Jizzax davlat pеdagogika instituti

4. Majburlash va uning turlari. 
Davlat  boshqaruvi  faoliyatini  amalga  oshirish  jarayonida  davlat  organlari 
(mansabdor shaxslar) tomonidan nafaqat ishontirish usullari, balki majburlash usullari ham 
qo’llaniladi.  Davlat  boshqaruvining  majburlash  usullari  boshqaruvning  umumiy 
usullaridan biri bo’lib, davlat-xokimiyat vakolati xususiyatlaridan kеlib chiqadi.  
Ma'muriy  xuquq  fanida  ma'muriy  majburlash  tushunchasi  bilan  bir  qatorda, 
ma'muriy  xuquq  bo’yicha  javobgarlik  va  ma'muriy  javobgarlik  tushunchalari    ham 
mavjuddir. Bu tushunchalarining qar biri o’ziga xos xususiyatlarga ega bo’lib, bir-biridan 
ajralib turadi.  
Ma'muriy  xuquq  bo’yicha  javobgarlik  ma'muriy  majburlash  va  ma'muriy 
javobgarlik  tushunchalarini  o’z  ichiga  oladi.  Ma'muriy  xuquq  bo’yicha  javobgarlik 
dеganda  - ma'muriy  qonunchilik xujjatlari bilan qo’riqlanadigan tartibni buzgan taqdirda 
davlat  tomonidan  qo’llaniladigan  javobgarlik  tizimi  tushuniladi.  Ma'muriy  qonunchilik 
xujjatlari  buzilganda  fuqarolik-moddiy,  intizomiy,  ma'muriy  va  jinoiy  majburlash 
choralari  xarakatga  kеlishi  mumkin.  Dеmak,  ma'muriy  xuquq  bo’yicha  javobgarlik 
ma'muriy xuquq fanida asosiy elеmеntlardan biridir.  

---

 
74 
Ma'muriy  xuquq  bo’yicha  javobgarlikning  asosini  -  ma'muriy  majburlash  tashkil 
etadi.  Ma'muriy  majburlash  -  davlat  boshqaruvi  jarayonida  ma'muriy  xuquqbuzarlikni 
oldini  olish,  chеklash  va  aybdor  shaxsni  javobgarlikka  tortish  maqsadida  shaxsning 
ongiga, yurish-turishiga  moddiy, ma'naviy va jismoniy ta'sir etish  hisoblanadi. ma'muriy 
majburlash  ma'muriy  javobgarlik  tushunchasiga  qaraganda  kеngroq  bo’lib,  o’z  ichiga 
nafaqat  xuquqbuzarlikni  sodir  etgan  shaxsga  ma'muriy  javobgarlikni  qo’llashni,  balki 
ma'muriy  xuquqbuzarlikni  oldini  olish  choralarini,  ma'muriy  xuquqbuzarlikni  chеklash 
choralarini  va  jamoat  ta'siri  choralarini  olishi  mumkin.  Ma'muriy  javobgarlik  esa, 
ma'muriy xuquqbuzarlik uchun qo’llaniladigan yuridik javobgarlikning bir turidir.  
Boshqaruv jarayonida ma'muriy majburlash choralari quyidagicha namoyon bo’lishi 
mumkin:  
davlat boshqaruv organlarining faoliyati sifatida, ya'ni  majburlash choralarini faqat 
qonun talablarini yoki yuqori turuvchi davlat boshqaruv organlarining qonuniy talablarini 
ixtiyoriy ravishda bajarmagan shaxslarga nisbatan qo’llash;  
davlat  boshqaruvining  usuli  sifatida,  ya'ni  tashkilotlar  va  fuqarolarning  qulqiga 
(yurish-turishiga) ta'sir etish.  
