Jobasi: I. Kirisiw


Antonimler Semantikalıq jaqtan biri-birine qarama-qarsı ma`nideni so`zler antonimler dep ataladı. Mısalı: u`lken-kishi, jaqsı-jaman, tar-ken`



Download 154,5 Kb.
bet12/15
Sana15.09.2021
Hajmi154,5 Kb.
#175223
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   15
Bog'liq
Leksikologiya

Antonimler

Semantikalıq jaqtan biri-birine qarama-qarsı ma`nideni so`zler antonimler dep ataladı. Mısalı: u`lken-kishi, jaqsı-jaman, tar-ken` ha`m t.b. Antonim grekshe: anti – «`qarsı»`, onyma – «`at, atama»` degendi an`latadı. Al qaraqalpaq tilinde ol ma`nisleri qarsılas so`zlerdi ataw ushın qollanıladı.

Antonimler predmettin` yamasa onın` belgilerinin` qarama-qarsılıg`ın emes, al tek olardın` ma`nilerinin` qarama-qarsılıg`ın ko`rsetedi. Mısalı, «`bas-ayaq»` yamasa «`ot-suw»` bir-birine qarama-qarsı turg`an predmetler emes, al olar bizdi qorshag`an du`n`yada birgelkili zatlar: «`baya-ayaq»` adamnın` mu`sheleri bolsa, «`ot-suw»` bizge birdey kerek bolg`an real` na`rse.

Tildegi dus kelgen so`zge antonim tawıp qoyıwg`a bolmaydı. Termin bolıp yamasa terminnin` quramında kelgen so`zler antonimlik qa`siyetin joyıltadı. Mısalı: «`aq, qara»` ma`nisi qarsılas so`zler, biraq, «`Aq da`r`ya»`, «`Qara da`r`ya»` ha`m «`Aq ten`iz»` - «`Qara ten`iz»` - degen mısallarda olar antonim emes. Usıg`an kerisinshe, ayırım turg`anda antonim emes so`zler termin ma`nisinde antonim bolıwı mu`mkin. Mısalı: Da`slep ol aqlarg`a qarsı gu`resiwshi qızıllardın` otryadına kelip qosıldı da, Junaytxannın` baspashılarına qarsı gu`restegi otryadtın` qatarında xızmet etkende de, bul minezin hesh kim qoydıra almadı (T.Qayıpbergenov).

Bul ga`ptegi «`aq-qızıllar»`, «`dos-dushpan»` so`zleri sıyaqlı o`z-ara antonim bolıp tur.

Sonday-aq ayırım so`zler tek belgili bir kontekstte g`ana antonim bolıwı mu`mkin. Mısalı:


Sırtı aq ta, ishi tolı kir eken,

Sonın`dayın maqsımları bar eken

(Omar).

O`rdegi suw ishedi, ayaqtag`ı uw ishedi (Qaraqalpaq xalıq ertekleri).

Bunday antonimler kontekstlik antonimler dep ataladı.

Ayırım tilshiler «`ma-me»`, «`ba-be»`, «`pa-pe»` janapayları, lı-sız affiksleri ha`m «`emes»` ko`mekshi so`zinin` ja`rdemi menen qarama-qarsı qoyılg`an so`zlerdi antonimler dep qaraydı (Mısalı, bolıw-bolmaw, u`lken-u`lken emes, ko`sher-ko`shpes, aqıllı-aqılsız ha`m t.b.). Ekinshi bir lingvistler bunday so`zlerdi antonimler dep esaplaydı. Haqıyqatında da, olar tek grammatikalıq antonimler dep qaralıwı mu`mkin. Sebebi, leksikalıq antonimler bolıw ushın so`zlerdin` tu`birleri ha`r qıylı bolıp, olardın` real` semantikalıq ma`nilerinin` qarama-qarsılıg`ı anıq bolıwı kerek. Mısalı: Doslap jılap, dushpan nege ku`ledi («`Qırq qız»`). Bizin` bul islegen isimiz aytıwg`a qıyın, islewge an`sat boldı (M.Da`ribaev).

Ko`p ma`nili so`zlerdin` antonimlerin birden tawıp qoyıw qıyınıraq. Sonlıqtan aldı menen olardın` qaysı ma`nide turg`anın bilip alıw kerek. Bul jerde bizge sinonimler ja`rdem etedi, yag`nıy ko`p ma`nili so`zge sinonimler tawıp qoyıp, olardın` ma`nilerin anıqlaymız. Mısalı:


Download 154,5 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   15




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish