Jo`rayeva A

Mediatorlarni hosil bo`lishi va parchalanishi – mediatorlar nerv to`qimalari va boshqa hujayralarda hosil bo`ladi. Nerv oxirlarida hosil bo`lgan neyromediatorlar nerv hujayralariga yoki periferik organ va to`qimalarga nerv impulslarini uzatishda ishtirok etadi. To`qima mediatorlari modda almashinuvini to`qimalararo boshqarilishida qatnashadi. Mediatorlarni hosil bo`lishida aminokislotalarni spetsifik dekarboksilaza fermenti ishtirokida dekarboksillanish reaktsiyasi bajarilib, koferment sifatida piridoksalfosfatdan (PALF) foydalaniladi.


R – CH – COOH dekarboksilaza R – CH₂ – NH₂ + CO₂
│ (PALF) biogen amin
NH₂
aminokislota


Dekarboksillanish mahsuloti – biogen aminlar yuqori faollikka ega. Ko`pchilik mediatorlar mana shu yuqori biologik faol moddalarga mansub birikmalardir.
Biogen aminlarni aminooksidazalar yordamida oksidlanishli dezaminlanishi ularni zararsizlantirish yo`llaridan biri.
O
//
R – CH₂ – NH₂ + O₂ + H₂O aminooksidaza R – C – H + NH₃ + H₂O₂


Aminooksidazani 2 turi mavjud. Monoaminooksidaza–MAO va diaminooksidaza–DAO. MAO ning kofermenti – FAD hujayra mitoxondriyalari bilan bog`langan. DAO ning kofermenti – PALF piridoksalfosfat (reaktsiya uchun Cu<sup>+2</sup> kerak) sitoplazmaga joylashgan. Mazkur fermentlar qonda juda oz miqdorda bo`ladi. MAO – I,II,III lamchi aminlarni faolsizlantiradi. DAO esa asosan gistamin, putressin, kadaverin kamdan kam alifatik aminlarni inaktivlaydi. Biogen aminlarning dezaminlangan mahsulotlari – aldegidlar aldegiddegidrogenazalar yordamida organik kislotalargacha oksidlanadi.
O
//
R – C – H + NAD·H+H⁺ + H₂O → R – COOH + NAD⁺
Gistaminning hosil bo`lishi. Gistamin deyarli barcha to`qima va organlar tarkibida bor. Orqa miya va bosh niya osti qurilmalarida o`pka va teri to`qimalariga nisbatan ko`proq. Gistamin biriktiruvchi to`qimalarning semiz hujayralarida oqsil-geparin kompleksi ko`rinishida katta miqdorda hosil bo`ladi va semiz to`qimalarda to`plangan gistamin uni ozod qiluvchi deb nomlangan–(liberatorlar) moddalar ta`sirida ajralib chiqadi.
Gistamin gistidindekarboksilaza ta`sirida gistidindan sintezlanadi.
N – C – CH₂ – CH – COOH N – C – CH₂ – CH₂
║ ║ ׀ ║ ║ ‌׀
C H CH NH₂ CH CH NH₂
\ / – CO₂ \ /
NH NH
Gistidin Gistamin

Katta miqdorda oshqozon shilliq qavatida sintezlangan gistamin pepsin va xlorid kislota sekretsiyasiga stimullovchi ta`sir ko`rsatadi. Oz miqdorda qon plazmasi va boshqa biologik suyuqliklarda ham uchraydi.

Gistaminni quyidagi ta`sir qilish spektri mavjud: arteriola kapillyarlarni kengaytirib, qon bosimini tushiradi; kapillyarlar o`tkazuvchanligini oshiradi; oshqozon shirasi va so`lakni ajralishini kuchaytiradi bosh miya kapillyarlarini toraytiradi, bosh miya ichki bosimi ko`tarilishiga va bosh og`rig`i paydo bo`lishiga olib keladi; o`pka silliq mushaklarini qisqartirib nafas qisishi va bo`g`ilishga sabab bo`ladi;
Gistamin allergik reaktsiyalar mediatori, patologik jarayonlarda katta miqdorda ajratiladi. Bunday holatlarda antigistamin dori-darmonlar qo`llaniladi. Ba`zi antigen moddalar –oqsil tabiatli, polisaxaridli antigenlar, bir qancha dorilar qabul qilinganda organizmda o`ta sezuvchanlik – sensibilizatsiya kuzatiladi. Ushbu antigenni organizmga bir necha daqiqa oralig`ida tushishi kuzatilsa, gistamin “shoki” deb ataluvchi hayot uchun o`ta xavfli jarayon ya`ni anafilaktik va allergik reaktsiyalar boshlanishi mumkin. Reaktsiyalar asosida semiz hujayralardan ajralib chiqayotgan gistamin yotishi aniqlangan. Shu kabi reaktsiyalarni oldini olish, davolashda asosan – sanorin, pifolfen, dimedrol, glyukokortikoidlar va boshqa antigistamin preparatlaridan foydalaniladi.