Jizzax davlat pedagogika instituti tarix fakulteti

Blits-so‘rov uchun namunaviy savollar:

1. 
   Qadimgi Ustrushona tarixi haqidagi manbalar
   
2. 
   Ustrushona rustoqlarini kim boshqargan?
   
3. 
   Afshin so‘zi nimani anglatadi?
   
4. 
   Afshin Haydar saltanatni necha yil boshqargan?
   
5. 
   Arablar Ustrushonaga necha marta yurish qildi?
   
6. 
   Bunjikat qaer?
   
7. 
   CHirdmish so‘zi nimani anglatadi?
   
8. 
   Ustrushona nechanchi yilda arablar omonidan to‘liq bosi olindi.
   
9. 
   Mink Marasmanda nima?
   
10. 
    Xarakana qaer?
    
11. 
    N.Negmatov, M.Pardaev, A.Gritsinalar faoliyati qaysi hudud tarixini o‘rganish bilan bog‘liq?
    
12. 
    Ibn Havqal kim?
    
13. 
    Dizak qanday ma’noni bildiradi?
    
14. 
    CHek erlari kimlarga tegishli edi?
    
15. 
    Xitoyga dubulg‘a qaerdan keltirilgan?
    
16. 
    evropaga otlarni qaysi qabila olib kelgan?
    

-Blits-so‘rovda ishtirok etgan o‘quvchilarga baho qo‘yiladi va echimini topmagan savollar uyga vazifa bo‘lib qoladi.

-SHundan so‘ng o‘qituvchi umumiy dars yakunini chiqaradi.

O‘quvchilarning darsga qatnashuv foizi ham aniqlanadi, ya’ni qaysi o‘quvchi necha marta javob berishga harakat qilganligi aniqlanadi.

-Uyga topshiriq:

1. Mavzuni o‘rganib kelish.

2. Atama va terminlarni yod olish.

3. O‘zbekiston tarixi (7-sinf) Qadimgi Ustrushona davlatining tarixdagi o‘rnini aniqlash.

4. Mavzu yuzasidan savollar tayyorlab kelish.

Bunday interfaol dars o‘tishda sinfdagi o‘quvchilar yuz foiz darsga jalb qilinadi, shu bilan birga ularning nutq madaniyati ham faollashadi. O‘quvchilarda “menimcha” degan alohida fikr mavjud bo‘ladi. Mavzuni yoritishda barchaning qatnashishi dars samaradorligining oshirishga yordam beradi.¹¹¹

Xulosa

O‘rta Osiyoning ikki daryosi (Sirdaryo, Amudaryo) oralig‘idagi Baqtriya,So‘g‘d, CHoch, Farg‘ona kabi barqaror o‘troq hayot tarzidagi madaniy vohalarda qadimdan taraqqiyot jarayonlari faol kechgan. Bu Ustrushona mulklari uchun ham ta’lluqli bo‘lib bu erda ham IV-V asrlarda mustaqil boshqaruv tizimi qaror topa boradi. Ilk o‘rta asrlarga oid manbalarda Ustrushona haqida ham eslatiladi. “Sin Tan shu” -Tan saroyi tarixi yilnomasida bu davlat ya’ni SHarqiy Sao (davlati) – SHuaydushana, Suduyshana, Szebutseyuyna (Szebudana), Sudushini kabi to‘rtta nom bilan ataladi.

Ustrushona hududi va ularning chegaralari haqidagi ma’lumotlar IX-X asrlarga taalluqli arab geograflarining asarlarida mufassal berilgan. Unda yozilishicha, “Ustrushona mamlakatning nomi, bu nom bilan ataluvchi shahar yo‘q, katta qismi tog‘lardan iborat. Ustrushona sarhadlari g‘arbda Samarkand, shimoldan SHosh va Farg‘onaning bir qismi, janubdan Kesh, Sag‘aniyon, SHuman Vashxird va Rashtning ayrim hududlari, sharqdan Farg‘onaning bir qismi bilan chegaralanadi”. Ustrushona hududiga hozirgi O‘zbekiston respublikasining Jizzax, Sirdaryo viloyatlari, Tojikiston respublikasining O‘ratepa, Xo‘jand viloyatlari va Qirg‘iziston respublikasining Laylak tumanlari to‘g‘ri keladi.

