Jo`rayeva A

9.6. Nuklein kislotalar va organizmlar sistematikasi. 
Nuklein kislotalar, 
avvalo DNK irsiy axborotni tashiydi va organizmning turga xosligini belgilab 

---

84 
beradi. Har xil organizmlarning DNK sidagi nukleotidlar tarkibining 
xususiyatlarini o`rganish tashqi belgilarga asoslangan sistematikadan genetik 
sistematikaga o`tishga yo`l ochib beradi. Molekulyar biologiyadagi bunday 
yo`nalish genosistematika deb nom oldi. Uning asoschisi buyuk bioximik 
A.N.Belozerskiydir. 
Har xil organizm DNK sidagi nukleotidlar tarkibini qiyoslash qiziqarli 
xulosalarga olib keldi. DNK o`ziga xosligining koeffitsienti, ya’ni G + S ning A + 
T ga nisbati mikroorganizmlarda o`zgaruvchan; yuksak o`simliklar va hayvonlarda 
doimiy ekan. Mikroorganizmlarda eng kam miqdordagi GS turdan aniq namoyon 
bo`lgan AT turgacha o`zgarish kuzatiladi. Yuksak organizmlar DNK si AT – turni 
qat’iy holatda saqlaydi. Bundan go`yoki yuksak organizmlarda DNK ning o`ziga 
xosligi yo`qolganga o`xshaydi. Aslida esa ularda xuddi bakteriyalardagidek o`ziga 
xos nuklein kislota bo`ladi, lekin uning o`ziga xosligi nukleotidlar tarkibining
o`zgaruvchanligi bilan emas, balki ularning zanjir bo`ylab ketma-ket kelishi 
tartibida bo`ladi. Ko`p hujayrali hayvonlar va yuksak o`simliklarning DNK si 
AT-turda bo`lishi zamburug`lar DNK siga yaqinroqdir, shu sababdan hayvonlar va 
zamburug`lar o`z-o`zidan umumiy ajdod – juda oddiy tuzilgan zamburug`simon 
organizmlardan kelib chiqqan bo`lishi mumkin.
Organizmlarning yaqinligi to`g`risidagi yanada ko`proq ma’lumotlar 
molekulyar gibridlash usuli bilan ham olinadi. Bu usul yordamida odam va 
maymunlar DNK sidagi juda ko`p o`xshashliklar aniqlangan. Unga asosan inson 
DNK si tarkibiga ko`ra shimpanze DNK sidan 2-3 % , gorilla DNK sidan sal 
ko`proq, boshqa maymunlar DNK sidan 10 % dan ko`proq, bakteriya DNK sidan 
esa 100 % ga farq qiladi. 
DNK ning birlamchi strukturasidagi xususiyatlaridan ham sistematikada 
foydalanish mumkin. Ayrim qismlarda ketma-ketlik tartibining takrorlanishini 
o`xshashligi (tez gibridlash) makrosistematika uchun, DNK ning noyob qismlari 
uchun esa (sekin gibridlash) mikrosistematika (tur va turkumlar darajasi) da 
qo`llaniladi. Olimlarning fikricha, kelajakda DNK bo`yicha tirik organizmlarning 
hammasini yaqinlik belgilari aniqlanadi.