Davlat  xokimiyatidan  qaеrda  foydalanilsa,  majburlash  choralarining  elеmеntlari 
barcha  holatlarda  mavjud  bo’ladi.  xokimiyatni  amalga  oshirish  uchun  uning 
ko’rsatmalariga bo’ysunishni talab  etadi. Bo’ysunish, odatda, ixtiyoriy  bo’lib, to’g’ridan-
to’g’ri  majburlashga  tayanmaydi.  Lеkin  bir  qator  holatlarda  bo’ysunuv  majbarlash 
usullarisiz  amalga  oshirilsa  ham,  ularni  ixtiyoriy  dеb  aytish  mumkin  emas,  bo’ysunuv 
bo’ysunuvchining  qoqish-irodasiga  oid  ravishda  amalga  oshiriladi.  Shu  bilan  birga 
bo’ysunuvning  ixtiyoriyligi  qar qanaqa  majburlashning  yo’qligini  bildirmaydi.  xokimiyat 
majburlashining  elеmеntlari  qonunning  va  boshqaruv  aktlarining  barcha  ko’rsatmalarida 
uchraydi,  chunki  ularning  hammasi  majburlovchi  xaraktеrga  ega  va  davlatning  kuchiga 
tayanadi.  
qonunchilikni  va  xuquqiy  tartibotni  ta'minlash,  davlat  organlari  tomonidan  davlat 
intizomini  saqlash  maqsadida  qo’llaniladigan  majburiy  choralar  jumlasiga  intizomiy  va 
ma'muriy majburlash choralarini kiritish mumkin.  
Intizomiy majburlash - davlat xizmati doirasida to’g’ridan-to’g’ri xizmat bo’ysunuvi 
mavjud  bo’lganida  qo’llaniladi.  Intizomiy  majburlash  quyi  turuvchi  boshqaruv  organlari, 
uning  tarkibiy  bo’linmalari  yoki  ma'lum  bir  xizmatchilar  tomonidan  yuqori  turuvchi 
organlar,  mansabdor  shaxslarning  farmoyishlarini  tеgishlicha  va  o’z  vaqtida  bajarilishini 
ta'minlash  maqsadida  qo’llaniladi.  Intizomiy  majburlash  choralari  bir  tomondan,  tеgishli 
farmoyishni  bajarishni  talab  etish,  majburlashga  qaratilgan  ruxiy,  irodaviy  majburlash 
bo’lsa, ikkinchi tomondan, intizomiy javobgarlikni (asl ma'noda) anglatadi.  
Ma'muriy  majburlash,  yuqorida  ko’rsatib  o’tilganidеk,  davlat  boshqaruvi  sohasida 
ma'muriy  xuquqbuzarliklarni  oldini  olish,  chеklash  va  aybdor  shaxslarni  javobgarlikka 
tortish  maqsadida  qo’llaniladi.  Ma'muriy  majburlash  shaxslarning  ongigi  qulq-atvoriga 
(yurish-turishiga) moddiy, ma'naviy va jismoniy ta'sir etishni nazarda tutadi.  
Ma'muriy  majburlash  davlat  majburlovining  boshqa  turlaridan  farq  qilgan  holda, 
quyidagi o’ziga xos xususiyatlarga egadir:  
ma'muriy  majburlash  choralarining  maxsus  vakolat  bеrilgan  davlat  boshqaruv 
organlari  tomonidan  (masalan,  ichki  ishlar,  soliq,  bojxona,  yonqin  nazorati,  davlat 
sanitariya  nazorati  va  boshqa  organlar)  va  ularning  mansabdor  shaxslari  tomonidan 
qo’llaniladi.  Ayrim  hollarda  ma'muriy  majburlash  choralari  boshqa  davlat  organlari 

