Jurnaldan ko‘chirib bosilgan maqolalar «Til va ada biyot ta’limi»dan olindi, deb izohlanishi shart

Abdulla Qodiriy: 

–­ Men­ yozg‘uvchi,­ “O‘tkan­ kunlar”­ hikoyalarini­ otam­

marhumdan necha qaytalab eshitsam ham zerikmas 

edim, faqat bir joyigina meni zeriktirar edi. Bu kun men 

shu­ “O‘tkan­ kunlar”ni­ qalamga­ olganimda­ o‘sha­ o‘zimni­

zeriktirgan faslini tashlab o‘tishka majbur bo‘ldim. 

Darhaqiqat,­o‘z­oramizda­kundosh­janjalini­kim­bilmasin?..

Naim KARIMOV, 

akademik

ABDULLA QODIRIY

o‘zi, jigarbandlari va zamondoshlari zikrida

...Zaynab­ xafaligi­ oshqan­ kezlarda­ qarindosh-

urug‘larinikiga yurib, chigilini yeshar edi...

G‘ayratiy

 (shoir, adib zamondoshi):

–­ Men­ 1924–1925-yillarda­ Eski­ Jo‘va­ mahallasidagi­

birinchi bosmaxonada ishlar, musahhihlik qilar edim. 

“O‘tkan­ kunlar”ning­ 1–2-bo‘limlarini­ nashr­ qilishda­

ishtirok­ etganman.­ Romanning­ qo‘lyozmasi­ “Turon”­

kutubxonasida ishlovchi Abdulla Nosirovning ravshan 

dastxati­ bilan­ peshma-pesh­ qo‘limizga­ tushardi.­ Abdulla­

akamning­ o‘zlari­ ham­ matbaaga­ tez-tez­ kelib,­ bosmaga­

yordamlashib turar edilar...

...1925-yilning­ yozlarida­ bo‘lsa­ kerak,­ bosmaxonadan­

bo‘shab,­ o‘qituvchilik­ va­ “Mushtum”­ jurnalida­ shtatsiz­

muxbirlik qilib yurdim. Chamasi, Abdulla akam “O‘tkan 

kunlar”ning­ oxirgi­ bo‘limini­ yozib­ bitirib,­ “Mushtum”dagi­

o‘rtoqlarga o‘qishga bergan ekanlarmi, har holda bir kun 

idoradagi ba’zilar Kumush qabriga bitilgan she’r haqida Ab-

dulla akamga e’tiroz bildirishdi. Abdulla akam oldingi varian-

tida­qabr­toshiga­Fuzuliydan­bir­baytni­ko‘chirgan­ekanlar:

Hamrohim eding bu yo‘lda, ey moh,

Hamrohni tashlab ketarmi hamroh?...

Ular bu baytni o‘zgartirishni, o‘z asarlarida o‘z she’rlari 

bo‘lsa yaxshi jaranglashini maslahat berishdi. Maslahat 

Abdulla akamga ma’qul tushdi shekilli, ko‘p kun o‘tmay:

Ayo charx, etding ortuq jabr bunyod,

Ko‘zim yoshlig‘, tilimda qoldi faryod.

Hayotim lolazoridin ayurding,

Yoqib  jonim,  kulim  ko‘kka  sovurding,

 – she’rini yozib 

keldilar.

“O‘tkan kunlar”ning bosilib chiqishi yarim kechada 

momaqaldiroq guldirab, chaqmoq tun pardasini chok-

chok qilib tashlagandek voqea bo‘ldi. Tungi kutilmagan 

momaqaldiroq koinotni larzaga keltirib, jonzotlarni uyg‘otib 

yuborganidek, Abdulla Qodiriy asari ham mudroq xalqni 

uyg‘otib  yubordi.  Adabiyotimizda  Yevropa  “gaz”i  bilan 

o‘lchanadigan birinchi o‘zbek milliy romani yaratilgan edi. 