Ustrushonaga geograflar tomonidan tekis, cho‘lliklarga tutash rustoqlarga ega bo‘lgan dehqonchilik vohalari sifatida ta’rif berilgan. Ibn Havqalning yozishicha, “Ustrushonada kema yursa bo‘ladigan daryo ham ko‘l ham yo‘q, lekin uning ekinzorlari, yaylovlari va qishloqlari obod hosildor va (turli-tuman) mahsulotlarga boy. Uning yirik shahri ustrushonaliklar tilida Bunjikat deb ataladi. Unga quyidagi shaharlar qarashli: Arsubonikat, Kurkat, G‘azak, Fag‘kat, Sobot, Zomin, Dizak, Nujkat, Xarqona. Bular Ustrushonaning shaharlaridir. Hukmdorlari yashaydigan bosh shahar Bunjikat bo‘lgan. Rustoqlarning ma’muriy-markaziy bosh shahri mavjud bo‘lgan. Har bir rustoq mahalliy sulola – dehqonlar tomonidan boshqarilgan. Har bir dehqon o‘z qo‘shiniga ega bo‘lgan. Barcha dehqonlar Ustrushonaning oliy hukmdori – “afshin”ga bo‘ysingan.

Ustrushonaning shimoli-g‘arbiy rustoqlari mamlakatning ajralmas qismi sifatida uning siyosiy va iqtisodiy hayotida muhim o‘rin tutgan. Bosh shahar Bunjikat rabodining to‘rt darvozasidan ikkitasi shimoli-g‘arb shaharlari nomi bilan “Zomin va Nujket darvozalari”, deb atalgan.

Ustrushonada bosh shahar Bunjikat dan keyin Zomin, Faknon rustoqlari tilga olinadi.Dizak aholisi zich joylashgan shahar bo‘lib, ko‘p sonli uylari, bozorlari, bog‘lari, musofir va savdogarlar uchun karvonsaroylari bilan mashhur bo‘lgan. O‘rta asr tarixchi – geograflari Ibn Havqal, al- Istahriy, al- Muqaddasiylarning yozishlaricha, – “Dizak tekislikda (joylashgan) shahar.Uning yonida Fankon nomli rustoqi bor. Dizakliklar jun va tivitdan kiyim kechak tikishga, gilam to‘qish va namat bosish ishlariga nihoyatda usta bo‘lganlar, manbalarda jizzaxliklar dehqonchilik borasida ham mohir bo‘lganligi ta’kidlanadi. Bu o‘lkada mevalar shu qadar ko‘p etishtirilganki, hatto, mevalar bilan uy hayvonlari boqilgan. SHaharda hunarmanchilik, shahar atrofida ziroatkor – dehqonchilik taraqqiy etgan.

Ustrushona hududida maqsadli tarzda olib borilgan arxeologik izlanishlar natijasida, ajdodlarimiz hayot tarzi, ularning dafn etish bilan bog‘liq urf odatlariga oid ko‘plab ashyoviy manbalar qo‘lga kiritilgan. Ularda o‘rganilgan kulollik idishlari, qurol-yarog‘, zeb-ziynat va boshqa ro‘zg‘or buyumlari aholining hunarmandchilik mahsulotlari ishlab chiqarish borasida yuksak madaniyat sohiblari bo‘lganligidan guvohlik beradi.

Ustrushonadagi yodgorliklarda qayd etilgan temirdan yasalgan o‘tkir tig‘li qurollar Ustrushonada hunarmandchilikning metallsozlik sohasi ham yuksak darajada taraqqiy etganligini ko‘rsatadi. Darhaqiqat, chorvadorlar harbiy tadbirlar muvaffaqiyatini belgilovchi temir qurollar ishlab chiqarishda mohir usta bo‘lishgan.