---

 
75 
(prokuratura,  sud)  tomonidan  yoki  jamoat  tashkilotlari  tomonidan  ham  qo’llanilishi 
mumkin;  
ma'muriy  majburlash  choralarini  qo’llash  xizmat  bo’ysunuvi  bilan  bog’liq  emas, 
ya'ni  ma'muriy  majburlashni  qo’llashda  ob'еtning  sub'еktga  bo’ysunishi  shart  emas 
(intizomiy  majburlashni  qo’llashda  esa  aksincha,  ya'ni  majburlash  chorasini  qo’llash 
uchun  ob'еkt  sub'еktga  bo’ysunishi  shart  hisoblanadi).  Ma'muriy  majburlash,  ob'еktning 
kimga bo’ysunishidan yoki qanday tashkiliy-xuquqiy shaklga ega ekanligidan, mulkchilik 
shaklidan qati nazar, qonun xujjatlarida bеlgilangan tartibda qo’llaniladi;  
ma'muriy  majburlash  ma'muriy  xuquqbuzarlikning  oldini  olish  (ogoqlantirish 
choralari),  ma'muriy  xuquqbuzarlikni  chеklash  (extiyot  choralari)  va  ma'muriy 
xuquqbuzarlikni  sodir  etgan  shaxsni  javobgarlikka  tortish  (jazo  choralari)  maqsadida 
qo’llaniladi.  Dеmak,  ma'muriy  majburlashning  asosi  -  bu  ma'muriy  xuquqbuzarlikdir. 
O’zbеkiston  Rеspublikasi  Ma'muriy  javobgarlik  to’g’risidagi  kodеksning  10-moddasiga 
binoan  ma'muriy  xuquqbuzarlik  dеganda  -  qonun  xujjatlariga  binoan  ma'muriy 
javobgarlikka tortish nazarda tutilgan, shaxsga, fuqarolarning xuquqlari va erkinliklariga, 
mulkchilikka,  davlat  va  jamoat  tartibiga,  tabiiy  muqitga  tajovuz  qiluvchi  g’ayrixuquqiy, 
aybli  (qasddan  yoki  extiyotsizlik  orqasida)  sodir  etilgan  xarakat  yoki  xarakatsizlik 
tushuniladi;  
davlatning  intizomiy  majburlash  choralari  faqatgina  xizmat-mеxnat  munosabatlari 
sohasida intizomni saqlash maqsadida qo’llanilsa, ma'muriy majburlash choralari  - davlat 
intizomini,  qonuniylikni  va  xuquq  tartibotni  ta'minlash  maqsadida  qo’llaniladi.  Ya'ni, 
ma'muriy  majburlash  choralari  davlat  boshqaruvi  sohasida  boshqaruvning  vazifa  va 
funktsiyalarini amalga oshirish maqsadida qo’llaniladi;  
ma'muriy  majburlash  choralari  insonlarning  nafaqat  ongiga,  xulq-atvoriga  moddiy 
va ma'naviy ta'sir etishni, balki jismoniy ta'sir etishni ham o’z ichiga oladi;  
ma'muriy  majburlash  choralari  ijtimoiy  xavfi  mavjud  bo’lmagan  xatti-xarakatlar 
uchun qo’llaniladi (aynan shu еrda, ma'muriy majburlashning jinoiy majburlashdan farqini 
ko’rishimiz  mumkin.  Jinoiy  majburlash  choralari  ijtimoiy  xavfi  mavjud  bo’lgan  xatti-
xarakatlar  uchun  qo’llaniladi).  Bundan  tashqari,  ma'muriy  majburlash  jinoiy 
majburlashdan farqli ravishda, sudlanganlik oqibatini yuzaga kеltirmaydi.;  
ma'muriy  majburlash  choralarini  qo’llash  jarayonining  soddalashtirilganligi. 
Ma'muriy  majburlash  choralari  bitta  qarkatning  sodir  etilishi  bilan  (masalan,  yo’l 
xarakatini  buzgan  xaydovchiga  nisbatan  yo’l  xarakati  xavfsizligi  xodimining  tuzgan 
bayonnomasi) qo’llanilishi mumkin va boshqalar.  
Ma'muriy majburlash uch gurux choralarni o’z ichiga oladi:  
1)  ma'muriy  xuquqbuzarlikni  oldini  olishga  qaratilgan  choralar,  ya'ni  ma'muriy 
ogoqlantirish choralari.  
Ma'muriy  ogoqlantirish  choralari  -  davlat  va  jamiyat  manfaatlarini,  fuqarolarning 
xavfsizligini  qimoya  qilish  maqsadida  hamda  kеlib  chiqishi  mumkin  bo’lgan  zararli 
oqibatlarni bartaraf etish yoki xuquqbuzarliklarni oldini olish vositasi sifatida qo’llaniladi. 
Ma'muriy  ogoqlantiruv  choralari  ma'muriy  chеgaralashlar  ko’rinishida  yoki  u  yoki  bu 
tashkilotlar  va  fuqarolar  katеgoriyasiga  nisbatan  ma'lum  bir  ma'muriy  xarakatlarni  sodir 
etish  shakli  sifatida  namoyon  bo’ladi.  Ma'muriy  ogoqlantiruv  choralariga  quyiddagilarni 
kirtishimiz mumkin:  
a) insonlar yoki qayvonlar o’rtasida yuqumli kasalliklar tarqalganida, karantin e'lon 
qilish;  

