Jo`rayeva A

13.5.Gipotalamus gipofiz tizimi gormonlari.
Rilizing omillar yoki 
liberinlar gipotalamusning nerv hujayralarida hosil bo’lib, portal kapillyarlar tizimi 
bo’yicha gipotalamusga o’tadi va gipofizar gormonlar sekretsiyasini, aniqrog’i, 
ajralib chiqishini (ehtimol biosintezini ham) susaytiruvchi ingibitor moddalarga 
statinlar deb ataladi. 
Hozirgi vaqtgacha gipotalamusda 7 ta liberinlar va uchta statinlar topilgan; 
xususan kortikoliberin, tireoliberin, prolaktoliberin, melanoliberin hamda 
somatostatin, prolaktostatin va melanostatin. 
Gipotalamus va miyaning kul rang moddasidan o’tadigan nerv impulslari 
gipotalamik boshqaruvchi gormonlar ajralish tezligiga ta’sir etadi. Ushbu 
gormonlar esa gipofizar qon aylanishi portal tizimi orqali adenogipofizdan maxsus 
gormonlar (rilizing omillar) ajralishini ta’minlaydi. Xususan, shu tizim (nerv 
yo’llari) vositasida adenogipofiz gormonlarining sekretsiyasida, masalan: tashqi 
muhitning xilma-xil ta’siri bilan (sovuq, gipoksiya, travma(jarohatlanish), zaharli 
moddalar va boshqalar) yoki ma’lum bir fiziologik holatda (qo’rqish, 
hayajonlanish va hokazo) boshqariladi. 
Gipofiz gormonlari. Gipofizda oqsil va peptid tabiatiga ega bo’lgan qator 
biologik faol gormonlar sintezlanadi. Sintezlanish joyiga ko’ra gipofizning oldingi, 
orqa va o’rta bo’lagining gormonlari farq qilinadi. 
Adenogipofiz (gipofiz oldingi bo’lagining) gormonlari. Adenogipofizda 
tropgormonlar hosil bo’lib, qonga o’tgandan so’ng tegishli periferik endokrin 
bezlardan zarur bo’lgan gormonlar hosil bo’lishini ta’minlaydi. Gormon esa a’zo 
va to’qimalarda yaxlit organizmning tegishli kimyoviy va fiziologik javob 
reaktsiyasini keltirib chiqaradi. Oqsil va peptid tabiatli gormonlar uchun hujayralar 
sathida maxsus retseptorlar ( glikoprotein va gangliozidlarning uglevod parchalari) 
mavjud bo’lib, gormonlar shu retseptorlar orqali maxsus biokimyoviy 
o’zgarishlarni amalga oshiradi. Steroid gormonlarning retseptorlari esa sitoplazma 
va yadroda joylashgandir. 
Quyidagi jadvalda gipofizning oldingi bo’lagi gormonlari, ularning 
molekulyar og’irligi hamda gormonlar yetishmasligi va ortiqcha hosil bo’lishida 
rivojlanadigan asosiy belgilar keltirilgan: 

---

245