SHunday qilib arxeologik va yozma manbadardagi tahlillar, chorvadorlar amaliy san’atining yuqori darajada rivojlanganligidan dalolat beradi. CHorvadorlarda hunarmand, uning ustaxonasi va u yasagan buyumlar nihoyatda qadrlangan. Ming yillar mobaynida temirchi, duradgor, to‘quvchi, kosib va h... ustaxonasi, shuningdek, tegirmon, juvozxona joylari ham muqaddas sanalgan. Bu inshoatlar o‘rni muqaddas sanalib toza va ozoda saqlagan, bu joylarga atab tez-tez qurbonliklar qilib turishgan. Bu an’analar bugungi kunda ham davom etmoqda va ularini o‘rganish ma’naviy barkamol avlodni shakllantirishda muhim ahamiyatga ega.

Ustrushona ko‘chmanchilarining ma’naviy hayoti, dini ularning tasavvurlarida ham aks etgan. Qang‘uylar, jumladan, O‘rta Sirdaryo bo‘yi xalqlari zoroastrizm dinidagi xudolardan bo‘lgan Farn ilohiga sig‘inishgan. Umuman olgan, diniy e’tiqod borasida Ustrushona aholisi, totemizmning har xil ko‘rinishlari bilan birgalikda, mazdaizmning olov va butlarga sig‘inuvchi maxalliy variantiga ham e’tiqod qilgan.

Mil. avv.gi V asrda yashagan yunon tarixchisi Gerodot massagetlar ibodat qiladigan yagona tangri – quyoshdir. Quyosh xudosiga otni qurbonlik uchun keltiradilarki, g‘ayratli tangriga g‘ayratli va tez chopar jonlikni qurbon kilish lozim deb hisoblaydilar”¹¹², deb, bergan ma’lumotiga e’tibor qaratsak. Ustrushonaliklarning dafn udumlaridagi olov bilan bog‘liq amallarida ham avvalo, tabiat hodisalari, jumladan, quyoshga sig‘inish bilan bog‘liq tasavvurlar mujassamlashganligini anglash mumkin.

Foydalanilgan adabiyotlar

1. 
   Karimov I.A. Tarixiy xotirasiz kelajak yo‘q. T.,O‘zbekiston 1998.
   
2. 
   Karimov I.A. Tarixiy xotira va inson omili – buyuk kelajagimizning garovidir. T., “O‘zbekiston”, 2012.
   
3. 
   Karimov I.A. YUksak ma’naviyat – engilmas kuch. – T.: Ma’naviyat, 2008.
   
4. 
   Mirziyoev SH.M. “Ijtimoiy barqarorlikni ta’minlash, muqaddas dinimizning sofligini asrash-davr talabi” mavzusidagi anjumanda so‘zlagan nutqi. / Xalq so‘zi. 2017 yil 16 iyun.
   
5. 
   O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi 4947- sonli Farmoni “ O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar strategiyasi”. / Xalq so‘zi. – 2017. 8 fevral.
   
6. 
   Abulg‘ozi Bahodirxon. SHajarayi tarokima. – Toshkent: CHo‘lpon, 1995.
   
7. 
   Alibekov L.A., Nishanov C.A. Prirodnыe usloviya i resursы Djizakskoy oblasti. –Tashkent: Uzbekistan, 1978.
   
8. 
   Akchaev F.SH. Jizzax vohasi muqaddas qadamjolari va ziyoratgohlari. Tarix fanlari bo‘yicha falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi avtorefarati. Toshkent, 2020
   
9. 
   Asqarov A.A. O‘zbekiston xalqlari tarixi. 1.T. – Toshkent: 1992.
   
10. 
    Asqarov A.A. O‘zbek xalqining kelib chiqish tarixi. Toshkent, 2015.
    
11. 
    Gritsina A. A. Severnaya Ustrushana v seredine I tыsechiletiya do n.e. nachalo XIII vv. n.e. (arx.-top. iss.) // Avtoref. dis….kand. ist. nauk.
    
12. 
    Gritsina A.A. Ustrushanskie bыli. – Tashkent: Izdatelstvo narodnogo naslediya im. A. Kadыri, 2000., Samarkand: 1990.
    
13. 
    Gumilev L.N. Qadimgi turklar.(Tarjima, kirish so‘z mualliflari va nashrga tayyorlovchilar B.O‘rdabekli va A. Ayritomiy) – Toshkent: Fan, 2007, – B. 359.
    
