Jo`rayeva A

2-ma’ruza mavzusi: 
Aminokislotalarning tuzilishi va xossalari. Oqsillarning 
tuzilish darajalari. 
Reja: 
2.1. Aminokislotalar – oqsillarning tuzilish birligi. 
2.2. Aminokislotalarning umumiy xossalari. 
2.3. Oqsillarning tuzilish darajalari. 
 
2.1. Aminokislotalar – oqsillarning tuzilish birligi. 
Aminokislotalar 
organik karbon kislotalar bo`lib, unda uglevodorod zanjirida kamida bitta vodorod 
atomi aminoguruhga almashingan bo`ladi. 
Tabiatda 300 ga yaqin aminokislotalar uchraydi. Ularning yarmidan ortig`i, 
umuman oqsillar tarkibiga kirmaydi, qolgan yarmisining ko`p qismi ham faqat 
ayrim organizmlarda, ba’zilari alohida oqsillar va peptidlar tarkibida bo`ladi. 
Hamma organizmlarda oqsillar tarkibiga kiradigan aminokislotalar soni 20 ga teng. 
Ular proteinogen aminokislotalar deb ataladi. Qolgan aminokislotalar oqsil 
tuzilishida ishtirok etmaydi; ular hujayrada erkin holda (almashinuv mahsuloti 
sifatida) bo`lishi yoki oqsil bo`lmagan birikmalar tarkibiga kirishi mumkin. 
Masalan, ornitin va sitrullin arginin proteinogen aminokislotasi hosil bo`lishida 
oraliq mahsulot hisoblanadi va siydikchil sintezida ishtirok etadi; gamma-
aminomoy kislota ham erkin holda uchraydi va nerv impulslarining o`tkazilishida 
mediator vazifasini o`taydi; beta-alanin esa vitamin-pantotenat kislotaning 
tarkibiga kiradi. Tiroksin-qalqonsimon bezning asosiy gormoni bo`lib, 
tireoglobulin tarkibida va qonda erkin holda uchraydi. Melanin – pigmentlar va 
adrenalinning hosil bo`lishidagi muhim oraliq mahsulot. Bundan tashqari, tabiiy 
mahsulotlar tarkibida, masalan, turli antibiotiklar va alkoloidlarda bir qator 
g`ayritabiiy stereoizomerlar, aminokislotalarning D-izomerlari (D-fenilalanin, D-
leysin, D-alanin) ham uchraydi. 
Oqsillarning tarkibiga kiradigan hamma aminokislotalar L- aminokislotalar 
bo`lib, ularning NH
2
– aminoguruhi alfa-holatda bo`ladi: 
α 
R – CH – COOH 
l
NH
2 
Aminokislotalarning 3 xil tasnifi qabul qilingan: 
1)
struktura - yon radikal zanjirning tuzilishi bo`yicha; 
2)
elektokimyoviy – aminokislotalarning kislota-ishqoriy xossalari bo`yicha; 
3)
biologik yoki fiziologik, ya’ni organizm uchun aminokislotalarning 
almashinmaydigan darajasi bo`yicha. 

---

13 
1).