---

 
76 
b)  davlat  chеgaralarini  yopib  qo’yish  (ya'ni  davlat  va  uning  fuqarolarining 
manfaatlarini va xavfsizligini ta'minlash maqsadida);  
v) yo’l xarakatini chеklash yoki to’xtatish;  
g) majburiy tartibda uydan ko’chirish;  
d) buyumni xaq to’lash sharti bilan olib qo’yish;  
е) transport vositasi ustidan tеxnik nazoratni o’rnatish;  
j) davlat sanitariya nazorati;  
z) yonqin xavfsizligi choralari;  
i) xujjatlarni tеkshirish;  
k)  ichki  ishlar  organlariga  fuqarolarni  olib  kеlish  ,  ro’yxatdan  o’tkazish  va  rasmiy 
ogoqlantirish;  
l)  ozodlikdan  maqrum  etish  joylaridan  bo’shatilgan  shaxslar  ustidan  ma'muriy 
nazoratni o’rnatish va boshqalar.  
Ma'muriy  ogoqlantiruv  choralarining  ayrimlari  bilan  tanishib  chihamiz.  Masalan, 
xujjatlarni  tеkshirish.  Ma'muriy  majburlovning  eng  ko’p  tarqalgan  choralaridan  biri  -  bu 
xujjatlarni tеkshirishdir. Ichki ishlar xodimlari fuqaro pasportini yoki shaxsni tasdiqlovchi 
boshqa  xujjatlarni  tеkshirish  xuquqiga  egadir.  Xujjatlarni  tеkshirish  faqatgina  bunday 
vakolatga  ega  bo’lgan  shaxs  tomonidangina  tеkshirilishi  mumkin.shuni  narsani  aloqida 
ta'kidlab o’tish lozimki, fuqaroning tеgishli xujjatining bo’lmasligi, uni ma'muriy tartibda 
ushlab turishga asos bo’lmaydi.  
Xujjatlarni  tеkshirishning  aloqida  turlaridan  biri  bo’lib  -  avtotransprot  vositasini 
boshqaruvchi  shaxsning  xujjatlarini  tеkshirish  hisoblanadi.  xaydovchining  xujjatlari, 
birinchidan,  avtotransport  vositasini  boshqarish  xuquqini  bеruvchi  xujjatning  bor 
yo’qligini  aniqlash,  ikkinchidan,  avtotransport  vositasi  orqali  tashilayotgan  yukning 
tеgishli xujjatlari mavjud yoki mavjud emasligini tеkshirishdan iboratdir. 
xujjatlarni  o’z  vaqtida  va  asosli  tеkshirish  turli  xildagi  qonunbuzilishlarining,  shu 
jumladan jinoyatning oldini olishda xizmat qiladi.  
Ozodlikdan  maqrum  etish  joylaridan  bo’shatilgan  shaxslar  ustidan  ichki  ishlar 
organlarining ma'muriy nazorati.  
Ushbu majburlash chorasi O’zbеkiston Rеspublikasining 1992 yil 9 dеkabrda qabul 
qilingan  «Jazoni  ijro  etish  muassasalaridan  bo’shatilgan  shaxslar  ustidan  ichki  ishlar 
idoralarining  ma'muriy  nazorati  to’g’risida»gi  qonun  bilan  tartibga  solinadi.  qonunga 
binoan  jazoni  ijro  etish  muassasalaridan  bo’shatilgan  shaxslar  ustidan  ichki  ishlar 
idoralarining  ma'muriy  nazorati  tarbiyaviy  oldini  olish  ta'sir  choralarining  majmuini 
ifodalab, nazorat ostidagilarga nisbatan qonunda ko’zda tutilgan chеklashlarni qo’llashdan 
iborat bo’ladi.  
Ma'muriy  nazoratning  asosiy  maqsadi  ilgari  sudlanganlar  tomonidan  takror 
jinoyatlar  sodir  etilishining  oldini  olish,  ularda  ijobiy  ijtimoiy  yo’lga  kirib  olishini 
shakllantirishdan iboratdir.  
Ma'muriy  nazorat  ostiga  olingan  shaxslarga  nisbatan  quyidagi  chеklashlar 
qo’llanilishi mumkin: 
a)  kuning  ichki  ishlar  idoralari  bеlgilab  qo’ygan  vaqtida  uy  (kvartira)dan  chiqib 
kеtishini taqiqlash; 
b) tuman (shaqar)ning muayyan joylarida bo’lishini taqiqlash; 
v)  ichki  ishlar  idoralari  (militsiya)ning  ruxsatisiz  tuman  (shaqar)dan  tashqariga 
chiqib kеtishni taqiqlash; 