14. 
    Ibn Havqal. Kitob surat al –ard (Arab tilidan tarjima va izohlar muallifi SH.S. Kamoliddin). Toshent: ”Uzbekiston milliy ensiklopediyasi” Davlat ilmiy nashriyoti, 2011.
    
15. 
    Pardaev M.H., G‘ofurov J.I. Ustrushonaning ilk o‘rta asr qishloq makonlari (yozma va arxeologik manbalar asosida). Toshkent, 2016. Pardaev M.X. Komilbobotepa qal’asi// O‘MMT № 32.. Toshkent: 2001.
    
16. 
    Pardaev M.H., To‘ychiboev B.B. Ustrushona qadimda va ilk o‘rta asrlarda. Toshkent, 2017. B. 14.Pardaev M.H. Qo‘y va bo‘ri ruhiga sig‘inishning o‘zaro bog‘liqligi haqida // O‘IF (ONU). – Toshkent: Fan, 1995. –№ 1-2- 3. –B. 41-45.
    
17. 
    Pardaev. M.X.Qadimiy Jizzax vohasida o‘troq dehqonlar va ko‘chmanchi chorvadorlar madaniyati // O‘MMT –№ 33. Samarqand: 2003.
    
18. 
    Pardaev M.X. Jizzax voxasining IV-VI asrlar­dagi kulollik idishlari // IMKU. Vыp. 29. Samarkand, 1998. S.145-151.
    
19. 
    Pardaev M.H. Ilk o‘rta asrlarda cho‘l madaniyatining Jizzax va Buxoro voxasiga ta’siri. / / ONU №4-5. Toshkegnt: 1998.
    
20. 
    Sagdullaev A.A. O‘zbekiston tarixi. – Toshkent: 1999. – B. 82.
    
21. 
    Sverchkov L.M. Poselenie Mыk - istochnik po istorii srednevekovoy Ustrushanы: diss. ...kand.ist.nauk.- Samarkand,1991.
    
22. 
    Toshboev F.E. Ustrushona chorvadorlarining ant ic davrdagi madaniyati. Toshkent, «TAFAKKUR QANOTI» 2014. – 237 B.
    
23. 
    Toshboev F.E. Ikki xil xo‘jalik yagona iqtisodiy tizim. // O‘zbekiston arxeologiyasi №1. T., Fan, 2010, 76-81b.,
    
24. 
    Toshboev F.E.Ustrushona xalqlarining harbiy qurollari haqida dastlabki mulohazalar. // O‘zbekiston arxeologiyasi № 7 Toshkent-Samarqand, 2013. – 66-73 B.
    
25. 
    To‘ychiboev B, Qashqirli Q. Zominning til qomusi. Toshkent, 2010.
    
26. 
    SHaydullaev SH.B. O‘zbekiston hududida davlatchilikning paydo bo‘lishi va rivojlanish bosqichlari (Baqtriya misolida). Tarix fanlari doktori diss. Samarqand, 2009
    
27. 
    SHoniyozov K.SH. Qang‘ davlati va qang‘lilar. Toshkent, 1990.
    
28. 
    Xo‘jaev A. Farg‘ona tarixiga oid ma’lumotlar. Farg‘ona, 2013.
    
29. 
    eshov B. O‘zbekiston davlatchiligi tarixi.T.,”Ma’rifat”, 2009.
    
30. 
    Umumiy o‘rta ta’lim Davlat ta’lim standartilari.T.1999yil,2-son,86-bet.
    
31. 
    Ta’lim taraqqiyoti. O‘zbekiston Respublikasining Xalq ta’limi vazirligining Axborotnomasi 2-Maxsus son, 2019 yil. Umumiy o‘rta ta’limning davlat ta’lim standarti va o‘quv dasturi. - T., “SHarq”, 1999 y.O‘zbekiston Respublikasi Oliy ta’lim tizimini isloh qilish bo‘yicha me’yoriy hujjatlar. I qism.- Toshkent, 2017 yil.
    
