Jurnaldan ko‘chirib bosilgan maqolalar «Til va ada biyot ta’limi»dan olindi, deb izohlanishi shart

Key words:

 folklore, story, prose, 

poetic function, myth, character, hero, 

folklorism. 

ketadi. Bu hikoyani o‘qir ekanmiz, undagi ayrim voqealar 

Alisher Navoiyning “Lison ut-tayr” dostoni voqealarini 

esga soladi. Undagi qushlar ham, asardagi manzil 

ham  tasavvufiy  obrazlar  edi.  Hikoya  qahramonlari 

ko‘p qiyinchiliklardan o‘tib, Tilsim tog‘iga yetib oladi. 

Bu tog‘ billurdan bo‘lib, uning har bir qopqosida shu 

manzilgacha yetib kelgan odamlarning ismlari bitilgan 

edi. Qahramonlarimiz bu tog‘ haqida boshqacha fikrda 

edilar.  Hikoyadagi  Tilsim  tog‘ini  ham  mifologik  obraz 

deyish mumkin. 

Hikoyada  yosh  bola  Abdullajon  obrazi  bo‘lib,  u 

qayerga ketayotganini ham bilmasdi, qolganlar xazina 

ilinjida borardi. Bu hikoyada adib mifologik obrazlarni 

qo‘llab, insondagi nafsning yomon oqibatlari, uning 

orqasidan quvishning foydasiz ekanligini ochib bergan. 

Yozuvchi  “Xazinabon”  hikoyasida  Hazrati  Ilon  ota 

daxmasi haqida yozgan.

“…­ Mana,­ Hazrati­ Ilon­ ota­ daxmasidaman.­ Bu­

kishining qoshiga ham Xizri Ilyos kelgan deydilar. 

Ortidan ilonlar ergashib yurishgan, amriga so‘zsiz 

bo‘ysunishgan.­Hatto­bahaybat­bittasi­oromini­qo‘riqlab­

yotganmish”.­

(250-bet)

O‘zbek xalq ertaklarida ilonning odamga yoki 

odamning ilonga aylanishi hollarini o‘qiganmiz. 

“Ilonpari” ertagida ilonparining yarmi ilon, yarmi qiz 

qiyofasida berilgan. Shu bois u ilonpari deb atalgan. 

“Ilon og‘a” atamasida ham shu ma’no anglashiladi. 

Hikoyada keltirilishicha, Ilon ota yarmi ilon, yarmi inson 

qiyofasida emas, balki unga faqat ilonlar bo‘ysungani 

uchun shunday atalgan.

“O‘zbeklar­orasida­ilon­suvratida­ba’zan­Hazrati­Xizr­

namoyon­bo‘ladi­degan­qarashlar­ham­bor”

3

.

 

Shunga ko‘ra xalq orasida Ilon ota huzuriga 

Hazrati  Xizr  kelib  turishi  aytilgan  bo‘lsa  kerak.  Ilon 

haqidagi mifologik tasavvurlar, irim-sirimlar va xalq 

qarashlarining badiiy ko‘chimi afsonalarda ilon 

obrazining shakllanishiga olib kelgan. Afsonalarda 

yozilishicha, ilonlar xazina bor joyda yashar ekan. 

Ular o‘sha xazinalarning qo‘riqchilari bo‘lishgan. Adib 

bilan qilgan suhbatimizda Ilon ota daxmasi Chilonzor 

dahasida joylashganini, hozirda uning o‘rnida masjid 

barpo etilganini bilib oldik.

  Tadqiqotlar

---

34

e-mail: [e-mail]

Tadqiqotlar

Mifologik obrazlar, asosan, insonlarning tasavvurida 

shakllangan. Ular shuning uchun ham xayoliy uydirma 

sifatida qaraladi. Umuman, mifologik obrazlar yo‘qdan 

bor  qilish  tasavvurini  beradi  kishiga.  Yozuvchi  Isajon 

Sulton “Orif” hikoyasida bolalikdagi tasavvur va 

o‘yinlarni  qalamga  olgan.  Hikoyada  Orifning  bolalik 

o‘ylari, hamma bolalar singari unda ham kechgan 

qo‘rquvlari aks ettiriladi. Orif dastlab chimchilovchi 

yaltiroq maxluqni o‘zicha tasavvurida do‘st qilib 

oladi. Adib aytganidek, bolalarning o‘z qo‘rquvlari, 

o‘zlari o‘ylab topgan dahshati bo‘ladi. Har bir bola o‘z 

tasavvuriga qarab o‘zicha bir qo‘rquv to‘qiydi.

Orif ancha vaqtdan so‘ng tulkidan qo‘rqa boshlaydi. 

Ozroq ulg‘ayganidan so‘ng esa sariq qizchadan 

qo‘rqadi.

“Boshqalaridan farq qilib, u kunduzlari ham paydo 

bo‘lishi­mumkin­edi.­Daraxtlar-u­butalar,­qarovsiz­o‘sgan­

kimsasiz­ joylarda­ uchrardi­ u.­ Sap-sariq,­ kichkina­ edi.­