Joba: Kapital qurılıs salasında mámleket satıp alınǵan zatı

5-TEMA. ÓZBEKSTAN RESPUBLIKASINDA MÁMLEKETLIK SATIP ALIWDI SHÓLKEMLESTIRIW HÁM BASQARIWDIŃ AǴIMDAǴI LAǴDAYI
joba:
1. Kapital qurılıs salasında mámleket satıp alınǵan zatı
2. Mámleket mútajlikleri ushın awıl xojalıq ónimlerin satıp alınǵan zat etiw

Tayansh sóz hám sóz dizbegiler

Kapital qurılıs salasında mámleket satıp alınǵan zatları, ekspertizaga usınıs etiletuǵın hújjetler, tańlaw hújjetleri, awıl xojalıq ónimlerin satıp alıw mexanizmi, mámleket satıp alınǵan zatınıń qadaǵalaw sisteması, yuridikalıq minnetleme, finanslıq minnetleme, XAOR

1. Kapital qurılıs salasında mámleket satıp alınǵan zatı

Mámleket rezervlarini qáliplestiriw, mámleket mútajlikleri ushın ámeldegi hám kapital ǵárejetlerdi ámelge asırıw, awıl xojalıq ónimlerin, sanaat, qurılıs tarawlarında mámleket qarjları esabınan satıp alınǵan zattı ámelge asırıw boyınsha huqıqıy tiykarlardı jetilistiriwdiń aktuallıǵı artpaqta.
Usı paragrafda kapital qurılıs hám awıl xojalıq ónimleriniń mámleket satıp alınǵan zatın shólkemlestiriw mexanizmleri úyrenilgen.
Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń «Kapital qurılısda ekonomikalıq reformalardı jáne de tereńlestiriwdiń tiykarǵı baǵdarları tuwrısında» 2003 jıl 6 maydaǵı PF-3240 -san Pármanın orınlaw maydanınan hám de kapital qurılıs salasında tovarlar, jumıslar hám xızmetler satıp alınǵan zatınıń birden-bir sistemasın jaratıw, tańlaw sawdaların shólkemlestiriw hám ótkeriw mexanizmin jáne de jetilistiriw maqsetinde ministrler Mákemesiniń 2003 jıl 3 iyuldagi 302-san sheshimi menen “Ózbekstan Respublikası aymaǵında kapital qurılısda tańlaw sawdaları tuwrısında NIZOM” qabıllandı.
Usı Qaǵıyda kapital qurılıs, sonıń menen birge ilgeri toqtatıp qoyılǵan ob'ektler qurılısın dawam ettiriw menen baylanıslı jumıslar hám xızmetlerdiń pútkil kompleksin (keyingi orınlarda tekstte jumıslar, xızmetler dep júritiledi) orınlaw, tovarlar satıp alıw, ásbap -úskeneler satıp alıw maydanınan tańlaw sawdaları (tenderlar) ni shólkemlestiriw hám ótkeriw tártibi hám shártlerin belgileydi.
Ekonomikanıń tiyisli tarmaqlarında jáne social tarawda ámelge asırilatuǵın investitsiya joybarları sheńberinde tovarlar, jumıslar hám xızmetlerdi satıp alıwdı ámelge asırıwda bir kontrakt boyınsha 5, 0 mln AQSh dollarınan artıq ekvivalent degi summa daǵı kapital qurılıs menen baylanıslı bolǵan tovarlar, jumıslar hám xızmetler satıp alıwdı ámelge asırıwda tańlaw sawdaları ministrler Mákemesiniń «Tender sawdaları ótkeriwdi jáne de jetilistiriw ilajları tuwrısında» 2015 jıl 14 sentyabr degi 264-san sheshiminde názerde tutılǵan ayrıqshalıqlardı esapqa alǵan halda ótkeriledi.
Qaǵıyda talapları Ózbekstan Respublikası aymaǵında oraylastırılǵan derekler (mámlekettiń kapital qoyılmaları ), mámleket basqarıw shólkemleri hám mámleket kárxanaları qarjları, byudjet shólkemleriniń byudjetten tısqarı qarjları esabına tovarlar, jumıslar hám xızmetler satıp alıwda májburiy esaplanadı. Joqarıda sanap o'tilmagan basqa derekler esabına ámelge asırilatuǵın qurılıs ob'ektleri ushın usı Qaǵıyda talapları usınıs ózgeshelikine iye boladı.
Qaǵıyda, eger shet el kreditler hám grantlar beriw shártlerine kóre ózgeshe tártip belgilengen bolsa, tovarlar, jumıslar hám xızmetler satıp alınǵan zatına engizilmeydi.
Tańlaw sawdaları ótkeriw tuwrısındaǵı qarar buyırtpashı tárepinen tek tańlaw sawdaları predmeti tiyisli hújjetler (kredit shártnaması, bank málimlemesi, qurılıslardıń anıq dizimi, mámleket basqarıw organı sheshimi hám basqalar ) menen tastıyıqlanǵan finanslıq resurslar menen támiyinlengen táǵdirde qabıl etiledi.
Tańlaw sawdaları qatnasıwshısıları.
Investor, buyırtpashı, tańlaw sawdaları shólkemlestiriwshisi, tańlaw komissiyası hám oferentlar tańlaw sawdalarınıń tiykarǵı qatnasıwshısıları esaplanadı.
Buyırtpashı tómendegi huqıqlarǵa iye:
 talabgorning mamanlıǵın aldınan anıqlaw yamasa bunıńsız tańlaw sawdaları ótkeriw tuwrısında qarar qabıllaw ;
 rasmiy buyrıq beretuǵın hújjet shıǵarǵan halda tańlaw sawdaların ótkeriw forması, túri hám sánesin belgilew;
 tanlov sawdaları shólkemlestiriwshisi funktsiyasın ámelge asırıw (bul funktsiyalardı qosiletuǵın shólkemge beriwi múmkin);
 mustaqil túrde yamasa qánigelestirilgen shólkemdi qosqan halda tańlaw sawdaları predmetiniń baslanǵısh ma`nisin belgilew.
Buyırtpashı tómendegi funktsiyalardı atqaradı :
 tanlov komissiyası quramın hám jumıs rejimin qáliplestiredi hám tastıyıqlaydı, onıń jumısında qatnasadı ;
 miqdori tańlaw hújjetlerinde belgilengenler etiletuǵın anıq tańlaw shártlerine baylanıslı bolatuǵın tańlaw sawdalarında qatnasıwǵa buyırtpanomalarni támiyinlew formasın belgileydi;
 tanlov sawdalarınıń shólkemlestiriwshisi boladı (bul funktsiyalardı qosiletuǵın qánigelesken shólkemge beriwi múmkin);
 tanlov hújjetleri quramın belgileydi;
 talabgorning mamanlıǵın aldınan anıqlaw hám tańlaw sawdalarına qoyılatuǵın tiykarǵı talaplardı, tańlaw sawdaları predmetine qoyılatuǵın hám tańlaw hújjetleri quramına kirgizetuǵın arnawlı hám texnikalıq talaplardı belgileydi;
 belgilangan tártipte ekspertizaning ótkeriliwi hám tańlaw hújjetleri tastıyıqlanishini támiyinleydi, Ózbekstan Respublikası Mámleket arxitektura hám qurılıs komiteti menen kelgenler halda tańlaw sawdaları nátiyjeleri tuwrısındaǵı esabattı tastıyıqlaydı ;
 tanlov sawdaları jeńimpazı menen shártnama dúzedi;
 tanlov sawdaların shólkemlestiriw hám ótkeriw menen baylanıslı barlıq ǵárejetlerdi qoplaydi.
Buyırtpashı investor menen belgilengen tártipte dúzilgen shártnamada názerde tutılǵan kepillikler sheńberinde basqa funktsiyalardı da ámelge asıradı.
Tómendegiler tańlaw sawdaları shólkemlestiriwshisiniń tiykarǵı wazıypaları esaplanadı :
 tanlov sawdaları ótkeriw tártip-qaǵıydaların belgilew;
 tanlov sawdaları predmetine qoyılatuǵın arnawlı, texnikalıq hám kommerciya talapların esapqa alǵan halda talabandıń mamanlıǵın aldınan anıqlaw hám tańlaw sawdaların ótkeriw ushın tańlaw hújjetlerin islep shıǵıw ;
 belgilangan forma boyınsha tańlaw sawdaları ótkeriliwi tuwrısındaǵı daǵazanı baspasózde shıǵarıw va/yoki potentsial talabanlarǵa mirátnamalar jiberiw;
 agar tańlaw hújjetlerinde ózgeshe hal názerde taza bolsa, arzalar hám ofertalarni qabıllaw, olardıń esapqa alınıwı hám jasırınlıǵın támiyinlew;
 jalb etiletuǵın buyırtpashı menen shártnama tiykarında ǵárezsiz ekspertler yamasa máslahátchilarning jumısların shólkemlestiriw;
 talabgorlarga tańlaw hújjetlerin usınıw ;
 ofertalarning túp nusqaların olar ashılǵannan keyin buyırtpashına beriw.
Tańlaw sawdaların shólkemlestiriw ushın qánigelestirilgen shólkem qosılǵan táǵdirde tańlaw sawdaları shólkemlestiriwshisiniń huqıq hám minnetlemeleri ol menen buyırtpashı ortasında dúziletuǵın shártnamada belgilenedi.
Tańlaw komissiyası tómendegi funktsiyalardı ámelge asıradı :
 o'zining jumıs rejimin belgileydi;
 miqdori tańlaw hújjetlerinde belgilengen tańlaw shártlerine baylanıslı bolǵan tańlaw sawdalarında qatnasıwǵa buyırtpanomalarni támiyinlew formasın tastıyıqlaydı ;
 ofertani qabıllawdıń aqırǵı kúni hám waqtın, konvertlarni ashıw waqıtı hám jayın belgileydi;
 talabgorning mamanlıǵın aldınan anıqlaydı, eger ol tańlaw hújjetlerinde názerde tutılǵan bolsa ;
 tegishli túrde rásmiylestirgen halda tańlaw sawdaların ótkeriw tártip-qaǵıydaların ámelge asıradı ;
 ichida ofertalar bolǵan konvertlarni ashadı, olardıń tańlaw hújjetlerinde belgilengen talaplarǵa muwapıqlıǵın tekseredi (hújjetlerdiń tolıq usınıs etiliwi, rásmiylestiriw hám taǵı basqalar ) hám konvertlarni ashıw tuwrısındaǵı protokoldı tastıyıqlaydı ;
 mustaqil ekspertlerdi (máslahátchilarni) qosıw zárúr ekenligin belgileydi yamasa tańlaw komissiyası aǵzaları arasından bahalaw toparın dúzedi;
 tanlov hújjetlerinde kórsetilgen kriteryalarǵa muwapıq ofertalarni úyrenedi, tekseredi hám kórip shıǵadı, tańlaw sawdaları jeńimpazın anıqlaydı yamasa basqa qarar qabıl etedi;
 tanlov sawdaların ótkeriw processinde payda bolatuǵın dawlar hám kelispewshiliklerdi kórip shıǵadı hám tártipke saladı hám de olar boyınsha tiyisli juwmaqlar shıǵaradı.
Tańlaw komissiyası aǵzaları sanı toq bolıwı kerek. Qaǵıydaǵa kóre, tańlaw komissiyası quramına investor, buyırtpashı, Ózbekstan Respublikası Finans ministrligi hám Ekonomika ministrligi, Ózbekstan Respublikası Jekelestiriw, monopoliyadan shıǵarıw hám básekin rawajlandırıw mámleket komiteti, Sırtqı ekonomikalıq baylanıslar, investitsiyalar hám sawda ministrligi, orınlardaǵı mámleket hákimiyatı shólkemleri, xızmet kórsetiwshi bank wákilleri kiritiledi. Tańlaw sawdaları predmetine baylanıslı túrde tańlaw komissiyası quramına joybar, ekspert shólkemleri hám basqa shólkemlerdiń wákilleri kiritiliwi múmkin. Tańlaw komissiyası quramında investor hám buyırtpashınıń wákilleri sanı komissiya aǵzaları ulıwma sanınıń tórtdan bir bóleginen artıq bolmawi kerek.
Eger májiliste tańlaw komissiyası aǵzalarınıń keminde tórtdan úsh bólegi qatnassa tańlaw komissiyası huqıqıy kepillikli esaplanadı. Tańlaw sawdaların ótkeriw tártip-qaǵıydaları basqıshları boyınsha qarar tańlaw usınısların bahalaw kriteryaların esapqa alǵan halda tańlaw komissiyası tárepinen kópshilik dawıs menen qabıl etiledi. Dawıslar teń bolǵan táǵdirde baslıqtıń dawısı sheshiwshi esaplanadı. Tańlaw komissiyası jıynalıslarında «Davarxitektqurilish» komitetiniń kepillikli wákili qatnasadı.
Tańlaw sawdaları formaları
Tańlaw sawdaları tómendegilerge bólinedi:
ashıq tańlaw sawdaları - oferentlar sanı sheklenmeydi;
jabıq tańlaw sawdaları - oferentlar sanı sheklenedi.
Jabıq tańlaw sawdaları ótkeriw tuwrısındaǵı qarar ministrler Mákemesi tárepinen qabıl etiledi.
Ashıq yamasa jabıq tańlaw sawdaları talabandıń ilmiy tájriybesi aldınan anıqlanǵan halda yamasa anıqlanmasdan, yoxud eki basqıshlı bolıwı múmkin.
Talabandıń mamanlıǵın aldınan anıqlaw tańlaw sawdalarınıń birinshi túri, tańlaw sawdalarınıń jeńimpazın anıqlaw - onıń ekinshi túri esaplanadı.
Talabandıń ilmiy tájriybesi aldınan anıqlanatuǵın ashıq yamasa jabıq tańlaw sawdaları ótkeriwde talabanlardıń ulıwma dizimi dúziledi, talabandıń ilmiy tájriybesi aldınan anıqlanadı hám ilmiy tájriybesi aldınan anıqlanǵan talabanlar ortasında tańlaw sawdaları ótkeriledi.
Eki basqıshlı tańlaw sawdaları :
 buyurtmachi tańlaw sawdaları predmetiniń anıq xarakteristikaın hám ayriqshalıǵın qáliplestiriw múmkinshiligine iye bolmaǵan ;
 shartnomada islerdi olardıń rentabelligini támiyinlew ushın etarli bolǵan yamasa izertlew yamasa islep shıǵıwǵa sarplanǵan ǵárejetler oranıwın támiyinleytuǵın kólemlerde orınlaw názerde tutılǵan jaǵdaylardan tısqarı, buyırtpashı ilimiy izertlewler, eksperimentlar ótkeriwge, qıdırıwlar yamasa islenbeler maydanınan shártnama dúziw niyetinde bolǵan jaǵdaylarda ótkeriledi.
Eki basqıshlı tańlaw sawdaları tómendegi tártipte ótkeriledi:
birinshi basqıshda kontseptual qarar hám texnikalıq, kommerciya tárepinen anıqlanıwı hám dúzetiliwi kerek bolǵan, tańlaw hújjetlerinde kórsetilgen shártler tiykarında islep shıǵılǵan oferta bahası kórsetilmagan halda usınıs etiledi. Tańlaw sawdaları predmeti parametrleri boyınsha oferent menen ózara kelisiwler alıp barılıwına jol qóyıladı. Ofertalarning ulıwma sanınan tańlaw sawdalarınıń ekinshi basqıshında qatnasıwǵa jol qoyılatuǵın ofertalar tańlap alınadı ;
ekinshi basqıshda tańlaw sawdaları predmetiniń anıqlawtirilgan parametrleri esapqa alınǵan, bahası májburiy tártipte kórsetilgen halda ofertalari tańlaw sawdalarınıń ekinshi basqıshına ótken qatnasıwshısılardıń usınısları hám buyırtpanomalari berilgen halda tańlaw hújjetlerine ońlaw kiritiledi.
Eki basqıshlı tańlaw sawdaların shólkemlestiriw hám ótkeriw nızam hújjetlerine muwapıq «Davarxitektqurilish» komiteti tárepinen islep shıǵılatuǵın hám tastıyıqlanatuǵın tártipke muwapıq ámelge asıriladı.
Jabıq tańlaw sawdaları jumıslar hám xızmetler joqarı dárejede quramalılıǵı (yamasa tar qánigeliklashuvi) menen parıq etetuǵın hám tek jalawshılar (jetkizip beretuǵınlar ) dıń sheklengen sanı menengine orınlawǵa bolatuǵın bolǵan jaǵdaylarda shólkemlestiriledi.
Jabıq tańlaw sawdaların ótkeriwde tańlaw sawdaları shólkemlestiriwshisi jalawshılar (jetkizip beretuǵınlar ) ulıwma sanınan aldınan etarlicha ilmiy tájriybe maǵlıwmatlarına iye bolǵanlardı, biraq olardıń keminde úshewin tańlaydı hám olarǵa tańlaw sawdalarında qatnasıwǵa mirátnama jiberedi.
Eger jabıq sawdalarda qatnasıwǵa razılıq bildirgen jalawshılar (jetkizip beretuǵınlar ) sanı úshewden kem bolsa, ol halda tańlaw shártleri anıqlawtirilgan va/yoki oǵan ońlawlar kiritilgen halda qayta tańlaw sawdaları daǵaza etiledi.
Jabıq tańlaw sawdaların shólkemlestiriwde baspasózde daǵaza berilmaydi, tańlaw sawdaları usınıs etilgen talabanlar ortasında ótkeriledi.
Tańlaw sawdaları predmeti satıp alınǵan zatınıń ulıwma baxası 50 mıń AQSh dollarına teń summanı shólkemlesken jaǵdaylarda olar:
satıp alınǵan zat etiletuǵın tavar, jumıslar hám xızmetlerdiń xarakteristikası, muǵdarı, orınlaw múddetleri hám tavardı jetkizip beriw punkti kórsetilgen haldaǵı usınıslardı talabanlarǵa jiberiw;
jetkizip beretuǵın yamasa jalawshı tárepinen daǵaza etilgen baha hám xarakteristikalardı salıstırıwlaw jolı menen erkin sawdada ámelge asırılıwı múmkin.
Dizimi Mámleket satıp alınǵan zatları boyınsha Húkimet komissiyası tárepinen belgilenetuǵın oraylastırılǵan derekler esabına finanslashtiriladigan 500 mln swmgacha bahada bolǵan ob'ektlerdi qurıw hám rekonstruktsiya qılıw boyınsha islerdi orınlaw ushın kesip alıp islew shólkemlerin tańlaw tek kishi biznes sub'ektleri ortasında ámelge asıriladı.
Erkin sawdada satıp alıwda usınıslardıń jetkizip beretuǵın yamasa jalawshı tárepinen baylanıs kanalları arqalı jazba formada usınıs etiliwine jol qóyıladı.
Erkin sawdada satıp alıwda jetkizip beretuǵın yamasa jalawshın tańlaw bahalaw komissiyası tárepinen ámelge asıriladı.
Bahalaw komissiyası buyırtpashı tárepinen keminde bes dana kepillikli qánigeden ibarat quramda tayınlanadı. Bahalaw komissiyasınıń sheshimi protokol menen rásmiylestiriledi.
Tómendegi jaǵdaylarda :
ministrler Mákemesiniń tiyisli sheshimi ámeldegi bolǵanda ;
satıp alınǵan zat etiletuǵın tavar (jumıs, xızmetler) birden-bir jetkizip beretuǵın (jalawshı ) tárepinen islep shıǵarılsa (realizatsiya etilse);
import tavar Sırtqı ekonomikalıq baylanıslar, investitsiyalar hám sawda ministrligi menen kelgenler halda satıp alınǵan zat etilgende shártnamanıń tuwrıdan-tuwrı dúzilisine jol qóyıladı.
Eger tańlaw sawdaları predmetiniń baslanǵısh ma`nisine salıstırǵanda tańlaw sawdaların shólkemlestiriw hám ótkeriw ǵárejetleri ekonomikalıq tárepten paydalı bolmasa, bunday jumıslar hám kórsetiletuǵın xızmetler ǵárezsiz lotlarga bólingen halda bir tańlaw sawdalarına birlestiriledi, bunda jeńimpaz, qaǵıydaǵa kóre, hár bir lot boyınsha anıqlanadı.
Buyırtpashınıń tiykarlanǵan sheshimine muwapıq tańlaw sawdaları predmetin lotlarga bolǵan halda tańlaw sawdaları ótkeriliwine jol qóyıladı (qurılıs hám montaj jumısları, ásbap -úskenelerdi satıp alıw hám montaj qılıw, júklerdi transportda tasıw hám taǵı basqa ).
Bunda jeńimpaz, qaǵıydaǵa kóre, hár bir lot boyınsha anıqlanadı, bas jalawshı shólkem funktsiyasın buyırtpashı atqaradı hám joybarda názerde tutılǵan jumıslar hám xızmetlerdiń pútkil kompleksi atqarılıwı ushın juwap beredi. Investor va/yoki buyırtpashı tovarlardı satıp alıwda tańlaw sawdaları predmeti bóliniwi ushın juwap beredi.
Tańlaw sawdaların keyinirek tańlaw sawdaları predmeti ushın názerde taza túrler boyınsha ótkeriw imkaniyatın beretuǵın onıń ma`nisin tómenletiw maqsetinde tańlaw sawdaları predmetin sanalı túrde bolıwǵa jol qoyılmaydı.
Talabanǵa qoyılatuǵın ilmiy tájriybe talapları
Tańlaw sawdalarında qatnasıw ushın talabanǵa tómendegi ilmiy tájriybe talapları qóyıladı :
 tanlov sawdaları predmeti ma`nisiniń keminde 20 procenti muǵdarı daǵı aylanba aqshalardıń yamasa kórsetip ótilgen aqshalardı beriwge bank kepillik xatı, jumıslar (xızmetler) ni orınlaw ushın zárúr bolǵan miynet resursları hám qánigelerdiń bar ekenligi;