32. 
    Yo‘ldoshev J., Yo‘ldosheva F., Yo‘ldosheva G. Interfaol ta’lim sifat kafolati. T., 2008, 29 b.
    
33. 
    YUsupov F.O‘qituvchi individual tayyorgarliklarini oshirishning pedogogik-psihologik jihatlari. Xalq ta’limi №5, 2005 yil
    
34. 
    Ta’lim taraqqiyoti. O‘zbekiston Respublikasining Xalq ta’limi vazirligining Axborotnomasi 2-Maxsus son, 2019 yil 28 b.
    
35. 
    YUsupov R.K. Tarixni o‘qitish uslubi. Samarqand. Universitet, 2001. 83 b.
    
36. 
    N.Tayloqov. Xalq ta’limiga Zamonaviy axborot texnologiyalarini joriy qilish ta’lim sifatini oshirishning omili sifatida. Xalq ta’limi. 2005 yil № 5 soni
    
37. 
    N.Saidaxmedov. YAngi pedagogik texnologiyalar. T.”2015. 79-bet.
    

1 Mirziyoev SH.M. “Ijtimoiy barqarorlikni ta’minlash, muqaddas dinimizning sofligini asrash-davr talabi” mavzusidagi anjumanda so‘zlagan nutqi. / Xalq so‘zi. 2017 yil 16 iyun.

2 Пардаев М.Ҳ., Тўйчибоев Б.Б. Уструшона қадимда ва илк ўрта асрларда. Тошкент, 2017, Toshboyev F.E. Ustrushona chorvadorlarining antic davrdagi madaniyati. Toshkent, 2014. Б.10

3 Пардаев М.Ҳ., Тўйчибоев Б.Б. Уструшона қадимда ва илк ўрта асрларда. Тошкент, 2017. Б. 14.

4 Алибеков Л.А., Нишанов C.A. Природные условия и ресурсы Джизакской области. –Ташкент: Узбекистан, 1978. – Б. 6-8.

5 Нишонов С.А. Жиззах вилояти. Т.: Ўзбекистон, 1980. – Б.15.

6 Нишонов С.А. Жиззах вилояти... – Б.16.

7Пардаев М.Ҳ., Тўйчибоев Б.Б. Уструшона қадимда ва илк ўрта асрларда. Тошкент, 2017. Б. 42.

8 Акчаев Ф.Ш. Жиззах воҳаси муқаддас қадамжолари ва зиёратгоҳлари. Тарих фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD) диссертацияси авторефарати. Тошкент, 2020

9 Нишонов С.А. Жиззах вилояти... – Б.17-18.

10 Нишонов С.А. Жиззах вилояти... – Б.16.

11 Алибеков Л.А., Нишанов C.A. Природные условия и ресурсы Джизакской области...– С. 35.

12 Алибеков Л.А., Нишанов C.A. Природные условия и ресурсы Джизакской области...– С. 36-37

13 Toshboyev F.E. Ustrushona chorvadorlarining antic davrdagi madaniyati. Toshkent, 2014.Б. 18.

14 Сайфуллаев Б.К. Палеолит долины реки Зарафшан и северо – восточных Кызылкумов (технико – типологическое исследование). Афтореф. канд. ист. наук. Самарканд, 2003. – С. 5.

15 Пардаев М.Ҳ., Тўйчибоев Б.Б. Уструшона қадимда ва илк ўрта асрларда. Тошкент, 2017. Б. 60.

16 Пардаев М.Х. К вопросу об эволюции планировки замков- рабатов в Северо-Западной Уструшане // Тез, докл.науч.конф. посвящ.80-летию акад. Я.Г.Гулямова,-Т.: 1988. -С.72.

17Пардаев М.Ҳ., Ғофуров Ж.И. Уструшонанинг илк ўрта аср қишлоқ маконлари (ёзма ва археологик манбалар асосида). Тошкент, 2016. Б. 39

18 Ўзбекистон ССР тарихи. Т.: 1970. –Б. 96-99.

19 Негматов Н.Н. Историко-географический очерк Усрушаны с древнейших времен по Х в.н.э...-С.232-236.

20 Грицина А. А., Сверчков Л. М. Археологические исследования в Сырдарыинской области. // ИМКУ Вып. 23. Ташкент, 1990. – С. 117.

21 Бойназаров Ф.Б. Ўрта Осиёнинг антик даври, Ўқитувчи, – Т.: 1991. – Б., 25-27.