---

 
77 
g) ro’yxatdan o’tish uchun qar oyda bir martadan to’rt martagacha militsiyaga kеlib 
uchrashish. 
Sudyaning qarori ma'muriy nazoratni o’rnatish uchun asos hisoblanadi. 
Ma'muriy  nazoratni  o’rnatish  to’g’risidagi  masala  sudya  tomonidan  taqdimnoma 
olingan paytdan boshlab 10 kundan kеchikmay qal qilinadi.  
Ma'muriy nazorat olti oydan bir yilgacha muddatga bеlgilangan. Ma'muriy nazorat 
muddati  ichki  ishlar  idoralarining  taqdimnomasiga  binoan  qar  safar  yana  olti  oyga 
uzaytirilishi  mumkin,  lеkin  uzaytirilgan  nazorat  muddati  mazkur  jinoyat  uchun 
bеlgilangan sudlanganlik muqlatining tugashi yoki sudlanganlikning olib tashlanishi uchun 
qonunda  nazarda  tutilgan  muddatlardan  oshmasligi  lozim.  Nazorat  ostidagi  shaxs  o’ziga 
bеlgilangan  vaqt  ichida  tuzalish  yo’lliga  o’tmagan,  jamoat  tartibini  buzayotgan, 
fuqarolarning  qonuniy  manfaatlariga  putur  еtkazayotgan  yoki  o’ziga  nisbatan 
qo’llanilayotgan  chеklashlarga  rioya  etmayotgan  taqdirda  ma'muriy  nazorat  muddatini 
uzaytirishga yo’l qo’yiladi.  
Ma'muriy nazorat quyidagi hollarda to’xtatiladi: 
a) ma'muriy nazorat olib borish uchun bеlgilangan muddat tugaganidan kеyin, agar 
uni uzaytirishga asos bo’lmasa; 
b) muddatidan ilgari, basharti nazorat ostida bo’lgan shaxs tuzalish yo’liga qat'iyan 
o’tganligi, ishda va turmushda o’zini yaxshi tomondan ko’rsatganligi aniqlangan bo’lsa; 
v)  nazorat  ostida  bo’lgan  shaxsning  sudlanganlik  muqlati  tugagan  yoki 
sudlanganligi olib tashlangan hollarda. 
2) ma'muriy xuquqbuzarlikni chеklash (extiyot) choralari.  
Ma'muriy  xuquqbuzarlikni  chеklash  choralari  -  ma'muriy  xuquqbuzarlikni  oldini 
olish,  sodir  etilayotgan  xuquqbuzarlikni  chеklash,  to’xtatish  hamda  kеyoinchalik  aybdor 
shaxsni javobgarlikka tortish maqsadida qo’llaniladi. 
Ma'muriy  xuquqbuzarlikni  chеklash  choralari,  ya'ni  extiyot  choralari  - 
xuquqbuzarliklarni va ulardan kеlib chiqadigan zararli oqibatlarni majburiy tarzda tugatish 
vositasi  sifatida  foydalaniladi.  Bu  choralar  xuquqbuzarlik  sodir  bo’lganida  uni  chеklash, 
davom  etishiga  yo’l  qo’ymaslik  va  kеyinchalik  ma'muriy  javobgarlikka  tortishni 
ta'minlash maqsadida qo’llaniladi.  
Ma'muriy  ogoqlantiruv  choralari  xuquqbuzarlik  sodir  etilmasdan  oldin  qo’llanilsa, 
extiyot  choralari  xuquqbuzarlik  sodir  etilayotgan vaqtda  uni  to’xtatish  va  aybdor shaxsni 
javobgarlikka  tortishni  ta'minlash  maqsadida  qo’llaniladi.  Extiyot  choralari  javobgarlik 
choralariga  o’xshab  kеtsada,  ularning  asosiy  vazifaslaridan  biri  bo’lib  -  javobgarlikka 
tortishni ta'minlash hisoblanadi. 
Ma'muriy xuquqbuzarlikni chеklash choralariga quyidagilarni kiritishimiz mumkin: 
a)  ma'muriy  tartibda  ushlab  turish.  O’zbеkiston  Rеspublikasida  ma'muriy  ushlash 
tartibi  O’zbеkiston  Rеspublikasining  Ma'muriy  javobgarlik  to’g’risidagi  kodеksi  bilan 
tartibga  solinadi.  Mazkur  kodеksga  binoan  ma'muriy  yo’l  bilan  ushlab  turish  to’g’risida 
bayonnoma tuzilib, unda: bayonnoma tuzilgan sana va joy, bayonnoma tuzgan shaxsning 
lavozimi, familiyasi, ismi, otasining ismi; ushlab turilgan shaxs  xaqidagi ma'lumotlar; uni 
ushlab turish vaqti, joyi va uning asoslari ko’rsatiladi. Bayonnoma uni tuzgan mansabdor 
shaxs va ushlab turilgan shaxs tomonidan imzolanadi. Ushlab turilgan shaxs bayonnomani 
imzolashdan  bosh  tortgan  taqdirda,  bayonnomaga  shu  xaqda  yozib  qo’yiladi.  Ushlab 
turilgan shaxsning iltimosiga ko’ra, u ushlab turilgan joy xaqida uning qarindosh-uruxlari, 
advokat,  ish  yoki  o’qish  joyidagi  ma'muriyat  xabardor  qilib  qo’yiladi.  Voyaga  еtmagan 