 shartnomalar dúziw maydanınan puqaralıq -mámile huqıqıy uqıp hám kepillikler;

 ustav qarjınıń muǵdarı ;
 tanlov ob'ektine uqsas ob'ektlerde islew tájiriybesiniń bar ekenligi;
 o'z kúshleri menen ilgeri orınlanǵan jumıs kólemleri tuwrısındaǵı maǵlıwmatlar ;
 tanlov ob'ektinde óz kúshleri menen atqarılatuǵın islerdiń qaratnıp atırǵan kólemi (procentlerde).
 Tańlaw sawdalarında qatnasıw talabanına buyırtpashı tárepinen belgilenetuǵın basqa talaplar da qoyılıwı múmkin.
Eger tańlaw sawdaları predmeti esaplanatuǵın jumıslar (xızmetler) ni orınlaw menen baylanıslı iskerlik nızam hújjetlerine muwapıq litsenziyalanıwı kerek bolsa belgilengen tártipte berilgen tiyisli litsenziyaǵa iye bolǵan talabanlar tańlaw sawdalarında qatnasıwǵa qóyıladı.
Tańlaw komissiyası talaban (oferent) den onıń ilmiy tájriybe maǵlıwmatlarına muwapıqlıǵın tastıyıqlaytuǵın dálillerdi hújjetli formada usınıwdı talap etiwge haqılı bolıp tabıladı.
Talabanlarǵa tańlaw sawdalarında qatnasıwǵa ilmiy tájriybe talapları tańlaw hújjetleri quramında kórsetip ótiledi.
Ilmiy tájriybe talaplarına muwapıq talabanlar tárepinen usınıs etiletuǵın maǵlıwmatlardı bahalaw tańlaw hújjetlerinde belgilengen tártipte tańlaw komissiyası tárepinen ámelge asıriladı.
Tańlaw komissiyası :
talabanlardıń óz intellektuallıq múlkin yamasa kommerciya sırın qorǵaw huqıqın buzıwǵa ;
talabanlar (oferentlar) dıń tańlaw hújjetlerinde názerde taza ilmiy tájriybe maǵlıwmatlarına salıstırǵanda kriteryalar hám talaplardı belgilewge haqılı emes.
Tómendegilerdiń: shólkemlestiriw hújjetleri, finanslıq qatnasıw, xolding formasında hám basqa sırtqı kórinislerde kórsetilgen bir-biri menen tikkeley shólkemlestirilgen-huqıqıy yamasa finanslıq baylanıslı bolǵan qurılıs shólkemleriniń;
oraylastırılǵan kapital qoyılmalar esabına finanslashtiriladigan ob'ektlerde qurılıs -montaj jumısların ámelge asırıw ushın Qurılıs -kesip alıp islew shólkemleri reestriga kiritilmegen qurılıs shólkemleriniń tańlaw sawdalarında qatnasıwı qadaǵan etiledi.