22 Toshboyev F.E. Ustrushona chorvadorlarining antic davrdagi madaniyati. Toshkent, 2014.Б. 21.

23 Toshboyev F.E. Ustrushona chorvadorlarining antic davrdagi madaniyati... Б. 29

24 Хўжаев А. Қадимги Хитой манбаларидаги туркий халқларга оид этнонимлар. «Ўзбекистан ўрта асрларда: тарих ва маданият». – Тошкент, 2003. –Б. 178-184.

25 Асқаров А. А. Ўзбек халқи этногенез ва этник тарихининг баъзи бир назарий ва илмий методологик масалалари... – Б. 6.

26 Н.Н.Негматов Историческо-географичесое очерк Уструшаны сдревных времен по Х веков н.э... – С. 246-247.

27 Хўжаев А. Фарғона тарихига оид маълумотлар. “Фарғона” нашриёти 2013. – Б.80.

28 Хўжаев А. Фарғона тарихига оид маълумотлар.... – Б. 147.

29 Ибн Ҳавқал. Китоб сурат ал –ард (Араб тилидан таржима ва изоҳлар муаллифи Ш.С. Камолиддин). Тошент: ”Узбекистон миллий энциклопедияси” Давлат илмий нашриёти, 2011. –Б: 68.

30Пардаев М.Ҳ., Ғофуров Ж.И. Уструшонанинг илк ўрта аср қишлоқ маконлари (ёзма ва археологик манбалар асосида). Тошкент, 2016. Б. 39.

31 Негматов Н.Н. Историко-географический очерк Усрушаны с древнейших времен по Х в.н.э...-С. 239.

32 Ибн Ҳавқал. Китоб сурат ал –ард... –Б: 70.

33 Ибн Ҳавқал. Китоб сурат ал –ард... –Б: 68.

34 Ибн Ҳавқал. Китоб сурат ал –ард... –Б: 70

35 Ибн Ҳавқал. Китоб сурат ал –ард... –Б: 69.

36 Пардаев М.Ҳ., Ғофуров Ж.И. Уструшонанинг илк ўрта аср қишлоқ маконлари (ёзма ва археологик манбалар асосида). Тошкент, 2016. Б. – С. 43.

37 В.А. Воронина, Н.Н.Негматов. Открытие Уструшаны. // Наука и человечество. Международный ежегодник. Москва, 1974, - С. 51-71.

38 Бетгер Е.К. Извлечения из книги «Пути и страны» Абу-л-Касима ибн Хаукаля. Труды САГУ. – Тошкент: 1957. – С. 21.

39 Ибн Ҳавқал. Китоб сурат ал –ард... –Б: 69.

40Ўша манба. Ўша жойда...

41 Ибн Ҳавқал. Китоб сурат ал –ард... –Б: 225.

42Ибн Хордадбех. Книга “Пути и страны”... – С. 86.

43Ибн Ҳавқал. Китоб сурат ал –ард...–Б: 69.

44 Ибн Ҳавқал. Китоб сурат ал –ард...–Б: 228.

45 Сверчков Л.М. Поселение Мык - источник по истории средневековой Уструшаны: Автореф.дисс. ...канд.ист.наук.- Самарканд,1991. –С.15.

46 Пардаев М.Ҳ., Ғофуров Ж.И. Уструшонанинг илк ўрта аср қишлоқ маконлари (ёзма ва археологик манбалар асосида). Тошкент, 2016. Б.69.

47 Грицина А.А. Уструшанские были... –С. 33.

48 Ибн Ҳавқал. Китоб сурат ал –ард... –Б: 226.

49 Ибн Ҳавқал. Китоб сурат ал –ард... –Б: 226.

50 Пардаев М.Ҳ., Ғофуров Ж.И. Уструшонанинг илк ўрта аср қишлоқ маконлари (ёзма ва археологик манбалар асосида). Тошкент, 2016. Б. 52.

51 Негматов Н.Н. Усрушана в древности и раннем средневековье // Труды ИИАЭ АН ТаджССР. Т. 55. Сталинабад: 1957. – С. 40.

52Бердимуродов А.Э. Раннесредневековые археологические памятники Джизакского оазиса (Северо-Западной Уетрушаны V-Х вв.).: Автореф.дис.. канд.ист.наук.-М.: 1985. – С. 12.