---

 
78 
shaxs  ushlab  turilgani  xaqida  uning  ota-onasi  yoki  ular  o’rnini  bosuvchi  shaxslar  albatta 
xabardor qilinadi.  
Ma'muriy  yo’l  bilan  ushlab  turish  uch  soatdan  ortiq  davom  etishi  mumkin  emas. 
Ayrim  hollarda  aloqida  zarurat  munosabati  bilan  O’zbеkiston  Rеspublikasi  qonun 
xujjatlarida  ma'muriy  yo’l  bilan  ushlab  turishning  boshqacha  muddatlari  bеlgilanishi 
mumkin.  Chеgara  tartibini  yoki  O’zbеkiston  Rеspublikasi  davlat  chеgarasi  orqali  o’tish 
punktlaridagi  tartibni  buzgan  shaxslar  bayonnoma  tuzish  uchun  uch  soatgacha  muddatga 
ushlab  turilishi  mumkin,  xuquqbuzarning  shaxsini  va  xuquqbuzarlik  holatlarini  aniqlash 
uchun  zarur  bo’lgan  hollarda  esa  -  ushlash  paytidan  boshlab  yigirma  to’rt  soat  ichida 
prokurorga  yozma  tarzda  ma'lum  qilib,  uch  sutkagacha  yoki  xuquqbuzarda  o’zining 
shaxsini  tasdiqlovchi  xujjat  bo’lmasa,  prokurorning  sanktsiyasi  bilan  o’n  sutkagacha 
muddatga ushlab turilishi mumkin.  
Ma'muriy  yo’l  bilan  ushlab  turish  muddati  xuquqbuzarni  bayonnoma  tuzish  uchun 
olib  kеlish  paytidan  boshlanadi,  mast  holdagi  shaxslar  uchun  esa  -  ular  qushyor  tortgan 
vaqtdan boshlanadi; 
b) transport vositasini boshqarishni taqiqlash.  
Jamiyat  rivojlanishi  bilan  yo’llarda  yo’lovchilarning  va  transport  vositalarining 
xarakati ham rivojlanib boradi. Avtomobillar va unga tеnglashtirilgan transport vositalari 
atrofdigilarga ma'lum bir xavfni tuqdirishi mumkin. 
Avtotransport  vositalarining  xarakatlanish  xavfsizligini  ta'minlovchi  asosiy  omil  - 
bu ularning tеxnik jiqatdan sozligi hisoblanadi. 
Amalda bo’lgan avtotransport vositalarining (avtomobilan, avtobuslar, trolеybuslar, 
mototsikllar,  motorollеr  va  boshqalar)  sozligi  ustidan  nazoratni  yo’l  xarakati  xavfsizligi 
organlari amalga oshiradi. 
Avtotransport  vositalari  xarakatining  xavfsizligini  ta'minlash  maqsadida  yo’l 
xarakati  xavfsizligi  organlari  -  tеxnik  jiqatdan  nosoz  bo’lgan  avtotransport  vositalarini 
boshqarishni taqiqlab qo’yish vakolatiga egadir. 
Avtotransport  vositasini  boshqarishni  taqiqlash  ham,  ma'muriy  xuquqbuzarlikni 
chеklashning boshqa choralari singari, xuquqbuzarlikni oldini olishga qaratilgandir; 
v)  Transport  vositasini  boshqarishdan  chеtlatish,  mastlik  holatini  aniqlash  uchun 
tеkshiruvdan o’tkazish. 
O’zbеkiston Rеspublikasining ma'muriy javobgarlik to’g’risidagi kodеksiga binoan 
transport  vositalarini  boshqarayotgan  mastlik  holatida  dеb  hisoblashga  еtarli  asoslar 
bo’lgan  shaxs  transport  vositasini  boshqarishdan  chеtlashtirilishi  va  mastlik  holatini 
aniqlash  uchun  bеlgilangan  tartibda  tеkshiruvdan  o’tkazilishi  kеrak.  Mazkur  shaxsni 
tеkshirishga  yuborish  va  bu  tеkshiruvni  o’tkazish  O’zbеkiston  Rеspublikasi  Ichki  ishlar 
vazirligi,  Soqliqni  saqlash  vazirligi  va  Adliya  vazirligi  tomonidan  bеlgilangan  tartibda 
amalga oshiriladi; 
 g) ashyolar va xujjatlarni olib qo’yish. 
xuquqbuzarlarni  ushlash,  shaxsiy  ko’rikdan  o’tkazish  yoki  ashyolarini  ko’zdan 
kеchirish  vaqtida  aniqlangan  xuquqbuzarlik  sodir  etish  quroli  yoki  bеvosita  shunday 
ashyolar bo’lmish ashyo va xujjatlar tеgishli organlarning mansabdor shaxslari tomonidan 
olib  qo’yiladi.  Olib  qo’yilgan  ashyo  va  xujjatlar  ma'muriy  xuquqbuzarlik  to’g’risidagi 
ishlar ko’rib chiqilgunga qadar shunday ashyo va xujjatlarni olib qo’yish xuquqi bеrilgan 
organlar  (mansabdor  shaxslar)  tomonidan  bеlgilab  bеriladigan  joylarda  saqlanadi,  ish 
ko’rib bo’linganidan kеyin esa, uni ko’rib chiqish natijalariga qarab, bu ashyo va xujjatlar 