Buyırtpashınıń tar qánigelesken jalawshı shólkemleri ashıq tańlaw sawdalarında ulıwma tiykarlarda qatnasadılar, jabıq tańlaw sawdalarında bolsa tańlaw sawdaları shólkemlestiriwshisi keminde eki shet qatnasıwshısın usınıwı shárt.

Ilmiy tájriybe maǵlıwmatları tuwrısında nadurıs informaciya anıqlanǵan táǵdirde tańlaw komissiyası sheshimi menen talaban (oferent) endigiden tańlaw sawdaları tártipotida qatnasıwdan chetlatiladi.
Ilmiy tájriybe maǵlıwmatları tuwrısında tańlaw sawdaları nátiyjesine tásir etpeytuǵın onsha zárúrli bolmaǵan anıq emeslikler ámeldegi bolǵan informaciyanı usınıs etken talaban (oferent) ga tańlaw komissiyası sheshimi menen anıqlanǵan anıq emesliklerdi onıń ofertasini kórip shıǵıw dawamında dúzetiwine ruxsat etiliwi múmkin.
Qayta shólkemlestiriw (bóliniw, qosılıw ), tamamlaw yamasa qarızdarlıq basqıshında bolǵan, múlki xatlab qoyılǵan talabanlar tańlaw sawdaları tártipotlarida qatnasıwǵa qoyılmaydı.
Tańlaw sawdaların ótkeriwge tayarlıq
Tańlaw sawdaları shólkemlestiriwshisi tańlaw sawdaları tuwrısında ǵalaba xabar qurallarında daǵaza beredi yamasa potentsial jalawshılarǵa (jetkizip beretuǵınlarǵa ) tańlaw sawdalarında qatnasıwǵa mirátnama jiberedi.
Tańlaw sawdaları ótkeriliwi tuwrısındaǵı daǵazada yamasa tańlaw sawdalarında qatnasıwǵa mirátnamada tómendegi maǵlıwmatlar bolıwı kerek:
- tanlov sawdaları shólkemlestiriwshisiniń atı hám adresi;
- tanlov sawdaları predmetin aqsha menen támiyinlew dárekleri;
- tanlov sawdaları predmetiniń xarakteristikası jáne onı satıw jayı ;
- tanlov sawdaları predmetin satıw múddeti;
- talabgorlarga qoyılatuǵın tiykarǵı shártler;
- tanlov hújjetlerin satıp alıw jayı jáne onıń ushın tólew muǵdarı ;
- ofertalarni usınıw jayı, aqırǵı kúni hám waqıtı ;
- ofertalarni ashıw jayı, kúni hám waqıtı.
Tańlaw sawdaları hám /yoki talabandıń mamanlıǵın aldınan anıqlaw tuwrısındaǵı daǵaza ǵalaba xabar qurallarında baspadan shıǵarıladı. Buyırtpashınıń sheshimine kóre shet el jalawshılar (jetkizip beretuǵınlar ) tańlaw sawdalarında qatnasıwǵa usınıs etiliwi múmkin. Bunda mámleketimizdiń tavar óndiriwshileri (islerdi orınlawshıları, xızmetler kórsetiwshileri) ushın nızam hújjetlerinde názerde tutılǵan baha preferentsiyalari sonıń menen birge nızamshılıqqa muwapıq kishi biznes sub'ektleri ushın ajratılatuǵın kvotalar muǵdarları tuwrısındaǵı maǵlıwmatlar ámeldegi bolǵan daǵaza, qaǵıydaǵa kóre, eń ǵalabalıq udayı tákirarlanatuǵın baspalarda, gazetalarda, web-caytda hám /yoki BMTning Development Business basılıwında, sonıń menen birge shet el mámleketlerdiń elshixonalari arqalı mirátnamalar jıberiw jardeminde ámelge asıriladı.
Ofertalarni usınıw múddeti daǵaza ǵalaba xabar qurallarında berilgen kúnden baslap keminde otız kunni yamasa mirátnamalar jiberilgen kúnden baslap otız bes kunni shólkemlestiriwi kerek.
«Melioratsiya ob'ektlerinde remontlaw -qayta tiklew jumısları ob'ektleri ushın ofertalarni usınıwdıń eń qısqa múddeti ǵalaba xabar qurallarında daǵaza berilgen kúnden baslap 15 kunni yamasa mirátnamalar jiberilgen kúnden baslap 20 kunni quraydı».
Tańlaw sawdaları ótkeriliwi tuwrısındaǵı daǵaza tek tańlaw hújjetlerine unamlı ekspert juwmaǵı ámeldegi bolǵan táǵdirdagina baspadan shıǵarılıwı múmkin.
Tańlaw hújjetleriniń quramı, dúzilisi, olardı islep shıǵıw hám tastıyıqlaw tártibi
Tańlaw hújjetleri, qaǵıydaǵa kóre, úsh bólekten: ulıwma, texnikalıq hám kommerciya bóleginen ibarat boladı.
Ulıwma bólekke tómendegiler kiredi:
- tanlov sawdalarında qatnasıwǵa mirátnama ;
- tovarlar, jumıslar hám xızmetlerdi satıp alıw maydanınan shártnamanıń ulıwma shártleri;
- talabgorlarning tańlaw sawdalarında qatnasıwǵa buyırtpanomalari forması ;
- talabgorning mamanlıǵın hám de onıń texnikalıq hám finanslıq jaǵdayın bahalaw talapları hám kriteryaların, usınıslardı finanslıq bahalaw hám tańlaw sawdaları jeńimpazın anıqlaw kriteryaları, tańlaw sawdaları tártipotiga tiyisli basqa hújjetlerden ibarat bolǵan jollama.
Texnikalıq bólim Qurıw, rekonstruktsiya qılıw, texnika menen qayta úskenelew, proektlestiriw, qurılıs ob'ektleri ushın materiallar, konstruktsiyalar hám úskeneler satıp alıwǵa tiyisli tańlaw hújjetlerin ekspertizadan ótkeriw tártibi tuwrısındaǵı qaǵıyda talaplarına muwapıq islep shıǵıladı.
Tańlaw hújjetleriniń kommerciya bólegi tavar (jumıslar, xızmetler) bahasınan, jumıslar (xızmetler) ni orınlaw va/yoki tavardı jetkizip beriw shártlerinen, aqsha menen támiyinlew dárekleri hám shártlerinen, tańlaw sawdaları predmetin satıw múddetinen, shártnama joybarınan ibarat boladı.
Buyırtpashı tárepinen daǵaza etilgen baha menen tańlaw sawdaları ótkeriliwi tuwrısında qarar qabıl etilgen táǵdirde tańlaw sawdaları predmetiniń baslanǵısh bahası daǵaza hám mirátnamada kórsetiledi. Bunda tańlaw sawdaları tańlaw sawdaları predmetiniń baslanǵısh bahasın tómenletiw maydanınan ótkeriledi. Ofertalarni usınıw tártibi tańlaw hújjetlerinde belgilenedi. Usınıs atırǵan oferta tańlaw hújjetleri shártleri hám talaplarına muwapıq bolıwı kerek.
Shet el kesip alıp islew shólkemleri tárepinen ámelge asırilatuǵın hám erkin mámile degi valyutada aqsha tolıqnatuǵın shet el kreditler hám grantlar esabına finanslashtiriladigan investitsiya joybarların ámelge asırıwda, eger xalıq aralıq hám shet el finanslıq institutlar menen dúzilgen kredit shártnamalarında ózgeshe hal názerde taza bolsa, tańlaw hújjetlerine jumıslar (xızmetler) ma`nisiniń keminde 50 procenti muǵdarında jumıslar (xızmetler) ni orınlaw ushın Ózbekstan Respublikasınıń xojalıq jurgiziwshi sub'ektleri — rezidentlari qatnasıwı shártleri kiritiledi.
Tańlaw hám talabandıń mamanlıǵın aldınan anıqlaw hújjetlerine, ofertani jaylawǵa hám markirovka etiwge, usınıslardı texnikalıq hám finanslıq bahalaw kriteryalarına shártler hám talaplar tańlaw komissiyası tárepinen kórip shıǵıladı hám tastıyıqlanadi.
Ofertalarni usınıw múddeti tugagungacha tańlaw sawdaları shólkemlestiriwshisi tańlaw hújjetlerine ózgertiw hám qosımshalar kirgiziwge haqılı bolıp tabıladı, shólkemlestiriwshi olar tuwrısında tańlaw hújjetlerin alǵan talabanlarǵa tezlik penen xabar etiwi, ofertalarni usınıw múddetin ofertaga ońlaw kirgiziw ushın etarli bolǵan waqıtqa uzaytırıwı kerek.
Tańlaw hújjetleri olar ushın tólew tolıqngandan keyin usınıs etiledi.
Tólew muǵdarı buyırtpashı va/yoki tańlaw sawdaları shólkemlestiriwshisi tárepinen, tańlaw hújjetlerin kóbeytiw hám tarqatıw ma`nisinen kelip shıqqan halda belgilenedi.
Tańlaw sawdaları shólkemlestiriwshisi talabandıń sorawına kóre tańlaw hújjetleriniń mánisi yamasa mazmunı menen baylanıslı bolǵan sorawlarǵa jazba túrde juwap beriwi, tańlaw sawdalarınıń barlıq qatnasıwshısılarına juwaptı soraw dáregin kórsetpesten jiberiwi shárt.
Tańlaw sawdalarınıń tiykarǵı qatnasıwshısıları hám /yoki talabanlar ortasında xabarlar, bildiriw xatılar hám basqa informaciyalardı almaslaw tańlaw hújjetleri quramında tastıyıqlanǵan forma boyınsha jazba túrde ámelge asıriladı.
Ofertalarni usınıw
Ofertaning ámel qılıw múddeti tańlaw hújjetlerinde belgilenedi. Oferta onı usınıwdıń aqırǵı kúni hám waqıtı tugagungacha qaytarıp alınıwı múmkin.
Talabandıń qolı hám muhri qoyılǵan oferta sawdalar shólkemlestiriwshisine konvertga salıp elimlangan halda jónetiledi.
Usınıw múddeti tawsılǵannan keyin alınǵan oferta kórip chiqilmaydi.
Ofertani usınıw sánesi tańlaw sawdaları shólkemlestiriwshisiniń pochta bildiriw xatı daǵı oferta alınǵanlıǵı tuwrısındaǵı belgilengenler boyınsha yamasa tańlaw sawdaları shólkemlestiriwshisiniń oferentga berilgen (oferta shabarman arqalı jetkizip beriletuǵın hal) oferta alınǵanlıǵı tuwrısındaǵı bildiriw xatı sánesi boyınsha belgilenedi.
Talaban oferta quramında tańlaw sawdalarında qatnasıwǵa buyırtpanomani tańlaw hújjetlerinde kórsetilgen, lekin tańlaw sawdaları predmeti esaplab shıǵılǵan ma`nisiniń ko'pi menen 2 procenti muǵdarında támiyinlewdi usınıs etedi.
Támiyinlewdiń ámel qılıw múddeti ofertaning ámel qılıw múddetinen kem bolmawi kerek.
Buyırtpashı tańlaw hújjetlerinde támiyinlew kepil adamınıń isenimliligi boyınsha talaplardı, onıń formaların hám tańlaw sawdalarında qatnasıwǵa buyırtpanomani támiyinlewden paydalanıw rejimin belgilewi múmkin.
Tańlaw sawdalarında qatnasıwǵa buyırtpanomani támiyinlew:
tańlaw sawdaları jeńimpazına - shártnama dúzilgennen keyin, shártnama atqarılıwın talap etiletuǵın támiyinlew usınıs etilgach;
qalǵan oferentlarga - tańlaw sawdaları jeńimpazı menen shártnama dúzilgennen keyin, lekin ofertaning ámel qılıw múddetinen keshikmay;
ofertani qaytarıp alǵan oferentga - onı usınıwdıń aqırǵı kúni hám waqıtı tugagungacha qaytarıladı.
Buyırtpanomani támiyinlew onı qaytarıw ushın tiykar payda bolǵan waqıttan baslap on kún dawamında qaytarıladı.
Tańlaw sawdalarında qatnasıwǵa buyırtpanomani támiyinlew:
ofertani usınıwdıń aqırǵı kúni hám waqıtı tawsılǵannan keyin ofertani ózgertirgen yamasa onı qaytarıp alǵan oferentga;
tańlaw sawdaları jeńimpazına - oferta onıń ámel qılıw dáwirinde qaytarıp alınǵanda, tańlaw hújjetlerinde belgilengen shártlerde shártnama dúziw yamasa shártnama atqarılıwınıń talap etiletuǵın támiyinleniwin usınıw biykarlaw etilgende qaytarılmaydı.
Tańlaw sawdaların ótkeriw hám olardı juwmaqlaw
Tańlaw sawdaları, qaǵıydaǵa kóre, buyırtpashı jaylasqan orında ótkeriledi.
Tańlaw komissiyası jıynalısı bul Qaǵıydanıń 48-bandida belgilengen múddet tawsılǵannan keyin ótkeriledi.
Jıynalıs waqtında ofertalar salınǵan konvertlar ashıladı, shártler hám tártipotlarga ámel etiliwi, tańlaw hújjetlerinde kórsetilgen hújjetlerdiń bar ekenligi tekseriledi.
Ofertalar salınǵan konvertlarni ashıw qatnasıw qálewin bildiriwgen oferentlar yamasa olardıń kepillikli wákilleri qatnasıwında ámelge asıriladı.
Tańlaw komissiyası jıynalısı nátiyjeleri protokol menen rásmiylestiriledi.
Tańlaw komissiyası jıynalısları nátiyjeleri tuwrısındaǵı informaciya qatnaspaǵan oferentga jazba formada etkaziladi.
Hújjetler paketinde tańlaw hújjetleri talaplarınıń buzılǵanlıǵı anıqlanǵan táǵdirde hújjetler olardıń mazmunı daǵaza etińmesten oferentga qaytarıladı.
Tańlaw komissiyası tańlaw hújjetleriniń daǵaza etilgen shártlerge saykes emesligin yamasa ofertani rásmiylestiriw degi anıq emesliklerdi olar basqa qatnasıwshısılardıń reytingine tásir kórsetpeytuǵın hám olarǵa jol qoyǵan tańlaw sawdaları qatnasıwshısısına ústinlik bermeytuǵın jaǵdaylarda itibarǵa almasligi múmkin.
Tańlaw hújjetleri shártlerine juwap beretuǵın ofertalar boyınsha oferentning atı (atı ), ilmiy tájriybe maǵlıwmatları, usınıs etilgen bahalar hám orınlaw múddetleri, sonıń menen birge oferent tárepinen tańlaw hújjetleri talaplarına muwapıq kiritilgen qosımsha usınıslar esapqa alınadı.
Tańlaw komissiyası májilisinde ofertani kórip shıǵıw dawamında oferent tárepinen ofertaning mazmunı túsintirip beriliwine jol qóyıladı.
Bunda ofertaning mazmunın, sonday-aq bahası yamasa orınlaw múddetin ózgertiriwshi túsindirisler beriliwine jol qoyılmaydı.
Qatnasıwshısılardıń kommerciya usınısların teń shártlerge keltiriw maqsetinde olar boyınsha nızam hújjetlerine muwapıq import etiwshiler qosılǵan baha salıǵınan azat etiletuǵın tovarlar (jumıslar, xızmetler) ni importqa jetkizip beriletuǵın tender usınısları qatnasıwshısılardıń tender usınısların bahalawda kórsetip ótilgen salıq summası qosımsha túrde esapqa alınadı.
Ofertada arifmetik qáteler bar ekenligi anıqlanǵan táǵdirde sózler menen kórsetilgen juwmaqlawshı summa tuwrı muǵdar retinde qabıl etiledi.
Sawdalardıń túrinen qaramastan, tańlaw sawdaları jeńimpazı tańlaw komissiyasınıń jabıq májilisinde anıqlanadı. Tender komissiyası jeńimpazlardı eń kóp básekili bahalar, jetkizip beriw hám islerdi orınlaw (xızmetler kórsetiw) shártleri, tólew hám de tender shártlerinde belgilengen basqa kriteryalar boyınsha, sonıń menen birge tender sawdalarında mámleketimiz óndiriwshilerine baha preferentsiyalari beriw rejimin tártipke salatuǵın basqa normativlik-huqıqıy hújjetler talaplarına muwapıq anıqlaydı. Tańlaw sawdaları jeńimpazı tańlaw qatnasıwshısıları qatnasıwında daǵaza etiledi, qatnasıw etpegen qatnasıwshısılar belgilengen tártipte xabarlı etiledi.
Ofertalarni kórip shıǵıw, bahalaw hám salıstırıwlaw nátiyjeleri tuwrısındaǵı informaciya jarıyalanbaydı, nızam hújjetlerinde názerde tutılǵan hallar bunnan tısqarı.