Yosh-u  qari  –  hamma  “O‘tkan  kunlar”ni  navbatda  turib 

o‘qiy boshladi.

Mirtemir

 (shoir, adib zamondoshi): 

– Yigirmanchi yillarning o‘rtalari edi shekilli, men 

Toshkentda,­O‘lka­o‘zbek­bilim­yurtida­o‘qir­edim.­Darsdan­

so‘ng yuqori sinf talabalariga ergashib, shahardagi biror 

kutubxonaga borardik... Ozarbayjon va Tataristonda 

nashr etilgan kitoblar o‘sha vaqtda ham ko‘p bo‘lardi... 

O‘sha­kunlarda­to‘satdan­“O‘tgan­kunlar”­maydonga­keldi.­

Bu romanning nashr etilishi chaqmoqdek ta’sirli bo‘lgani 

yodimda.­Hamma­o‘qigisi­kelar,­lekin­butun­bir­maktabda­

bir nusxa, u ham qaysidir o‘qituvchiniki...

(Boshi o‘tgan sonda)

Adabiy 

taqvim

---

veb-sayt: www.tilvaadabiyot.uz

7

       Adabiy taqvim

Dars­ vaqtida,­ kun­ shuvoqda­ yuqori­ sinf­ talabasi,­

mening hamqishlog‘im Rauf Boyjonov bir nima o‘qib 

o‘tirganiga ko‘zim tushdi. Tanaffusda borib, muqovasidan 

darrov­ bilim­ oldim:­ “O‘tgan­ kunlar”.­ O‘sha­ daqiqadayoq­

o‘tina­ boshladim:­ “Sizdan­ keyin­ o‘qib­ olsam­ maylimi?”­

“Kezakka­yozil.­Mendan­keyin­yozilib­qo‘yganlar­ko‘p!”­Men­

navbatga yozildim. Bir oydan keyin menga navbat keldi... 

Kitob ancha eskib qolgan edi. Baribir berilib o‘qidim, kerilib 

o‘qidim...­ Butun­ bilim­ yurti­ o‘qib­ chiqqan­ edi.­ Hamma­

o‘sha romandan bir nusxa olishga intiq edi. Birinchi o‘zbek 

romani­tug‘ilgan­edi-da!

Jalol Ikromiy

 (tojik yozuvchisi, adib zamondoshi):  

–­ Men­ 1930-yillar­ boshida­ Toshkentdagi­ tojik­ bilim­

yurtida o‘qir, bir qozoq kursdoshim bilan bir yotoqda 

turar­edim.­Shunda­birinchi­bor­“O‘tgan­kunlar”ni­o‘qidim.­

Uni­ kecha-kunduz­ berilib­ o‘qirkanman,­ qozoq­ do‘stim:­

“Bu­ kitobni­ muncha­ o‘qiyverasan?”,­ deb­ ajablandi.­

Men­ esa:­ “To‘xta,­ sen­ ham­ o‘qiysan”,­ deb­ kitobdan­

bosh ko‘tarmasdim. Nihoyat, romanni bitirdim va qozoq 

do‘stimga­o‘qishga­tavsiya­qildim.­U­avvaliga­kitobni­tilar-

tilamas o‘qiy boshladi va keyiniga menga o‘xshab berilib 

ketdi.

Bir kun dars tayyorlab o‘tirardim, do‘stim esa “O‘tgan 

kunlar”ning­ oxirgi­ varaqlarini­ o‘qirdi.­ Birdan­ u­ sakrab­

o‘rnidan­turdi­va­borib­pechkani­ochdi-da,­qo‘lidagi­“O‘tgan­

kunlar”ni­ yonib­ turgan­ o‘tga­ tashladi...­ Men­ hayratlanib:­

“Hay,­senga­nima­bo‘ldi?!”­dedim.­U­ho‘ngrab:­“Kumush­

o‘ldi!”­dedi...­Chala­kuygan­kitobni­arang­pechkadan­olib­

o‘chirdim”.