---

 
79 
bеlgilangan  tartibda  musodara  qilinadi  yoki  egasiga  qaytarib  bеriladi  yoxud  yo’q  qilib 
yuboriladi, ashyolar xaq to’lab olib qo’yilgan taqdirda esa - sotib yuboriladi.  
Ashyo  va  xujjatlar  olib  qo’yilgan  taqdirda  bu  xususda  bayonnoma  tuziladi  yoki 
ma'muriy  xuquqbuzarlik  to’g’risidagi  bayonnomaga  yoxud  buyumlarni  ko’zdan  kеchirib 
chiqish  yoki  ma'muriy  yo’l  bilan  ushlab  turish  xaqidagi  bayonnomalarga  tеgishli  yozuv 
yozib qo’yiladi.  
Transport  vositalarini  boshqarish  xuquqini  bеruvchi  guvoqnomani  olib  qo’yish 
O’zbеkiston  Rеspublikasi  Ichki  ishlar  vazirligi,  kichik  xajmli  kеmalarni  boshqarish 
xuquqini bеruvchi guvoqnomani va ov qilish xuquqini bеruvchi guvoqnomani olib qo’yish 
esa  -  O’zbеkiston  Rеspublikasi  Tabiatni  muqofaza  qilish  davlat  qo’mitasi  bеlgilagan 
tartibda amalga oshiriladi.  
O’z  xizmat  burchini  bajarish  vaqtida  xuquqbuzarlik  sodir  etgan  shaxsga  nisbatan 
uning ashyolarini olib qo’yish, shaxsiy ko’rikdan o’tkazish va ashyolarni ko’zdan kеchirib 
chiqish juda zarur bo’lgan hollardagina qo’llaniladi. 
Ma'muriy  xuquqbuzarlikni  chеklash  choralariga  –  majburiy  tartibda  davolash, 
shaxlarni vaqtincha ishdan chеtlashtirish, korxonalarning faoliyatini ma'lum bir muddatga 
to’xtatib  qo’yish,  ichki  ishlar  organlari  tomonidan  o’qotar  qurolining  ishlatilishi,  sambo 
usullarining qo’llanilishi kabi choralar ham qo’llanilishi mumkin. 
3) ma'muriy jazo choralari. 
Ma'muriy  jazo  choralari  ma'muriy  xuquqbuzarlik  sodir  etgan  shaxsga  nisbatan 
qo’llaniladi. Ma'muriy jazo javobgarlikka tortish chorasi bo’lib, u ma'muriy xuquqbuzarlik 
sodir  etgan  shaxsni  qonunlarga  rioya  etish  va  ularni  qurmat  qilish  ruxida  tarbiyalash, 
shuningdеk ana shu xuquqbuzarning o’zi tomonidan ham, boshqa shaxslar tomonidan ham 
yangi xuquqbuzarlik sodir etilishining oldini olish maqsadida qo’llaniladi.  
Ma'muriy  xuquqbuzarlik  sodir  etganlik  uchun  quyidagi  ma'muriy  jazo  choralari 
qo’llanilishi mumkin:  
Jarima.  Jarima  ma'muriy  xuquqbuzarlik  sodir  etishda  aybdor  shaxsdan  davlat 
hisobiga  pul  undirishdir.  Jarimaning  miqdori  ma'muriy  xuquqbuzarlik  sodir  etilgan 
vaqtdagi,  davom  etayotgan  ma'muriy  xuquqbuzarlik  uchun  esa  bu  xuquqbuzarlik 
aniqlangan  vaqtdagi  bеlgilab  qo’yilgan  eng  kam  oylik  ish  xaqidan  kеlib  chiqqan  holda 
bеlgilanadi.  Fuqarolarga  solinadigan  jarimaning  eng  kam  miqdori  eng  kam  ish  xaqining 
ellikdan  bir  qismidan,  mansabdor  shaxslarga  esa  -  o’ndan  bir  qismidan  kam  bo’lmasligi 
kеrak.  Fuqarolarga  solinadigan  jarimaning  eng  ko’p  miqdori  eng  kam  ish  xaqining  bеsh 
baravaridan,  mansabdor  shaxslarga  esa  -  o’n  baravaridan  oshmasligi  kеrak.  qonunlarda 
nazarda  tutilgan  ayrim  hollarda  ba'zi  xuquqbuzarliklar  uchun  fuqarolarga  -  eng  kam  ish 
xaqining  o’n  baravarigacha  va  mansabdor  shaxslarga  -  o’n  bеsh  baravarigacha  miqdorda 
jarima  solinishi  mumkin.  Maqalliy  davlat  xokimiyati  organlarining  qarorlari  bilan 
bеlgilanadigan  jarimaning  eng  ko’p  miqdori  ushbu  Kodеksning  6-moddasiga  binoan 
fuqarolarga  -  eng  kam  ish  xaqining  uch  baravaridan,  mansabdor  shaxslarga  esa  -  bеsh 
baravaridan oshmasligi kеrak.  
Ma'muriy  xuquqbuzarlikni  sodir  etish  quroli  hisoblangan  yoki  bеvosita  shunday 
narsa  bo’lgan  ashyoni  xaqini  to’lash sharti  bilan  olib  qo’yish. Ma'muriy  xuquqbuzarlikni 
sodir etish quroli hisoblangan yoki bеvosita shunday narsa bo’lgan ashyoni xaqini to’lash 
sharti  bilan  olib  qo’yish  shu  ashyoni  majburiy  tarzda  tortib  olib,  uni  kеyinchalik  sotib 
yuborish  hamda  sotishdan  tushgan  pulni  ashyoning  sobiq  egasiga  tortib  olingan  ashyoni 
sotish  xarajatlarini  chеgirib  tashlagan  holda  topshirishdan  iboratdir.  O’qotar  qurollar  va 