Tańlaw komissiyasınıń hár bir májilisinde protokol júritiledi.
Qaǵıydaǵa kóre, bul - talaban mamanlıǵın aldınan anıqlaw, konvertlarni ashıw, tańlaw sawdaları jeńimpazların anıqlaw hám tańlaw sawdaları ótkeriw tártipoti menen baylanıslı bolǵan basqa protokollar bolıp tabıladı.
Tańlaw sawdaları buyırtpashı tárepinen belgilengen tártipte tastıyıqlanǵannan keyin pıtken esaplanadı.
Buyırtpashı «Davarxitektqurilish» komiteti menen kelisim kúnden baslap bes kún múddette ǵalaba xabar qurallarında tańlaw sawdaları nátiyjeleri (predmeti, jeńimpazı, investitsiya joybarınıń shártnamalıq bahası jáne onı ámelge asırıw múddeti) tuwrısındaǵı informaciyanı daǵaza etedi.
Tańlaw sawdaları eger:
- ofertalarni usınıw múddetinde úshewden kem oferta tusse ;
- ofertalar tańlaw hújjetleri shártlerine muwapıq bolmasa ;
- ofertalarda tańlaw sawdalarında qatnasıwǵa buyırtpanomani támiyinlew kepilligi ámeldegi bolmasa ;
- oferentlar tárepinen usınıs etilgen bahalar tańlaw sawdaları predmeti baslanǵısh ma`nisinen talay artıq bolsa ;
- «Davarxitektqurilish» komiteti menen shártlesiw boyınsha tańlaw komissiyası tárepinen tiykarlanǵan basqa jaǵdaylar payda bolsa ótkerilmagan esaplanadı.
- kichik biznes sub'ektleri ushın ajıratılǵan kvotalar boyınsha ótkeriletuǵın tańlaw sawdaları qatnasıwshısıları ortasında bul taypa kárxanalar ámeldegi bolmasa.
Tańlaw sawdalarınıń ótkerilmagan dep daǵaza etiliwi tiykarǵı qatnasıwshısılardan qandayda birsiniń múlkshilik yamasa basqasha tusdagi juwapkerligine alıp kelmeydi.
Eger tańlaw sawdaları ótkerilmagan dep tán alıw etilse tańlaw sawdaları tákiraran ótkeriledi, bunda tańlaw hújjetleri shártleriniń qaytaldan kórip shıǵilıwına jol qóyıladı.
Tańlaw sawdaları shólkemlestiriwshisi olar pıtkennen keyin tańlaw sawdaları jeńimpazına bes kúnden keshikmay jazba bildiriw xatı jiberedi.
Shártnama tańlaw sawdaları jeńimpazı bildiriw xatın alǵan kúnden baslap on kún múddette dúziledi.
Eger tańlaw sawdaları jeńimpazı shártnama dúziwdi biykarlaw etse yamasa shártnama atqarılıwın támiyinlewdi belgilengen múddette usınıs etpese, ol halda buyırtpashı tańlaw komissiyası menen birgelikte ofertasi ekinshi bahoni alǵan oferentni tańlaw sawdaları jeńimpazı dep tán alıw etiwi yamasa qayta tańlaw sawdaları ótkeriwdi belgilewi múmkin.
Shártnama atqarılıwın támiyinlew muǵdarı buyırtpashı tárepinen, lekin tańlaw sawdalarında belgilengen bahanıń ko'pi menen 10 procenti muǵdarında belgilenedi.
Tańlaw sawdaları nátiyjeleri boyınsha dúzilgen, erkin mámile degi valyutada ámelge asırilatuǵın shártnamanı dizimnen ótkeriw belgilengen tártipte Sırtqı ekonomikalıq baylanıslar, investitsiyalar hám sawda ministrliginde ámelge asıriladı.
Tańlaw hújjetlerin ekspertizadan ótkeriw hám de tańlaw sawdaların shólkemlestiriw hám ótkeriw tártibi monıtoringi
Tańlaw hújjetlerin ekspertizadan ótkeriw, tańlaw sawdaların ótkeriwdiń maqsetke muwapıqlıǵı hám de onıń metodları hám usıllarınıń tiykarlanǵanlıǵın anıqlaw, tańlaw sawdaların shólkemlestiriw, tańlaw sawdaların ótkeriw shártleri hám tártipotiga ámel qılıw monıtoringi «Davarxitektqurilish» komiteti tárepinen ámelge asıriladı.
Tańlaw hújjetleri ekspertizasi shártnama tiykarında ótkeriledi.
Tańlaw sawdaları shólkemlestiriwshisi tárepinen tańlaw sawdaların shólkemlestiriw hám ótkeriw máselelerin tártipke soluvchi normativlik-huqıqıy hújjetler shártlerine hám de bul Qaǵıydaǵa ámel etiliwi tańlaw hújjetleri ekspertizasi predmeti esaplanadı.
Tańlaw hújjetlerin ekspertizadan ótkeriw ushın tómendegiler usınıs etiledi:
- tanlov sawdaları predmeti hám shólkemlestiriwshisi tuwrısındaǵı maǵlıwmatlar ;
- tanlov hújjetleri;
- tanlov komissiyasın belgilew jáne onıń quramı tuwrısındaǵı buyrıq ;
- moliyaviy resursların tastıyıqlaytuǵın tiyisli hújjetler (kredit shártnaması, bank málimlemesi, qurılıslardıń anıq mánzilli dizimi, mámleket basqarıw organı sheshimi hám basqalar ). Zárúr jaǵdaylarda ekspertiza organı sawdalar shólkemlestiriwshisidan qosımsha maǵlıwmatlardı sorap aladı.
Import tovarlar (jumıslar hám xızmetler) ni satıp alıwda buyırtpashı tańlaw hújjetleri quramında Sırtqı ekonomikalıq baylanıslar, investitsiyalar hám sawda ministrliginiń bahalar kon'yunkturasi boyınsha juwmaǵın usınıs etedi.
Tańlaw hújjetleri ekspertizasi «Davarxitektqurilish» komiteti tárepinen tastıyıqlanǵan Qurılıs, rekonstruktsiya qılıw, texnika menen qayta úskenelew, proektlestiriw, qurılıs ob'ektleri ushın materiallar, konstruktsiyalar hám úskeneler satıp alıwǵa tiyisli tańlaw hújjetlerin ekspertizadan ótkeriw tártibi tuwrısındaǵı Qaǵıyda talaplarına muwapıq ótkeriledi.
Tańlaw hújjetleri ekspertizasi hám ekspertiza organı tárepinen tiyisli juwmaqtı beriw bul Qaǵıydanıń 91-bandida sanap ótilgen hújjetler usınıs etilgen kúnden baslap on kún múddette ámelge asıriladı.
Qayta ekspertiza bes kún múddette ótkeriledi.
Tómendegiler monıtorıń ob'ekti esaplanadı :
- tanlov sawdaların shólkemlestiriw hám ótkeriw, shártnama dúziw;
- loyihani ámelge asırıwda tańlaw sawdaları shártleriniń atqarılıwı ;
- ishlarni orınlaw hám finanslıq támiynlew kesteleriniń atqarıwı ;
- qurilishi pıtken ob'ektti waqıtında paydalanıwǵa tapsırıw.
Monıtorıń buyırtpashı hám jalawshı tárepinen táreplerdiń tańlaw sawdaları shártlerin orınlawı tuwrısında «Davarxitektqurilish» komiteti aymaqlıq basqarmasına hár ayda usınıs etiletuǵın informaciyalardı analiz qılıw jolı menen ámelge asıriladı.
Tańlaw hújjetlerine buyırtpashı hám jalawshı tárepinen informaciyalar usınıw boyınsha minnetlemelerdi kirgiziw tańlaw sawdaları shártleriniń ajıralmas bólegi esaplanadı.
Monıtorıń nátiyjelerin ulıwmalastırıw «Davarxitektqurilish» komiteti tárepinen ámelge asıriladı.
«Davarxitektqurilish» komiteti hár sherekte ministrler Mákemesine analitik málimlemeni usınıslar menen birge usınıs etedi.
Tańlaw sawdalarında belgilengen baha qatań baha esaplanadı.
Birinshi finanslıq jıl dawamında bahalarǵa hám de tovarlar, jumıslar hám xızmetler satıp alıw maydanınan shártnamanı orınlaw múddetine ońlawlar kirgiziwge jol qoyılmaydı, nızam hújjetlerinde názerde tutılǵan hallar bunnan tısqarı.
Ekinshi jıl hám odan keyingi jıllar ushın shártnama bahalarına ońlawlar kirgiziw belgilengen tártipte ámelge asıriladı.
Tańlaw sawdaları jeńimpazı nızam hújjetlerinde názerde tutılǵan tártipte ob'ekt qurılısınıń qamsızlandırıw etiliwin támiyinleydi.
Tańlaw sawdaların shólkemlestiriw hám ótkeriw, tańlaw hújjetlerin islep shıǵıw menen baylanıslı ǵárejetler shártnama tiykarında ámelge asıriladı.
Tańlaw sawdaları tańlaw sawdaları predmetin satıwdıń maqsetke muwapıq emesligi sebepli biykar etilgen táǵdirde olardı shólkemlestiriw hám ótkeriw menen baylanıslı ǵárejetler ámeldegi ǵárejetler boyınsha buyırtpashı tárepinen oraladı.
Tańlaw sawdaları qatnasıwshısıları nızam hújjetlerine hám bul Qaǵıyda talaplarına muwapıq juwap berediler.
Buyırtpashı :
- tanlov komissiyasın qáliplestiriwde onıń quramına tiyisli talaplarǵa ámel etiliwi;
- tanlov sawdaları predmeti ushın názerde taza sırtqı kórinisler boyınsha tańlaw sawdaların ámelge asırıw imkaniyatın beretuǵın onıń ma`nisin kemeytiw maqsetinde tańlaw sawdaları predmetin bolıwǵa jol qoyılıwı ;
- tanlov sawdaları jeńimpazı menen shártnama dúziw múddetiniń aynıwı ;
- shartnomada kelisim múddetlerde fizikalıq, sapaǵa tiyisli hám texnikalıq parametrler boyınsha shártnama shártleriniń atqarılmaǵanlıgı ;
- tanlov shártleriniń atqarılıwı monıtoringi ushın nadurıs informaciya usınıs etilgenligi;
- tomonlar ortasındaǵı shártnamalıq minnetlemelerdiń atqarılıwı pıtkennen keyin úsh jıl dawamında ofertalar originallarining saqlanmaganligi;
- tanlov sawdaların shólkemlestiriw hám ótkeriw tártipotlarining basqasha buzılıwları ushın juwap beredi.
- Eger onıń ushın nızam hújjetlerine muwapıq shártnama dúziw shárt bolǵan buyırtpashı shártnamanı dúziwden waz kechsa yamasa bas tartsa tańlaw sawdaları jeńimpazı shártnamanı dúziw yamasa etkazilgan záleldi hám bay berilgen paydanı undirish tuwrısındaǵı talap menen sudqa shaqırıq etedi.
Tańlaw sawdaları shólkemlestiriwshisi:
 ofertalar usınıw múddeti tugagungacha tańlaw hújjetlerine tańlaw hújjetlerin alǵanlar talabanlarǵa waqıtında xabar etpesten hám ofertaga ońlawlar kirgiziw ushın etarli bolǵan waqıt ushın ofertalarni usınıw múddetin uzaytırmastán ózgertiw hám qosımshalar kiritilgenligi;
 tanlov sawdaları ótkeriliwi tuwrısındaǵı daǵazanı tańlaw hújjetlerine unamlı ekspert juwmaǵısız baspadan etkenlik;
 arizalar hám ofertalarni qabıl qılıp alıwdı biykarlaw etkenlik, olardı esapqa alıwdı támiyinlamaganlik, konvertlarni ashıwǵasha olardıń jasırınlıǵın hám saqlanıwın támiyinlamaganlik;
 tanlov sawdaların ótkeriw tártipoti buzılǵanlıǵı ;
 tanlov sawdaların shólkemlestiriw hám ótkeriw tártipotining basqasha buzılıwları ushın juwap beredi.
Tańlaw komissiyası :
 tanlov sawdaların ótkeriw tártipotlari basqıshları boyınsha kem dawıs menen va/yoki tańlaw usınısların bahalaw kriteryaların esapqa almastan qarar qabıl etilgenligi;
 talabgor (oferent) den onıń ilmiy tájriybe maǵlıwmatlarına muwapıqlıǵın tastıyıqlaytuǵın dálillerdi hújjetli formada usınıwdıń negizsiz talap etiliwi;
 talabgorlarning óz intellektuallıq múlki yamasa kommerciya sırın qorǵawǵa bolǵan huqıqı buzılǵanlıǵı ;
 talabgorlar (oferentlar) dıń ilmiy tájriybe maǵlıwmatlarına salıstırǵanda tańlaw hújjetlerinde názerde taza kriteryalar hám talaplar belgilengenligi;
 tanlov sawdalarında qatnasıwǵa :
 markazlashtirilgan kapital qoyılmalar esabına finanslashtiriladigan ob'ektlerde qurılıs -montaj jumısların ámelge asırıw ushın Qurılıs -kesip alıp islew shólkemleri reestriga kiritilmegen qurılıs shólkemleriniń;
 muassislik hújjetleri, finanslıq qatnasıw, xolding formasında hám basqa sırtqı kórinislerde kórsetilgen bir-biri menen tikkeley shólkemlestirilgen-huqıqıy yamasa finanslıq baylanıslı bolǵan shólkemlerdiń;
 qayta shólkemlestiriw (bóliniw, qosılıw ) tamamlaw yamasa qarızdarlıq basqıshında bolǵan, múlki xatlab qoyılǵan talabanlardıń qoyılǵanlıǵı ;
 talabgor (oferent) dıń tańlaw sawdaları tártipotida qatnasıwdan negizsiz túrde chetlatilganligi;
 tanlov sawdalarınıń basqa qatnasıwshısıları reytingine tásir etpeytuǵın, olarǵa jol qoyǵan tańlaw sawdaları qatnasıwshısısına ústinlik bermeytuǵın jaǵdaylarda tańlaw hújjetleriniń daǵaza etilgen shártlerge yamasa ofertani rásmiylestiriw degi anıq emesliklerge saykes emesligi itibarǵa alınǵanlıǵı ;
 oferta mazmunın ózgertiretuǵın túsindirisler hám ońlawlarǵa jol qoyılǵanlıǵı, sonday-aq bahalar yamasa orınlaw múddeti ózgertirilgenligi;
 ofertani tańlaw komissiyası májilisinde kórip shıǵıw dawamında oferentning túsindiriw beriwine negizsiz túrde jol qoyılmalıǵi ;
 axborotning jarıyalainganligi, sawdalar qatnasıwshısılarınıń óz-ara yamasa qosılǵan qánigeler menen shártlesiwine jol qoyılǵanlıǵı, sonıń menen birge nızamǵa qayshı basqa minez-qulqlar etilgenligi;
 tanlov sawdaları jeńimpazınıń tańlaw komissiyasınıń ashıq májilisinde anıqlanǵanlıǵı, tańlaw sawdaları jeńimpazın járiyalaw tártipoti buzılǵanlıǵı, qatnasıw etpegen qatnasıwshısılardıń waqıtında xabarlı etilmegenligi;
 tanlov sawdaları tártipotining basqasha buzılıwları ushın juwap beredi.
Tańlaw sawdaları jeńimpazı :
 fizik, sapaǵa tiyisli hám texnikalıq parametrler boyınsha shártnama shártleriniń shártnamada názerde tutılǵan múddetlerde atqarılmaǵanlıgı ;
 tanlov shártleriniń atqarılıwı monıtoringi nátiyjeleriniń buzılǵanlıǵı ;
 tanlov shártleri hám shártnamanıń basqasha buzılıwları ushın juwap beredi;
Eger tańlaw sawdaları jeńimpazı shártnama dúziwdi biykarlaw etse yamasa belgilengen múddette shártnama atqarılıwı támiyinleniwin usınıs etpese, ol halda buyırtpashı tańlaw komissiyası menen birgelikte ofertasi ekinshi bahoni alǵan oferentni tańlaw sawdaları jeńimpazı dep tán alıw etiwi yamasa qayta tańlaw sawdaları ótkeriwdi belgilewi múmkin.
Tańlaw sawdaları tártipotidan kelip shıqqan kelispewshilikler hám dawlar, buyırtpashı, sawdalar shólkemlestiriwshisi yamasa tańlaw sawdaları basqa qatnasıwshısılarınıń minez-qulqları hám qararlar maydanınan shaǵımları nızam hújjetlerinde belgilengen tártipte kórip shıǵıladı.

