Jo`rayeva A

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

23 
3-ma’ruza mavzusi: Oqsillarning fizik-kimyoviy xossalari 
Reja: 
 
3.1. Oqsillarning amfoterligi va buferlik xossalari. 
 
3.2. Oqsillarning eruvchanligi va unga ta’sir etuvchi omillar. 
 
3.3. Oqsillarning kolloid-osmotik xossalari. 
 
3.4. Denaturatsiya va unga olib keluvchi fizik-kimyoviy omillar. 
 
3.1. Oqsillarning amfoterligi va buferlik xossalari. 
Oqsil molekulasida 
juda ko`p musbat va manfiy zaryadli guruhlar mavjud. Oqsillarning zaryadi 
polipeptid zanjiri oxirlaridagi erkin amino va karboksil guruhlaridan tashqari 
peptid bog`i tashkil qilishda ishtirok etmagan asos guruhlar, dikarbon 
kislotalarning karboksil guruhlari va sulfgidril turkumlari hisobiga ham paydo 
bo`ladi. Ham manfiy, ham musbat zaryadli guruhlar mavjudligi tufayli oqsillar 
ham aminokislotalarga o`xshash amfoterlik xususiyatiga ega. Agar oqsilda 
kislotali aminokislotalarning miqdori ko`p bo`lsa, uning kislotalik xossalari va 
ishqoriy aminokislotalarning miqdori ko`p bo`lsa, asoslik xossalarini ko`proq 
namoyon qiladi. 
Suvli eritmada oqsillarning ishqor va kislota guruhlari orasida protonlarning 
ko`chishi tufayli tarkibida ko`p –NH
3 
(+) va COO(-) guruhlarini tutuvchi amfion 
(NH
3
)*R*(COO-)
m 
hosil bo`ladi. Agar manfiy va musbat zaryadlarning soni 
baravar bo`lsa, oqsil molekulasining zaryadi amaliy jihatdan nolga teng bo`lib, 
elektr maydonida hech qayoqqa siljimaydi, ammo pH ishqoriy bo`lganda protein 
ortiqcha COO- guruhlarga ega bo`ladi va elektroforezda manfiy ion sifatida 
anodga qarab harakat qiladi: 
NH
3
+
NH
2 
R + NaOH
-
-------- R + Na
+
+ H
2
O 
COO- COO-
Aksincha, pH kislotali bo`lganda oqsil ortiqcha NH
3
+
guruhlarga ega bo`ladi 
va musbat ion sifatida katodga qarab harakat qiladi: 
NH
3
+
NH
3
+
R + H
+
Cl
-
-------- R + Cl
- 
COO
-
COOH
Oqsillarning musbat va manfiy zaryadlari yig`indisi nolga teng bo`lib, elektr 
maydonida na katod va na anod tomonga siljimaydigan pH kattaligi oqsillarning 
izoelektrik nuqtasi deb aytiladi. Turli oqsillarning izoelektrik nuqtasi pH ning har 
xil o`lchamiga to`g`ri keladi, chunki oqsil molekulalarida ishqor va kislota 
tabiatiga ega bo`lgan guruhlarning bir-biriga teng emas, pH ning turli kattaliklarida 
ularning dissotsiatsiya darajasi baravarlashib, molekula umuman elektroneytral 
holatga keladi. Ko`p oqsillarning izoelektrik nuqtasi 4-7 pH orasida, ya’ni ularda 
karboksil guruhlarning dissotsialanish darajalari asos guruhlarining dissotsialanish 
darajalaridan bir oz ustun, lekin ba’zi asos oqsillar (protamin, sitoxrom c, 

---

24 
ribonukleaza)ning izoelektrik nuqtasi pH=7 dan ortiq bo`ladi. Pepsin ham o`zining 
izoelektrik nuqtasi juda past pH=1 bo`lishi bilan boshqa oqsillardan farq qiladi. 
Kislotali oqsillarda pH
i 
<7, neytral oqsillarda 7 atrofida, asos xossali oqsillarda pH
i 
>
7 bo`ladi. Sitoplazma oqsillarining o`rtacha izoelektrik nuqtasi 5,5 atrofida 
bo`ladi. O`z-o`zidan pH ning fiziologik qiymati (7,0-7,4) da hujayra oqsillari 
umumiy manfiy zaryadga ega bo`ladi. Bunda oqsillarning ortiqcha manfiy 
zaryadlari hujayra ichida anorganik kationlar bilan muvozanatlashadi. 
Oqsillarning eritmalardagi turg`unligini tushunish uchun izoelektrik nuqtani 
bilish katta ahamiyatga ega, chunki oqsillar izoelektrik nuqtada eng kam turg`un 
holatda bo`ladi. Bunda oqsillarning zaryadlanmagan qismlari bir-biriga yopishib 
cho`kmaga tushishi mumkin. 
Oqsillarning 
zaryadiga 
qarab 
elektr 
maydonida 
turli 
qutblarga 
harakatlanishiga 
elektroforez 
deyiladi. 
Elektroforez 
yordamida 
oqsillar 
aralashmasidagi oqsillarni (aminokislotalarni) bir-biridan ajratish mumkin.