Jumıssızlıq hám onıń túrleri

Jumıssızlıq hám onıń túrleri
Jumıssızlıq bazarda jumıs kúshi usınısınıń oǵan bolǵan talaptan artıp ketiwi nátiyjesinde jumısqa qábiletli hám jumıs islewdi qálewshi adamlardıń bir bóleginiń jumıs taba almay qalıwın ańlatadı.
Ádette, dúnya mámleketleri jumıssızlıq túsinigin BMSh, Xalıq aralıq miynet shólkemi (XMSh), Ekonomikalıq birge islesiw hám rawajlanıw jámiyetiniń talaplarına muwapıq islep shıǵadı.
Xalıq aralıq miynet shólkeminiń standartına muwapıq, jumıssız dep esaplaw ushın ekonomikalıq jaqtan aktiv xalıq tómendegi kriteriyalarǵa juwap beriwi kerek:

• 
  Ø jumıs ornına (dáramat deregine) iye bolmawı;
  
• 
  Ø jumıs izlep atırǵan bolıwı, yaǵnıy mámleketlik yamasa kommerciyalıq bántlilik oraylarına, jumıs beriwshi shólkemlerge múráját etken bolıwı, ǵalaba xabar qurallarında daǵaza beriwi, óziniń jeke isin shólkemlestiriwge háreket etken bolıwı;
  
• 
  Ø jumıs tabılǵan jaǵdayda islewge tayar turıwı.
  

Mine usı tiykarǵı shártlerge tiykarlanǵan halda, túrli mámleketlerde puqaranı jumıssız dep tán alıw ushın qosımsha shártler talap etiledi[1].
Mısalı, AQShta, sońǵı bir hápte dawamında jumıs penen bánt bolmaǵan, sońǵı tórt hápte dawamında jumısqa jaylasıwǵa (tikkeley jumıs beriwshige yamasa jumıs penen támiyinlewshi mámleketlik xızmetine xabarlasıw arqalı) háreket etken, miynet etiw qábiletine iye bolǵan puqaralar jumıssız shaxs dep esaplanadı.
Yaponiyada jumıssız shaxs dep, sońǵı bir hápte dawamında bir saat ta islemegen, Ullı Britaniyada bolsa, sońǵı bir hápte dawamında jumıs islemegen, sol dáwirde jumıs izlegen yamasa keselligine baylanıslı jumıs izlew imkaniyatına iye bolmaǵan puqaralar túsiniledi. Ayırım mámleketlerde nızam hújjetlerine muwapıq, jumıssız dep, jumıstan bosatılǵan hám miynet stajına iye bolmaǵanlar túsiniledi.
Ózbekstan Respublikası Miynet Kodeksiniń 60-statyasında “Jumıssızlar - on altı jastan pensiya menen támiyinleniw huqıqın alǵanǵa shekemgi jasta bolǵan, haqı tólenetuǵın jumısqa yamasa dáramat keltiretuǵın iskerlikke iye bolmaǵan, jumıs izlep atırǵan hám jumıs usınıs etilse, oǵan kiriwge tayar bolǵan yamasa kásipke tayarlawdan, qayta tayarlawdan ótiwge yaki qánigeligin arttırıwǵa tayar bolǵan miynetke jaramlı shaxslar (tálim orınlarında bilim alıp atırǵanlar buǵan kirmeydi) esaplanadı” dep kórsetilgen.
Jumıssızlıq óziniń kelip shıǵıw sebepleri hám dawam etiwine qaray túrli formalarǵa iye boladı.