2. Mámleket mútajlikleri ushın awıl xojalıq ónimlerin satıp alınǵan zat etiw

Mámleket mútajlikleri ushın awıl xojalıq ónimlerin satıp alınǵan zat etiw boyınsha rásmiy maǵlıwmatlardıń shegaralanǵanlıǵı, bul tarawdı analiz etıwde kompleks jantasıwdı ámelge asırıwdı qıyınlastıradı.

Házirgi waqıtta Respublikada tómendegi awıl xojalıq ónimleri mámleket satıp alınǵan zatınıń ob'ektleri esaplanadi: paxta sheki onimsi, g'alla, salı hám jipek nawqanı etiwtiriw.
Paxta hám de g'alla satıw hám satıp alıw salasında húkimet qadaǵalawı saqlanıp qalǵan bolsada, húkimet, keyingi jıllarda bul ónimlerdi mámleket satıp alınǵan zatı bahaların sezilerli dárejede asırdı hám bul ónimlerdi alternativ satıw jolları keńeytirildi.
Respublikada hár jılı paxta jıynaw máwsimi aldından paxta sheki onimsiniń mámleket satıp alıw bahaları belgilenedi. 2001 jılǵa shekem bul bahalar Finans ministrligi tárepinen, 2001 jıldan baslap bolsa, ministrler Mákemesi tárepinen tastıyıqlanadi.
Paxta tolasining kótere bahaları hár jılı, ádetde avgust ayında, Finans ministrligi tárepinen tastıyıqlanadi. Fermer xojalıqların finanslıq qollap-quwatlaw ushın hár jılı mámleket tárepinen iri muǵdardaǵı aqshalar hám ajıratılǵan qarjılar (assignovaniya) ajratıladı.
1998 jıl 31 dekabrde “Mámleket mútajlikleri ushın satıp alınǵan zat etiletuǵın awıl xojalıq ónimleriniń esap -kitap fondın shólkemlestiriw tuwrısında” Ózbekstan Respublikası Prezidentiniń PF-2165-sanlı Pármanı qabıllandı.
Pármange muwapıq, awıl xojalıq tavar óndiriwshileri tárepinen mámleket mútajlikleri ushın jetkizip berilgen ónimlerge waqıtında esap -kitap etiliwin támiyinlew maqsetindeÓzbekstan Respublikası Finans ministrligi janında mámleket mútajlikleri ushın satıp alınǵan zat etiletuǵın awıl xojalıq ónimleriniń esap -kitap Fondı dúzildi.
Fond moynına tómendegi wazıypaları tómendegiler etip belgilendi:
• davlat mútajlikleri ushın etiwtiriletuǵın hám de jetkizip beriletuǵın awıl xojalıǵı ónimleri esap -kitapın waqıtında finanslash;
• davlat mútajlikleri ushın satıp alınǵan zat etiletuǵın awıl xojalıǵı ónimleriniń esap -kitapı ushın ajratılatuǵın aqshalardan maqsetli paydalanilishini baqlaw.
• xarid etiletuǵın ónim ushın esap -kitaplardı támiyinleytuǵın barlıq buwınlar — Ózbekstan Respublikası Finans ministrligi, bankler, tayarlaw shólkemleri hám de awıl xojalıq tavar óndiriwshileri iskerligin muwapıqlastırıw.
Tómendegiler Fondni qáliplestiriwdiń tiykarǵı dárekleri etip belgilendi:
 paxta tolasini kirip qılıw boyınsha forvard shártnamalarınan túsetuǵın avans tólewleri hám de olar maydanınan úzil-kesil esap -kitaplar boyınsha túsetuǵın aqshalar ;
 davlat mútajlikleri ushın satıp alınǵan zat etiletuǵın ónimlerdi qayta bahalawdan payda bolatuǵın aqshalar ;
 kredit qarjları ;
 byudjetdan tısqarı basqa aqshalar.
Ózbekstan Respublikası Oraylıq bankine Fondnıń finanslıq operatsiyaların aparıw ushın paxta, g'alla hám salın satıp alıw boyınsha dúzilgen shártnama kólemlerin finanslash boyınsha byudjetten tısqarı ush tiykarǵı esapbet, sonıń menen birge, kredit qarjların tólew maydanınan aqshalardı jıynash ushın usı ónim túrleri boyınsha ush qosımsha esapvarag'i ashıw usınıs etildi.
Ózbekstan Respublikası finans ministrine Fond qarjların basqarıw kepilligi berildi. Ózbekstan Respublikası Finans ministrliginiń oraylıq apparatı quramında Fondnıń jumısshı apparatı formasındaǵı arnawlı bólindi tuzilib, ministrlik oraylıq apparatınıń sanı 5 kisige ko'paytirildi.. Ózbekstan Respublikası Oraylıq bankiniń «Agrobank» ATBni paxta hám g'alla etiwtiriw, satıp alıw hám de qayta islewdi finanslash boyınsha Fondnıń tiykarǵı finans agenti etip belgilew tuwrısındaǵı usınısına razılıq berildi.
Fondnıń finans agenti moynına arnawlı ashılatuǵın maqsetli esapbetler arqalı mámleket mútajlikleri ushın jetkizip beriletuǵın bul ónimlerge ajratılatuǵın aqshalardan anıq maqset jolında paydalanılıwı hám esap -kitaplardıń waqıtında ámelge asırılıwı, sonıń menen birge berilgen kreditlerdiń belgilengen múddetlerde qaytarılıwı ústinen qadaǵalaw ornatıw wazıypası júklendi
«Paxtasanoat» aymaqlıq aktsiyadorlik birlespeleri — paxtanı ;
«O'zdonmahsulot» AK — g'alla hám salın satıp alıw, saqlaw, qayta islew hám de satıw boyınsha Fondnıń kommerciya agentleri etip tayınlansin.
Fond mámleket mútajlikleri ushın paxta satıp alıw ulıwma kólemi boyınsha «Paxtasanoat» aymaqlıq aktsiyadorlik birlespeleri menen, g'alla satıp alıw ulıwma kólemi boyınsha bolsa «O'zdonmahsulot» aktsiyadorlik kompaniyası menen Bas pitim dúzedi. Usı birlespeler hám kompaniya Fond atınan hám de ol menen kelisim halda ónim satıp alıwǵa kontraktatsiya shártnamaları waqıtında dúzilisin, satıp alınǵan zat etiletuǵın awıl xojalıǵı ónimleri esap -kitapın, olardı satıp alıw, saqlaw hám qayta islew sıyaqlında belgilengen standartlarǵa ámel etiliwi ústinen qadaǵalawdı támiyinleydiler.
Kalendar jılı aqırında Fond qarjlarınıń qaldıqları alıp qoyılmaydı, byudjetten tısqarı esapbetlerde esapqa alınadı hám kelesi jılda awıl xojalıq tavar óndiriwshilerine esap -kitap qılıw ushın finanslıq aqshalarǵa bolǵan mútajlik balansı esap -kitaplarında paydalanıladı.
Fondga júkletilgen wazıypalardı ámelge asırıw sheńberinde alınǵan Fond dáramatları salıqlarǵa hám de mámleket maqsetli fondlarına májburiy ajıratılǵan qarjılar tólewlerine tartılmaydı.
Finans ministrligi hám Oraylıq bank Basqarıwdıń 2007 jıl 13 mart daǵı 30, 288-v-san sheshimi menen “Awıl xojalıǵı kárxanalarınıń mámleket mútajlikleri ushın satıp alınǵan zat etiletuǵın paxta hám g'alla etiwtiriw ǵárejetlerin kommerciya bankleri tárepinen kreditlash tártibi tuwrısında NIZOM” jańa tahrirda qabıllandı. Usı Qaǵıyda kommerciya bankleri tárepinen awıl xojalıǵı kárxanalarına mámleket mútajlikleri ushın satıp alınǵan zat etiletuǵın g'alla hám paxta sheki onimsi etiwtiriw ǵárejetlerin finanslıq támiynlew maqsetleri ushın kreditler beriw rejimin belgileydi.
Kommerciya bankleri tárepinen bul kreditler awıl xojalıǵı kárxanalarına múddetlilik, tólewlilik, támiyinlengenlik hám de maqsetli paydalanıw shártlerinde mámleket mútajlikleri ushın satıp alınǵan zat etiletuǵın g'alla hám paxta sheki onimsi etiwtiriw ǵárejetlerin finanslıq támiynlew maqsetlerinde beriledi.
Qaǵıyda tiykarında kreditlash mámleket mútajlikleri ushın g'alla hám paxta etiwtiriwshi barlıq awıl xojalıǵı kárxanalarına qollanıladı.
Kreditler mámleket mútajlikleri ushın satıp alınǵan zat etiletuǵın paxta sheki onimsi hám g'alla ma`nisiniń 60 procentige shekem (tayarlaw kárxanası tárepinen avans jol menende jetkizip berilgen urıwlıq ma`nisin inabatqa alǵan túrde) muǵdarında beriledi.

Bunda, kreditler agrotexnikalıq ilajlar múddetinen kelip shıqqan halda tómendegi tártipte ajratıladı :