53 Негматов Н.Н. Историко-географический очерк Усрушаны с древнейших времен по Х в.н.э... – С. 247.

54Грицина А.А. Уструшанские были... –С. 152.

55 Грицина А.А. Археологические памятники Сырдарьинской области. – Ташкент: Фан, 1992. –С. 29

56 Грицина А. А., Сверчков Л. М. Археологические исследования в Сырдарыинской области. // ИМКУ Вып. 23. Ташкент, 1990. С. 119., Грицина А.А. Археологические памятники Сырдарьинской области... –С. 29

57 Мухаммаджонов А.Р. К этимологии топонимов «Сабат» и «Рабат» // К изучению рабатов на торговых путях. Тезисы. Ургенч 1991. – С.63.

58 Грицина А.А. Уструшанские были... –С. 53.

59 Грицина А.А. Уструшанские были... –С. 38-42.

60 Ибн Ҳавқал. Китоб сурат ал –ард...–Б: 69

61 Негматов Н.Н. Историко-географический очерк Усрушаны с древнейших времен по Х в.н.э... – С. 246.

62 Toshboyev F.E. Ustrushona chorvadorlarining antic davrdagi madaniyati. Toshkent, 2014. Б. 89.

63 Гумилев Л.Н. Қадимги турклар.(Таржима, кириш сўз муаллифлари ва нашрга тайёрловчилар Б.Ўрдабекли ва А. Айритомий) – Тошкент: Фан, 2007.– Б. 82.

64 Шониёзов К.Ш. Қанғ давлати ва қанғлилар... – Б. 110.

65 Хўжаев А. Фарғона тарихига оид маълумотлар... – Б. 228.

66 Шониёзов К.Ш. Қанғ давлати ва қанғлилар... – Б. 109.

67 Хўжаев А. Фарғона тарихига оид маълумотлар... – Б. 203.

68 Пардаев М.Ҳ., Тўйчибоев Б.Б. Уструшона қадимда ва илк ўрта асрларда. Тошкент, 2017, Б 98

69 Хўжаев А. Фарғона тарихига оид маълумотлар... – Б.208.

70 Гумилев Л.Н. Қадимги турклар…–Б. 75. ж

71 Комсомольская правда, 1984, 10- февраля; Совет Ўзбекистони, 1984, 18- февраль.

72 Сверчков Л.М. Поселение Мык - источник по истории средневековой Уструшаны: дисс. ...канд.ист.наук.- Самарканд,1991.- С.13-14.

73 Сверчков Л.М. Поселение Мык - источник по истории средневековой Уструшаны... - С. 145-146.

74 Пардаев М.Ҳ., Тўйчибоев Б.Б. Уструшона қадимда ва илк ўрта асрларда. Тошкент, 2017, Литвинский Б.А. Кангюйско-сарматский фарн.. –С. 3.

75 Литвинский Б.А. Кангюйско-сарматский фарн.. –С. 3.Григогорьев Г. В. Келесская степь в археологическом отношении (К истории культуры древних саков) // Известия АН КазССР. -Алма-Ата, 1984, № 1. -С. 51; Ўшамуаллиф. Каунчитепа. Ташкент, 1940.

76 Средняя Азия и Дальний Восток в эпоху средневековья (Средняя Азия в раннем средневековье) . –С. 122.

77 Альбаум П.И. Буддийский храм в долине Санзар. // Докл. АН УзССР. - Т.: 1955. – С.57-59.

78 Гайдукевич. В.Ф. Работы Фарходской Археологической экспедиции в Узбекистане в 1943-1944. КСИИМК вып.XIV. М.,1947.

79 Грицина А.А. Уструшанские были... – С. 38-42.

80 Грицина А.А. Уструшанские были... – С. 38.

81 Грицина А.А. Уструшанские были... – С. 40-41.

82 Қадимий Зомин (тарих, археология, нумизматика, этнография). Тошкент, 2018.– Б. 138.

83 Toshboyev F.E. Ustrushona chorvadorlarining antic davrdagi madaniyati. Toshkent, 2014. Б. 122.

84 Мирбобоев А.К. Раскопки Куркатских склепов // АРТ – Душанбе: 1980. –№ ХV – С 295-303.

