Jo`rayeva A

1.5. Hujayraning kimyoviy tarkibi. 
Biologik kimyo tirik sistemalarda 
moddalar almashinuvini, ya’ni organizmga tashqaridan ovqat tariqasida qabul 
qilingan moddalardan tortib to chiqarib tashlanadigan oxirgi mahsulotlargacha 
bo`lgan jarayonni tekshirar ekan, bu fan birinchi navbatda organizmning kimyoviy 
tarkibini, ya’ni turli kimyoviy moddalarning to`qima va organlarda, hujayra va 
hujayra komponentlarida tarqalishi to`g`risida to`la ma’lumotga ega bo`lishi kerak. 
Tirik organizmlarda hozirgacha 40 ga yaqin elementlarning birikmalari 
topilgan. Ulardan eng muhimlari C, H, N, O, P va S bo`lib, ular organism 
to`qimalari tarkibida asosiy o`rinni egallaydi. Bulardan tashqari, kam miqdorda 
uchraydigan CI, F, I, Na, K, Ca, Mg, Fe va juda kam uchrydigan Cu, Mn, Zn, Mo 
va Co kabi elementlarning har birini ham organizm uchun o`ziga xos ahamiyati 
aniqlangan. Bu elementlar organizmda organik birikmalar, qisman mineral tuzlar 
tarkibiga kirgan holda uchraydi. 
Turli hujayralarda oqsil, lipid, uglevodlar, nuklein kislotalar va mineral 
tuzlarning miqdori har xil bo`ladi, jumladan, o`simliklar hujayralari tarkibida 
hayvon hujayralariga nisbatan oqsil kam miqdorda bo`ladi, nuklein kislotalar esa 
o`simlik hujayralarida hayvon hujayralariga nisbatan ko`proq bo`ladi, yog` 
to`qimalari lipidlarga boy bo`ladi, polisaxaridlar esa o`simlik hujayralarida, jigar 
va mushak to`qimalarida ko`proq to`planadi.
Har bir organism tanasining asosiy massasini suv tashkil qiladi. Uning 
o`rtacha miqdori organism vaznining 60-70 %iga teng, ammo u 40 % (o`simlik 
hujayralari, yog` to`qimalari) dan 99 % (meduzalar) gacha bo`ladi. 
Anorganik birikmalar suv bilan birgalikda hujayrada barcha jarayonlar 
borishi uchun muhit hosil qiladi. Hujayra tarkibidagi anorganik ionlarning turi 
nisbatan kam bo`lsada, ular organizmning ko`plab hayotiy vazifalarini belgilab 
beradi.