paxta sheki onimsi etiwtiriw ǵárejetlerin finanslıq támiynlew ushın payda etishtirilayotgan jıldıń 1 apreliga shekem paxta sheki onimsi ma`nisiniń 25 procentige shekem, 1 iyulga shekem 50 procentkeshe hám 1 sentyabrge shekem 60 procentkeshe;
g'alla etiwtiriw ǵárejetlerin finanslıq támiynlew ushın payda etishtirilayotgan jıldıń 1 yanvarına shekem g'alla ma`nisiniń 30 procentkeshe, 1 aprelga shekem 50 procentkeshe hám 1 iyunǵa shekem 60 procentkeshe.
Hár ay hám shereklerde ajratılatuǵın kredit resursları muǵdarı Awıl hám suw xojalıǵı ministrligi usınısına tiykarınan Ózbekstan Respublikası Finans ministrligi menen kelisim halda ózgertiliwi múmkin.
Kredit muǵdarı awıl xojalıǵı kárxanasınıń «O'zpaxtasanoat» awqamı hám «O'zdonmahsulot» AK kárxanaları (endigidengi tekstlerde — tayarlaw kárxanaları ) menen mámleket mútajlikleri ushın jetkizip beriletuǵın ónim ushın dúzilgen kontraktatsiya shártnamalarınan kelip shıqqan halda anıqlanadı.
Kredit muǵdarın anıqlaw ushın ámeldegi ortasha satıp alınǵan zat baha tiykar etip alınadı.
Usı kreditler tek tómendegi maqsetler ushın beriliwi múmkin:
 ish haqi hám oǵan tiyisli ajıratılǵan qarjılardı tólew ushın ;
 mineral tógin hám ósimliklerdi ximiyalıq hám biologiyalıq qorǵaw quralların satıp alıw ushın ;
 yoqilg'i-maylaw ónimlerin satıp alıw ushın ;
 MTPlar, alternativ MTPlar, fermer xojalıqları, «O'zkimyosanoat» aktsiyadorlik jámiyeti, «O'zdonmahsulot» AK hám «O'zpaxtasanoat» awqamı sistemasındaǵı kárxanalar janında iskerlik júrgizeip atırǵan alternativ MTP juwapkerligi sheklengen jámiyetleri hám de awıl xojalıq texnikası ámeldegi bolǵan basqa xojalıq sub'ektleriniń xızmetlerin ushın tólewlerge;
 Lizingga (finanslıq kireyge) berilgen texnika qurallarınıń lizing tólewlerine;
 SIOlar (suw qarıydarları awqamları ) xızmetlerin ushın tólewlerge;
 yagona er salıǵı tólewlerine.
 Elektr energiya tólewlerine;
 Urıwlıq ushın tólewlerge;
Awıl xojalıǵı kárxanalarınıń paxta hám g'alla etiwtiriw menen baylanıslı bolǵan basqa zárúrli mútajlikleri ushın da tólewler ámelge asırılıwı múmkin. Basqa zárúrli mútajlikler esabınan paxta hám g'alla etiwtiriw menen baylanıslı ǵárejetlerine, bank xızmeti, xojalıq hám mekeme ǵárejetleri, ishki xojalıq irrigatsiya hám kollektor -drenaj tarmaqların tazalaw ǵárejetleri, qamsızlandırıw ǵárejetleri, nızam hújjetlerinde názerde tutılǵan jaǵdaylarda tolıqnatuǵın Awıl hám suw xojalıǵı ministrligi hám de Fermerler keńeslerin saqlaw ǵárejetleri ushın tólewler ámelge asırılıwı múmkin.
Bunda, Qaǵıydanıń 5-bandida keltirilgen eginlerdi etiwtiriw ǵárejetleriniń hár bir túrin finanslıq támiynlew ushın beriletuǵın kreditlerdiń eń kóp muǵdarı maydanınan usınıslar Ózbekstan Respublikası Finans ministrligi hám de Awıl hám suw xojalıǵı ministrligi tárepinen hár yilgi ónim ushın agrotexkartalardan kelip shıqqan halda belgilenedi.
Usı usınıs atırǵan ǵárejetlerdiń agrotexnikalıqa normaları awıl xojalıǵı kárxanalarına biznes-joba (qosımshaǵa muwapıq ) islep shıǵıw ushın tiykar esaplanadı.
Awıl xojalıǵı kárxanasınıń qandayda bir-bir ǵárejet túri boyınsha tólewlerge mútajligi bolmaǵan jaǵdaylarda usı Qaǵıydanıń 5-bandida názerde tutılǵan paxta hám g'alla etiwtiriw menen baylanıslı bolǵan basqa ruxsat etilgen ǵárejet túrleri boyınsha, sonıń menen birge awıl xojalıǵı texnikası satıp alıwǵa, ishki xojalıq irrigatsiya hám kollektor -drenaj tarmaqların tazalawǵa isletiliwi (mineral tógin, ximiyalıq yamasa biologiyalıq qurallar, janar may maylaw materialları hám urıwlıq material ǵárejetleri bunnan tısqarı ) múmkin.
Agrotexnikalıq ilajlardı ámelge asırıw ushın ajıratılǵan jeńillikli kredit resurslariniń ruxsat etilgen ǵárejet túrleri boyınsha maqsetli sarıplanıwı maydanınan monıtorıń awıl xojalıǵı kárxanalarına xızmet kórsetiwshi kommerciya bankleri moynına júkletiledi.
Kreditler tiyisli awıl xojalıq ónimi boyınsha awıl xojalıq kárxanaları menen juwmaqlawshı esap -kitaplar juwmaqlanguncha, lekin g'alla etiwtirishni finanslıq támiynlewge ajıratılǵan kreditler boyınsha 12 aydan hám paxta sheki onimsi etiwtirishni finanslıq támiynlewge ajıratılǵan kreditler boyınsha 18 aydan kóp bolmaǵan múddetke, qaytarıw múddetin uzaytırıw huqıqısız beriledi.
Awıl xojalıǵı kárxanaların kreditlash bank marjasini esapqa alǵan halda, jeńillikli procent stavkası menen ámelge asıriladı.
Bul kreditler boyınsha jeńillikli procent stavkası g'alla ónimin etiwtiriw ǵárejetleri ushın jıllıq 5 procent, paxta ónimin etiwtiriw ǵárejetleri ushın jıllıq 3 procent muǵdarında belgilenip, olardıń 2 procenti bank marjasini quraydı.
Kredit awıl xojalıǵı kárxanasına onıń tiykarǵı talap etip alınuncha depozit esap beti ashqan hám oǵan xızmet kórsetip atırǵan bank tárepinen beriledi. Bul kreditlerdi ekilemshi talap etip alınuncha depozit esap beti ashılǵan bank tárepinen beriliwine ruxsat berilmaydi.
Aldınǵı jıllarda ajıratılǵan jeńillikli kreditler tolıq so'ndirilgandan keyin ámeldegi jıl ónimi ushın jeńillikli kreditler beriledi.
Kreditler beriwde kommerciya bankleri tárepinen awıl xojalıǵı kárxanalarınıń arzaların kórip shıǵıw tártibi
Awıl xojalıǵı kárxanaları tayarlaw kárxanaları menen kontraktatsiya shártnamaları dúzgenlerinen keyin kredit alıw ushın olardıń tiykarǵı talap etip alınuncha depozit esapvarag'iga xızmet kórsetip atırǵan bankke arza menen shaqırıq etiwedi.
Arzaǵa tómendegi hújjetler qosımsha etiledi:
 tayyorlov shólkemleri menen dúzilgen kontraktatsiya shártnamaları nusqaları ;
 kreditga bolǵan talaptı anıqlaw ushın tayarlanǵan biznes-joba ;
 moliyaviy nátiyjeler tuwrısında esabat (2-forma ).
Kreditler qaytıwın támiyinlew maqsetinde, kommerciya banki mámleket mútajlikleri ushın satıp alınǵan zat etiletuǵın paxta sheki onimsi hám g'alla etiwtirishni finanslıq támiynlew maqsetinde awıl xojalıǵı kárxanalarına berilgen jeńillikli kreditler qaytarılıwı boyınsha óziniń isbilermenlik qáwpin qamsızlandırıw etiwi múmkin. Bunda, qamsızlandırıw shólkemleri tárepinen usınıs etilgen qamsızlandırıw polisi kredit shártnamasında belgilengen kreditning pútkil qaytarıw múddetine beriledi. Qamsızlandırıw shólkemi menen kelisim qamsızlandırıw aqshası usınıs atırǵan kredit muǵdarınan kóp bolmawi zárúr.
Turaqlı túrde mámleket buyırtpasın hám kommerciya banki aldındaǵı minnetlemelerin atqarıp kiyatırǵan fermer xojalıqlarına kreditler nızamshılıqta belgilengen tártipte támiynatsız (isenimli kreditler) ajratılıwı múmkin.
Tayarlaw kárxanaları kommerciya bankleri tárepinen paxta hám g'alla etiwtiriw ǵárejetlerin oraw ushın berilgen kreditler hám olarǵa esaplanǵan procentlerdiń qarızdar awıl xojalıq kárxanaları tárepinen múddetinde qaytarılıwı boyınsha kepil adamlıq beriwleri múmkin. Kepil adamlıq nızamshılıqta belgilengen tártipte rásmiylestiriledi.
Qaǵıydanıń 10 -bandida keltirilgen barlıq zárúr hújjetler usınıs etilgeninen keyin, bank awıl xojalıǵı kárxanasınıń arzasın kórip shıǵıwı hám 3 kún múddet ishinde ol menen kredit shártnaması dúziwi kerek.
Bank kredit komiteti tárepinen kredit beriwdi biykarlaw etiw tuwrısında qarar qabıl etilgen jaǵdaylarda, ol biykarlaw xabarın jazba formada anıqlama berb beriwi shárt.
Kreditlash, monıtorıń hám kreditni sóndiriw tártibi
Kredit shártnaması kúshke kirgennen keyin, keyingi jumıs kúninen keshiktirmasdan awıl xojalıǵı kárxanasına ssuda esapvarag'i ashıladı.
Awıl xojalıq kárxanalarınıń ssuda esapvarag'idan tólewler Qaǵıydanıń 5 hám 6 -bántlerinde kórsetilgen maqsetler ushın naq pulsiz formada (mıynet haqınan tısqarı ) awıl xojalıq kárxanalarınıń tólew tapsırmanomalariga tiykarınan ámelge asıriladı.
Qaǵıydanıń 5-bandida kórsetilgen maqsetlerge ámeldegi jıl ónimi ushın jetkizip berilgen materiallıq-texnikalıq resurslar hám kórsetilgen xızmetler ushın 2-kartotekaǵa tabıs etilgen hám belgilengen tártipte qarız alıwshı tárepinen aktseptlangan tólew talapnamalarına muwapıq tólewler ámelge asıriladı.
Tólew talapnamaları qarız alıwshı tárepinen aktseptlanmagan táǵdirde, tólewler sud sheshimi tiykarında undiriladi.