85 Грицина А.А. Уструшанские были... – С. 38.

86Грицина А.А. Анахиты согдийская и уструшанская // Самаркандский вестник. 22 июля 2015 г. № 61,

87 Сагдуллаев А.С. Ўзбекистон тарихи. –Т.: Университет, 1999. –Б. 41.

88 Гумилев Л.Н. Қадимги турклар…–Б. 93.

89 Toshboyev F.E. Ustrushona chorvadorlarining antic davrdagi madaniyati. Toshkent, 2014. Б. 189.

90 Аширов А.А. Ўзбек халқининг қадимий эътиқод ва маросимлари. Тошкент, А.Навоий номидаги Ўзбекистон Миллий кутубхонаси нашри, 2007.

91 Аширов А.А. Ўзбек халқининг қадимий эътиқод ва маросимлари. Тошкент, А.Навоий номидаги Ўзбекистон Миллий кутубхонаси нашри, 2007.

92 Потапов Л.П. Туркоязычных народов мифология. Т.2. // Мифы народов мира. –М.: 1992.–С.534.

93 Геродот. История в девяти книгах.Книга четвертая. М.,1985,224 с.

94 Квинт Курц Руф. История Александра Македонского.М.,МГУ.1963, 281 с.

95 Тўйчибоев Б, Қашқирли Қ. Зоминнинг тил қомуси. Тошкент, 2010. Б. 109.

96 Кшибеков Д. Кочевое общество... –С.133.

97 Тўйчибоев Б, Қашқирли Қ. Зоминнинг тил қомуси. Тошкент, 2010. Б. 102.

98Аширов а.А. Фарғона водийси аҳолисининг сув билан боғлиқ мифологик қарашлари ва урф одатлари // Ўзбекистон тарихи. № 1. 2018. – Б.82.

99 Тўйчибоев Б, Қашқирли Қ. Зоминнинг тил қомуси. Тошкент, 2010. Б. 156

100 Литвинский Б.А. Древние кочевники «Крыши мира»... – С. 144-149.

101 Абулғози Баҳодирхон. Шажарайи тарокима. – Тошкент: Чўлпон, 1995, 22-23 б.

102 Шониёзов К.Ш. Қарлуқлар давлати ва қарлуқлар. –Тошкент: Шарқ , 1999. –Б. 189

103 Аширов А.А. Ўзбек халқининг қадимий эътиқод ва маросимлари... –Б. 126

104 Умумий ўрта таълим Давлат таълим стандартилари.Т.1999йил,2-сон,86-бет.

105 Ta’lim taraqqiyoti. O’zbekiston Respublikasining Xalq ta’limi vazirligining Axborotnomasi 2-Maxsus son, 2019 yil. Umumiy o’rta ta’limning davlat ta’lim standarti va o’quv dasturi. - T., “Sharq”, 1999 y.O’zbekiston Respublikasi Oliy ta’lim tizimini isloh qilish bo’yicha me’yoriy hujjatlar. I qism.- Toshkent, 2017 yil.

106 Yo’ldoshev J., Yo’ldosheva F., Yo’ldosheva G. Interfaol ta’lim sifat kafolati. T., 2008, 29 b.

107 Yusupov F.O’qituvchi individual tayyorgarliklarini oshirishning pedogogik-psihologik jihatlari. Xalq ta’limi №5, 2005 yil

108 Таълим тараққиёти. Ўзбекистон Республикасининг Халқ таълими вазирлигининг Ахборотномаси 2-Махсус сон, 2019 йил 28 б.

109 Yusupov R.K. Tarixni o’qitish uslubi. Samarqand. Universitet, 2001. 83 b.

110 Н.Tayloqov. Xalq ta’limiga Zamonaviy axborot texnologiyalarini joriy qilish ta’lim sifatini oshirishning omili sifatida. Xalq ta’limi. 2005 yil № 5 soni

111 Н.Саидахмедов. Янги педагогик технологиялар. Т.”2015. 79-бет.

112 Геродот. История в девяти книгах. Книга четвертая. М.,1985,224 с.