Jizzax politexnika instituti «qurilish materiallari va konstruksiyalari»

Gipstarkibli,  ohakli  va  temirli  mahsulotlar  bir  qator  sanoat  chiqindilari 
hisoblanadi. 
Gipstarkibli  mahsulotlar  asosan  quyidagi  kimyoviy  ishlab  chiqarishlardan  hosil 
bo‘ladi:  mineralli  kislotalardan  (fosfogips  va  fosfoyarim-  gidrat,  borogips, 
ftorangidrid,  ftorogips  va  sh.  k.lar);  organik  kislotalardan  (sitrogips);  yog‘ochni 
kimyoviy  qayta  ishlashdan  (gidrolizli  gips),  shuningdek,  ayrim  tuz  va 
kislotalarning suvli eritmasini qayta ishlashdan (kremnogips, titangips va x. k). 
Gipstarkibli  mahsulotlardan  eng  ko‘p  hosil  bo‘ladigan  chiqindi  “fosfogips” 
dir.  Masalan,  1  t  ekstraksionli  fosfor  kislotasi  ishlab  chiqarishda  3,6...6,2  t  quruq 
fosfogips  hosil  bo‘ladi.  Fosfogips  dispersligi  (solishtirma  yuzasi)  3500...3800 
sm
2
/g  bo‘lgan  kul  rangli  kukunsimon  xom  ashyodir.  O‘lchamlari  10  mkm  dan 
kichik zarralari miqdori 50 % dan ortiqdir. 
Kimyo  sanoati  korxonalarida  texnik  ko‘rsatkichlari  bo‘yicha  ohak  o‘rnini 
bosa  oladigan  ikkinchi  darajali  chiqindisifat  mahsulotlar  hosil  bo‘ladi.  Ularga 
karbidli  ohak,  soda  ishlab  chiqarishning  ohakli  chiqindilari  hamda  azot  
korxonalarining karbonatli  bo‘tqalari kabilar  kiradi. 
Karbidli  ohak  atsetilen  olishda  hosil  bo‘ladigan  ikkinchi  darajali  mahsulot 
hisoblanadi.  Kukunsimon  karbidli  ohak  so‘ndirilgan  ohakdan  zarralarining 
o‘lchami  va  formasi  bilan  farqlanadi.  Karbidli  ohak  tarkibidagi  faol  oksidlar 
(SaO+MgO) miqdori 50...70 % tashkil qiladi. Ya’ni, uning faolligi uchinchi navli 
ohaknikiga  yaqin.  Karbidli  ohakning  bog‘lovchilik  xossalarini  yaxshilash  uchun 
uni  qum  bilan  birgalikda  tuyish  maqsadga  muvofiq  (avtoklavda  qotiriladigan 
buyumlar uchun).  
Ohak  va  portlandsement  ishlab  chiqarish  uchun  yaroqli  bo‘lgan  “karbonatli 
chiqindilar” soda, sellyuloza-qog‘oz va azot sanoati korxonalarida bo‘tqa shaklida 
yig‘iladi.  Ularni  turli  hil  qo‘shilmalardan  tozalanganidan  keyingina  ishlatish 
mumkin. 
Kremnozemli mahsulotlarga giltuproqdan alyumin sulfati yoki xlorid olishda hosil 
bo‘ladigan  qattiq  qoldiq  “sishtof”  kiradi.  Uning  kimyoviy  tarkibi  asosan  uchta 
oksiddan  SlO
2
-(55  %  gacha),  Al
2
O
3
-(20  %  gacha)  va  SO
3
-(12  %  gacha)  iborat 
bo‘ladi. 
Yuza  faol  moddalar  (YUFM)  organik  brikmalar  bo‘lib,  ularning  mo- 
lekulalariga  kutbli  guruhlar  va  kutbsiz  uglevodorodli  zanjirlar  kiradi.  YUFM 

---

adsorbsionli  qatlamlarni  hosil  qilishi  bo‘yicha  gidrofillovchi  va  gidrofoblovchi 
guruhlarga 
bo‘linadi. 
Qo‘shilma-plastiklovchi 
sifatida 
qo‘llaniladigan 
gidrofillovchi  YUFM  ga  texnik  konsentratli  lignosul-  fonatlar  (LST)  kiradi. 
Ularning  tarkibiga  kalsiy  yoki  lignosulfonatli  kislotalarning  natriy-ammoniyli 
tuzlaridan,  shuningdek,  yog‘och  Shlaklari  va  kam  miqdorda  skipidar,  furfurol, 
hamda organik kislotalarning aralashmalaridan iborat bo‘ladi. 
Gidrofoblovchi  YUFM  ga  neftni  o‘yuvchi  natriy  bilan  tozalashda  hosil 
bo‘ladigan chiqindi “milonaft” kiradi.  
Ishqortarkibli chiqindilarga “natriy metosilikat”, “soda-ishqorli eritma” va “fenol” 
ishlab chiqarishdagi ishqorli chiqindilar  kiradi.