Sonıń menen birge, «O'zneftmahsulot» aktsiyadorlik kompaniyası, «Awılxo'jalik-ximiya» aymaqlıq aktsiyadorlik jámiyetleri hám MTP (mashina -traktor parklari) rayon kárxanaları hám shólkemleri menen dúzilgen shártnamalarda fermer xojalıǵınıń ámeldegi hám kelesi ayda ámelge asırilatuǵın agrotexnikalıq ilajlarına etiletuǵın ǵárejetler ma`nisi muǵdarında (tóginlew, súdigarlaw ) aldınan tólewdi ámelge asırıw belgilengen táǵdirde fermer xojalıqları bul ǵárejetler summasın tólew tapsırmanomalari arqalı aldınan tólewlerdi ótkeriwleri múmkin.
Bunda, tólewler tómendegi tártipte ámelge asıriladı :
a) aylıq mıynet haqı tólewleri ushın agrotexkartalarda belgilengen normalarda ;
b) awıl xojalıq kárxanalarınıń mineral tógin hám ósimliklerdi qorǵawdıń ximiyalıq quralları, «O'zagromashservis» awqamı MTP larining xızmetlerin, janar may -maylaw ónimleri, paydalanılǵan elektroenergiya hám urıwlıq materialı ma`nisi ushın tólewlerde, aqshalar «Awılxo'jalikkimyo» HAJ filialları, «O'zagromashservis» awqamı MTP lari, «O'zneftmahsulot» kompaniyası, «Ózbekenergo» AJ kárxanaları hám de tayarlaw kárxanalarınıń arnawlı 23210 (23220 )-sanlı esap nomerlerine ótkeriledi;
v) SIOlar (Suw qarıydarları awqamları ), ósimliklerdi biologiyalıq usılda qorǵaw ushın biolaboratoriya hám biofabrikalar tárepinen kórsetilgen xızmetler ushın tólewler olardıń arnawlı 23210 (23220 )-sanlı esap nomerlerine ótkeriledi;
g) alternativ MTPlar, fermer xojalıqları, «O'zkimyosanoat» aktsiyadorlik jámiyeti, «O'zdonmahsulot» AK hám «O'zpaxtasanoat» awqamı sistemasındaǵı kárxanalar janında iskerlik júrgizeip atırǵan alternativ MTP juwapkerligi sheklengen jámiyetleri hám de awıl xojalıq texnikası ámeldegi bolǵan basqa xojalıq sub'ektleri tárepinen kórsetilgen hám kórsetiletuǵın texnika xızmetlerin ushın tólewlerde, aqshalar olarǵa xızmet kórsetiwshi kommerciya banklerinde ashılǵan arnawlı 23210 (23220 )-sanlı esap nomerlerine ótkerip beriledi.
d) basqa shólkemler tárepinen kórsetilgen xızmetler hám de ıqtıyat bólimler ushın tólewlerde, aqshalar bul shólkemlerdiń talap etip alınuncha depozit esap nomerlerine ótkerip beriledi.
Kommerciya bankler tólewlerdiń ssuda esapvarag'idan usı Qaǵıydanıń 5 hám 6 -bántler degi maqsetler hám agrotexnikalıq normalar boyınsha ámelge asırılıwın qadaǵalaw etedi. Kommerciya bankler qamsızlandırıw shólkemleri hám Awıl hám suw xojalıǵı ministrliginiń rayon bólindileri menen birgelikte qamsızlandırıw shártnaması tiykarında hár bir awıl xojalıǵı kárxanası boyınsha paxta hám g'alla eginleriniń jaǵdayın hám bolajaq ónimdiń berilgen kreditlerdiń qaytarılishini támiyinlew ushın etarliligini anıqlaw maqsetinde turaqlı monıtorıń ornatadılar.
Eginler (tolıq yamasa bólekan) ámeldegi bolmaǵan yamasa olar jaǵdayınıń qaniqarsizligi, atap aytqanda agrotexnikalıq ilajlardıń keshigiwi, egin maydanların otaqlar basıp ketiwi nátiyjesinde kútiletuǵın ónim alıwdıń múmkinshiligi joq ekenligi anıqlanǵanda, bul haqqında bank hám qamsızlandırıw shólkemi hám de Awıl hám suw xojalıǵı ministrliginiń rayon bólindileri (Ózbekstan Fermerleri keńesi wákilligi) birgelikte úsh tárepleme akt dúzediler. Bul akt tiykarında bank kreditlashni toqtatadı hám kreditler hám de olarǵa esaplanǵan procentlerdi múddetinen aldın sóndiriw ilajların kóredi. Bul sharalar kredit shártnamasında kelisim bolıwı kerek.
Usınıń menen bir waqıtta Awıl hám suw xojalıǵı ministrliginiń rayon bólindileri tárepinen bul akt xızmet kórsetiwshi tarmaq kárxanalarına etkazilishi kerek.
Kreditler hám oǵan esaplanǵan procentler awıl xojalıǵı kárxanalarınıń arnawlı 23210 (23220 ) esap nomerlerine awıl xojalıq ónimlerin tayarlaw kárxanalarına satıwdan túsken aqshalar esabınan, birinshi náwbette bank tárepinen memorial orderlar menen undiriladi.
Kredit shártnaması tiykarında berilgen kreditlerdi qaytarıw múddeti etip kelip, olardı undirib alıw ushın, qarızdar — awıl xojalıǵı kárxanasınıń aqshası etarli bolmaǵanda, kommerciya bankleri qamsızlandırıw polisi tiykarında qamsızlandırıw shólkemlerine qamsızlandırıw hádiysesi júz bergenliginde tuwrısında shaqırıq etediler.
Qamsızlandırıw tabanı, kommerciya bankleri hám qamsızlandırıw shólkemleri ortasında dúzilgen Bas polis tiykarında kommerciya banklerine 5 kún múddette tolıqb beriledi.
Tapsırılǵan ónim ushın juwmaqlawshı esap -kitaplarda tayarlaw kárxanaları tárepinen awıl xojalıǵı kárxanalarına jetkizip berilgen materiallıq baylıqlar ma`nisi hám aldınǵı jıllar qarızların chegirib qalıwǵa jol qoyılmaydı. Bul materiallıq baylıqlar ushın esap -kitaplar hám kreditor qarızlardı undirish ajıratılǵan bank kreditleri tolıq qaytarılgach, awıl xojalıq kárxanasınıń esap betinen ornatılǵan tártipte tólew hújjetlerine tiykarınan ámelge asıriladı.
Kreditlerden paydalanǵanlik ushın procentler kreditning ámeldegi qaldıg'iga hár kúni esaplab barıladı hám awıl xojalıq ónimlerin tayarlaw kárxanalarına satıwdan túsken aqshalar esabınan :
 g'alla etiwtirishni finanslıq támiynlewge ajıratılǵan kreditler boyınsha jıldıń iyul ayınan baslap hám kreditni tolıq qaytarıw waqıtıǵa shekem;
 paxta sheki onimsi etiwtirishni finanslıq támiynlewge ajıratılǵan kreditler boyınsha jıldıń noyabr ayınan baslap hám kreditni tolıq qaytarıw waqıtıǵa shekem undiriladi.
 Bunda awıl xojalıǵı kárxanaları kreditni hám oǵan esaplanǵan procentlerdi múddetinen aldın qaytarıwları múmkin.
Ajıratılǵan kreditlerdiń maqsetli isletiliwi xızmet kórsetiwshi bank basshıları moynına júkletiledi. Sonıń menen birge, ajıratılǵan kreditlerden maqsetli paydalanıw Finans ministrliginiń Qadaǵalaw -baqlaw bas basqarması tárepinen tekserip barıladı.
Mámleket mútajlikleri ushın etiwtiriletuǵın awıl xojalıǵı ónimlerin etiwtiriw ǵárejetlerin finanslıq támiynlew ushın kommerciya bankleri tárepinen ajratilayotgan jeńillikli kreditlerdi belgilengen maqsetler boyınsha jóneltiriwge lawazımlı adamlardıń aralasıwı úzil-kesil túrde qadaǵan etiledi.
Sonı atap ótiw kerekki, jipak qurtı etiwtiriw hám de salı eli mámleket buyırtpası hám baha belgilew sistemasınıń predmeti esaplanadı. 2008 jılda 23450, 8 tonna jipak qurtı (2007 jılǵa salıstırǵanda 109, 2%) hám 110, 4 mıń tonna salı etiwtirilgan.
Mámleket satıp alınǵan zatın joybarlaw hám satıp alıw sisteması, awıl xojalıǵında paxta hám de g'allani islep shıǵarıw hám dáramat alıwdı kózleydi. Bul ónimlerdi mámleket satıp alınǵan zatın mámleket manopol shólkemleri: O'zpaxtasanoat hám O'zdonmahsulot ámelge asıradı.
Ámeldegi mámleket satıp alınǵan zatı sistemasındaǵı ayırım faktorlar, satıp alınǵan zat sistemasın fermerler ushın paydasız etip qóyadı : fermerler tek ǵana tayarlaw jobaların atqarǵannan sońǵına artıqsha etiwtirilgan ónimlerdi shártnama bahalarda satıwǵa ruxsat aladılar, hám ámelde, kópshilik fermerler etiwtirgen barlıq ónimdi mámleket satıp alınǵan zat bahalarında sotadilar.
Dán ónimleriniń derlik yarımı mámleket satıp alınǵan zat bahalarında satıladı, qalǵan bólegi (qansha kólemde bolıwı ónim jıynawı jaqınlashganda ornatıladı ) ornatılǵan shártnama bahalarda (ádetde mámleket satıp alınǵan zat bahalarınan 20% joqarı ) satıladı. Ónimdiń qalǵan bólegi fermerler ixtiyorida qaldıriladi. Qayta kórip shıǵılatuǵın almasıw kursları bar ekenligi sebepli, jáhán bahaları hám ónim satıw bahaları ortasında sezilerli parq júzege keledi.
Ózbekstanda mámleket satıp alınǵan zatınıń predmeti bolǵan basqa awıl xojalıq ónimlerine itibar beretuǵın bolsaq, mámlekette salı etiwtiriw jáne onı mámleket satıwdıń úlesi turaqlı túrde pasaytirilayotganiligi baqlaw múmkin.
Mámleket awıl xojalıq ónimler bazarında, paxta hám g'allaga satıp alınǵan zat kvotaları sisteması arqalı tásir etedi (bul eki túrdegi ónim satıwdıń 50-80 % kólemi mámleket úlesine tuwrı keledi). Satıp alınǵan zat procesi maksimal dárejede oraylasqan. Satıp alınǵan zattıń jobası hám atqarılıw kestesi ministrler Mákemesi tárepinen ornatıladı jáne onıń turaqlı monıtoringi ámelge asıriladı. Hár bir wálayat hám rayonǵa satıp alınǵan zattıń málim kvotaları ornatıladı.
Awıl xojalıq sektorında óndiriwshilerge avans tólewleri ajıratıw hám tavar kórinistegi kreditler beriw arqalı, olar keleshektegi ónimdi, mámleket tárepinen belgilenetuǵın bahalarda satıwǵa xoshametlantiriladi.
Satıp alınǵan zat kvotaları, avans tólewleri, tavar kreditleri hám kiripti tártipke salıw sıyaqlı qurallar, awıl xojalıq ónimleri etiwtiruvchilarni ónimlerdi mámleketke tártipke soluvchi bahalar tiykarında satıwların xoshametlentiredi.

