikoya, shaxsiy hayotiy 

tajribasi asosida hikoya yozish; 7) biron-bir voqea-hodisa 

haqida reportaj yozish. Yozuv turlari, asosan, oliy ta’limda 

egallanadi. 

Hozirgi kunga kelib, yozuv nutq faoliyat turining ko‘pgina 

tasniflari taklif etilgan. Amerikalik nazariyotchi, pedagog olim 

K.Berayter yozuv nutq faoliyat turining quyidagi turlarini taklif 

etgan: 1) assotsiativ, fikran bog‘lovchi yozuv; 2) performativ 

yozuv; 3) bog‘lovchi-kommunikativ yozuv; 4) tanqidiy yozuv; 

5) epistemologik yozuv.

Albatta, ilmiy-metodik adabiyotlarda yozuvning boshqa 

ko‘pgina  turlari  quyidagilardan  iborat:  1)  avtobiografik 

yozuv; 2) avtomatik yozuv; 3) hikoyaviy yozuv; 4) obrazli-

badiiy yozuv; 5) jamoaviy-guruhli yozuv; 6) kreativ yozuv; 

7) adabiy yozuv; 8) meditativ yozuv; 9) o‘yinli yozuv; 10) 

utopik-xayoliy-fantastik yozuv; 11) ilmiy yozuv. 

Shuningdek, “Chet tilni egallashning umumyevropa 

kompetensiyalari: o‘rganish, o‘qitish va baholash” nomli 

monografiyada  ham  yozuvning  quyidagi  turlari  taklif 

etilgan: 1) blank va anketalarni to‘ldirish; 2) jurnal, gazeta, 

informatsion byulleten va boshqalar uchun maqola yozish; 4) 

hisobot, yozma doklad yozish; 5) xizmat xabarlarini yozish; 

6) diktantlar yozish; 7) kreativ va insho ishlarini yozish; 8) 

shaxsiy, ish va xizmatga oid xatlar yozish [4: 61].

---

36

e-mail: [e-mail]

Tadqiqotlar

Maqolada yozuvga berilgan tavsif va uning turli 

tasniflariga  batafsil  to‘xtalishidan  maqsad  hozirgi  kunda 

O‘zbekistonda xorijiy tillarni o‘qitish metodikasida yetarlicha 

maxsus  darslik,  o‘quv-qo‘llanma  yoki  monografiyalar 

kamligiga e’tibor qaratishdan iborat. Hozirgi kunda bu sohaga 

oid quyidagi ishlar ham mavjud: R.A. Zaripovaning “Chet 

tillar o‘qitish metodikasidan qo‘llanma” (1986), J.Jalolovning 

“Chet til o‘qitish metodikasi” (1996, 2012), O‘.H.Hoshimov, 

I.Ya. Yoqubovlarning “Ingliz tili o‘qitish metodikasi” (2003), 

S.Saydaliyevning “Chet til o‘qitish metodikasidan ocherklar” 

(2004).

Xulosa o‘rnida aytish mumkinki, ta’lim oluvchilar 

maktabdan farqli ravishda oliy ta’limda yozuvdan boshqa nutq 

faoliyat turlarini vosita emas, balki maqsad sifatida foydalana 

bilishlari talab etiladi. Bundan maqsad til materialining 

shu nutq faoliyat turi orqali o‘rgatilishi, mashg‘ulotlarda 

asosiy e’tibor nutqiy faoliyat bilan birga yozma nutqni ham 

egallashga muhim e’tibor qaratish zarurdir.