Jámiyettiń barlıq ekonomikalıq hám sociallıq xızmetlerin úyreniw hám alıp barıwda fundamental mashqalalarǵa dus kelemiz

5.3.1.-súwret.

Bahaǵa baylanıslı bolmaǵan faktorlardıń qásiyetleri sonnan ibarat, olar ónim birligine ketken qárejetlerge tikkeley tásir yetedi hám sol arqalı jámi usınıs iyri sızıǵınıń jıljıwına sebep boladı. 

Bul faktorlar tómendegilerden ibarat:
1. Resurslarǵa bolǵan talaptıń ózgeriwi;
a) ishki bazardaǵı resurslar muǵdarınıń kemeyiwi;
- jer resursları;
-miynet resursları;
-kapital resurslar;
-isbilermenlik qábiletleri;
b) import resurslardıń bahalarındaǵı ózgerisler;
v) bazardaǵi húkimranlıq hám monopoliya;
2. ónimdarlıqtaǵı ózgerisler;
3. Huqıqıy normadaǵı ózgerisler;
a) salıq hám subsidiyalardıń ózgeriwi;
b) mámlekettiń tártipke salıwdaǵı ózgerisleri.
5.4. AD hám AS modelinde bahalar hám milliy islep shıǵarıwdıń real kóleminiń teńsalmaqlılıq dárejeleri
Bahalardıń teńsalmaqlı dárejesi dep sonday bahalar dárejesi túsiniledi, onda talap hám usınıs bir-birine sáykes keliwi yamasa teń bolıwı kerek. Dáslep jámi talap iyri sızıǵı hám jámi usınıs iyri sızıǵınıń aralıq kesiminde sáykes keliwin kórip ótemiz. Bahalardıń teńsalmaqlılıq dárejesi hám milliy islep shıǵarıw kóleminiń teńsalmaqlılıq dárejeleri sáykes ráwishte P_e hám U_e ler menen belgilengen. Ne ushın P_e bahalarınıń teńsalmaqlılıq dárejesi hám U_e milliy islep shıǵarıwdıń teńsalmaqlı dárejesin bildiriwin kórsetip ótiwimiz ushın bahalar dárejesi P_e menen yemes P₁ menen kórsetilgen. Jámi usınıs iyri sızıǵı sonnı kórsetedi bahalar dárejesi P₁ bolǵan jaǵdayda kárxanalardıń milliy ónimniń real islep shıǵarıw kólemin U₁ muǵdarınan arttırmaydı .
5.4-súwret.

a) Jámi usınıs iyri sızıǵındaǵı aralıq kesimdegi teńsalmaqlılıq

b) Jámi usınıs iyri sızıǵındaǵı keynsshiler kesimdegi teńsal-maqlılıq

Tutınıwshılar bunday kólemdegi ónimlerdi P₁ bahasınan satıp alıwǵa tayar turadı. Tutınıwshılar arasındaǵı báseke bahanıń dárejesin Pe shekem kóteredi. Súwrettegi strelkanıń kórsetiwi boyınsha bahalar dárejesiniń P₁ den P_e shekem kóteriliwi islep shıǵarıw kólemin U₂ den U_e shekem arttırıwǵa hám tutınıwshılardıń tutınıwın U₁ den U_e shekem kemeytiwge alıp keledi.
5.4.-b grafiginde jámi usınıs iyri sızıǵı keynsshiler kesimi arqalı ótedi. Bunday jaǵdayda bahalar dárejesi hesh qanday áhmiyetke iye yemes. onı túsiniw ushın dáslep biz milliy islep shıǵarıwdıń teńsalmaqlılıq kólemin U_e hám teńsalmaqlı bahalar dárejesin P_e menen belgileymiz.
Jámi talaptıń keyingi ósimi iyri sızıqtıń jánede joqarıraq jıljıwına alıp keledi. Jámi talap iyri sızıǵı jámi usınıs iyri sızıǵınıń vertikal kesiminde kesilesedi. Bul jerda teńsalmaqlılıq baha P₂ dárejesinde, islep shıǵarıwdıń teńsalmaqlılıq kólemi U₃ toчkasında ornatıladı. Jámi usınıstıń bul kesimde talaptıń hár qanday ózgeriwi tek bahalar dárejesiniń ózgeriwine alıp keledi. Islep shıǵarıw kólemi bolsa, tolıq bántlik jaǵdayında ózgermey qaladı.
Aralıq hám vertikal kesimlerde bahalardıń kóterilip barıwı menen jámi talaptıń artıwı talap inflyaciyasınıń barlıǵın kórsetedi.