Qadaǵalaw ushın sorawlar

1. Qurılıs salasında satıp alınǵan zat processinde buyırtpashı ekspertizadan ótkeriw ushın qanday hújjetlerdi tayarlawı kerek?

2. Tańlaw hújjetleri qanday bólimlerden ibarat boladı?
3. Ekspertizada tekseriletuǵın hám analiz etiletuǵın tiykarǵı máseleler nelerden ibarat?
4. Mámleket mútajlikleri ushın awıl xojalıq ónimlerin satıp alınǵan zat etiw mexanizmi nelerden ibarat?
5. Mámleket satıp alınǵan zatınıń qadaǵalaw sistemasında neler ámelge asıriladı?

Paydalanılǵan ádebiyatlar

1. Burxonov Ol. A. “Mámleket satıp alınǵan zati” Oqıw qóllanba. Infa com. uz MChJ-2010 jıl.

2. Burxonov Ol. A., Atamuradov T. T. “Mámleket satıp alınǵan zati” Oqıw qóllanba. Pán hám texnologiya -2012 jıl.
3. vahobov A., Malikov T. Finans. Sabaqlıq. Tashkent, “Noshir”, 2011 y. 712 b.
4. Polatov D., Nurmuxamedova B. G 'aznachilik. Sabaqlıq. T. Maqtaw-standart, 2014.- 272 b.
5. Aleshin V. A., Zotova A. I..Finansi: uchebnik.- Rostov n/ D: Feniks, 2009 g.- 346 str.
6. Barulin S. V. Finansi.- M.: KNORUS, 2011 g.- 640 str.
7. Vasileva M. V. Finansovaya politika: ucheb. Posobie - Rostov n/D: Feniks, 2008 g. 220 str.
8. Garol'd L'yuis. Jarısı, tenderi i predlojeniya. Viigrivayte, ispol'zuya luchshiy opit.- M.: ID «Balans Biznes Buks», 2007.- 314 s.
9. Goszakaz. Stroitel'stvo. Proektirovanie. Remont / [A. A. Xramkin, O. M. Vorob'eva, A. N. Yevstashenkov i dr. ].- 2 e izd. ispr. i dop.; pod obsh. red. A. A. Xramkina.- M.: ID «Yurisprudentsiya», 2011.- 728 s.
10. Kuznetsov K. V. Konkurentnie zakupki: torgi, tenderi, jarısı : Izdatel'stvo: Piter: 2005.- 228 s.
11. Kontraktnaya sistema v sfere zakupok tavarov, kárwan saray, uslug dlya obespecheniya gosudarstvennix i munitsipal'nix nujd. Sbornik normativnix pravovix aktov / [A. A. Xramkin, O. M. Vorob'eva, P. N. Kornilov i dr. ].- 2-ye izd.- M.: «Yurisprudentsiya», 2014.- 520 s.
12. Maksimov N. Faktoritseni i kachestva v mejdunarodnoy praktike tendernix tergew.
13. Nastol'naya kniga goszakazchika / A. A. Xramkin, O. M. Vorob'eva, V. V. Kosheleva [i dr. ]; pod red. A. A. Xramkina.- 9 -ye izdanie, dopolnennoe.- M.: ID «Yurisprudentsiya», 2013.- 472 s.
14. Protivodeystvie korruptsii v goszakupkax: / A. A. Xramkin.- 2-ye izd., dop.- M.: ID «Yurisprudentsiya», 2011.- 152 s.