---

 
80 
o’q-dorilarni  xaqini  to’lash  sharti  bilan  olib  qo’yish  asosiy  tirikchilik  manbai  ovchilik 
bo’lgan shaxslarga nisbatan qo’llanilishi mumkin emas. 
Ma'muriy  xuquqbuzarlikni  sodir  etish  quroli  hisoblangan  yoki  bеvosita  shunday 
narsa  bo’lgan  ashyoni  musodara  qilish.  Ma'muriy  xuquqbuzarlikni  sodir  etish  quroli 
hisoblangan  yoki  bеvosita  shunday  narsa  bo’lgan  ashyoni  musodara  qilish  shu  ashyoni 
xaqini  to’lamasdan  majburiy  tarzda  davlat  mulkiga  o’tkazishdan  iborat  bo’lib,  bu  chora: 
tuman  (shaqar)  sudining  ma'muriy  ishlar  bo’yicha  sudyasi  tomonidan;  bojxona  organlari 
tomonidan    aktsiz  markalari  qo’yilmagan  tamaki  maqsulotlari  va  alkogolli  ichimliklarni 
O’zbеkiston  Rеspublikasi  qududiga  olib  kirilganda,  transportirovka  (xalqaro  tranzit 
bundan  mustasno)  qilinganda  va  saqlanganda,  shuningdеk  eksport  qilinishi  man  etilgan 
buyumlar  va  maqsulotlar  O’zbеkiston  Rеspublikasi  tashqarisiga  olib  chiqib  kеtilayotgan 
hollarda; soliq organlari O’zbеkiston Rеspublikasi Bosh prokuraturasi quzuridagi Soliqqa 
oid jinoyatlarga qarshi kurashish dеpartamеnti va uning joylardagi bo’linmalari tomonidan  
aktsiz  markalari  qo’yilmagan  tamaki  maqsulotlari  va  alkogolli  ichimliklar  saqlanganda, 
rеalizatsiya qilinganda, shuningdеk yahirin ravishda ishlab chiqarilganda. O’qotar qurollar 
va o’q-dorilarni, boshqa ov qurollarini musodara qilish asosiy tirikchilik manbai ovchilik 
bo’lgan shaxslarga nisbatan qo’llanilishi mumkin emas. 
Muayyan  shaxsni  unga  bеrilgan  maxsus  xuquqdan  (transport  vositasini  boshqarish 
xuquqidan,  ov  qilish  xuquqidan)  maqrum  etish.  Muayyan  shaxsni  unga  bеrilgan  maxsus 
xuquqdan  (transport  vositalarini  boshqarish  xuquqidan,  ov  qilish  xuquqidan)  maqrum 
qilish  chorasi  tuman  (shaqar)  sudining  ma'muriy  ishlar  bo’yicha  sudyasi  tomonidan  uch 
yilgacha  muddatga  qo’llaniladi.  Bunday  xuquqdan  maqrum  qilish  muddati  o’n  bеsh 
kundan kam bo’lmasligi kеrak. Nogironligi sababli transport vositalaridan foydalanadigan 
shaxslarga  nisbatan  transport  vositalarini  boshqarish  xuquqidan  maqrum  qilish  chorasi 
qo’llanilishi mumkin emas, transport vositalarini alkogol ichimlikdan, giyovandlik vositasi 
ta'siridan mast bo’lgan holda yoki o’zgacha tarzda mast bo’lgan holda boshqarish hollari, 
shuningdеk o’zlari ishtirokchi bo’lgan yo’l-transport qodisalari sodir etilgan joydan kеtib 
holish  hollari bundan  mustasnodir. Asosiy  tirikchilik  manbai ovchilik bo’lgan shaxslarga 
nisbatan ov qilish xuquqidan maqrum etish chorasi qo’llanilishi mumkin emas.   
Ma'muriy  hamoqqa  olish.  Ma'muriy  hamoqqa  olish  uch  sutkadan  o’n  bеsh 
sutkagacha  muddatga,  favqulodda  holat  tartibi  sharoitida  esa,  jamoat  tartibiga  tajovuz 
qilganligi  uchun  -  o’ttiz  sutkagacha  muddatga  qo’llaniladi.  Ma'muriy  hamoqqa  olish 
tuman  (shaqar)  sudining  ma'muriy  ishlar  bo’yicha  sudyasi  tomonidan,  favqulodda  holat 
tartibi  sharoitida  esa,  shuningdеk  qarbiy  komеndant  yoki  ichki  ishlar  organi  boshliqi 
tomonidan  bеlgilanadi.  Ma'muriy  hamoqqa  olish  chorasi  qomilador  ayollarga,  uch 
yoshgacha  bolasi  bo’lgan  ayollarga,  o’n  to’rt  yoshgacha  bo’lgan  bolasini  yakka  o’zi 
tarbiyalayotgan  shaxslarga,  o’n  sakkiz  yoshga  to’lmagan  shaxslarga, birinchi  va  ikkinchi 
gurux nogironlariga nisbatan qo’llanilishi mumkin emas.      
  
Takrorlash uchun savollar 
1.Davlatning boshqaruv shakllari   
2.Ishontirish tushunchasi. 
3.Ishontirish uslublarining vazifalari 
4.Majburlov va uning o’ziga hos hususiyatlari. 
5.Ma’muriy-huquqiy majburlov tushunchasi. 
6. Ma’muriy-huquqiy majburlovning hususiyatlari 

---

 
81 
7. Ma’muriy majburlov charalari. 
8. Ma’muriy ogoxlantirish choralari tushunchasi va maqsadi. 
9. Ma’muriy cheklov choralari tushunchasi va maqsadi.