Jizzax davlat pedagogika instituti tarix fakulteti

Mavzuning dolzarbligi. Ustrushona Turon zaminining qadim va o`rta asr tarixida muhum o`rin egallagan bir bo`lagi, ajralmas qismidir. Sirdaryo va Jizzax viloyatlarining tog` va tog` oldi mavzelari qadimdan aholi zich joylashgan madaniy o`lkalar qatoriga kirgan. Ko`plab chashma, buloq, soy va daryolar havzasida hosil bo`lgan katta kichik bu vohalarda lalmakorlikdan tashqari suniy sug`orish tizimlariga asoslangan dehqonchilik va o`troq hayot ancha qadimdan boshlangan. Bu esa Ustrushonaning mazkur hududlarida muqim istiqomat qiluvchi qadimgi aholining ilk tarqalish davri jarayonlari o`sish dinamikasi va xo`jalik faoliyatida muhim ahamiyat kasb etgan.

O‘rta Osiyoda qadimgi davrlardan dehqonchilik vohalari atroflari bo‘ylab aholi sonining ortib borishi, yangidan-yangi yerlarning o‘zlashtirilishi va u yerlarning obod dehqonchilik vohalariga aylanib borishi kuzatiladi. Evro Osiyo dashtlaridan ko‘chmanchi chorvador aholilarning kirib kelishi va janubiy mintaqalarga o‘tib borishi Ustrushonadagi madaniy jarayonlarga katta ta’sir ko‘rsatgan. SHunga bog‘liq holda, o‘lkada qadimgi (antik va ilk o‘tra asrlar) davrga oid juda ko‘p arxeologik yodgorliklari mavjud bo‘lib, ularning aksariyati yaxshi saqlangan.

Qadimgi davrdan o‘rta asrlarga o‘tish, ya’ni Qang‘ davridagi barqaror ijtimoiy siyosiy vaziyat tufayli Ustrushonada ham o‘troq va ko‘chmanchi aholining bir-biriga uyg‘un va bir-birini to‘ldiruvchi madaniyati shakllanib, sayqal topib borgan. Bu kabi jarayonlar ilk o‘rta asrlarda ham davom etib, qadimdan mavjud bo‘lgan ikki til sohiblari chegarasi Sirdaryodan Amudaryoning o‘rta havzalariga ko‘chib, VI-VII asrlarda turk – so‘g‘diy etno – madaniy madaniyatining shakllanishiga olib kelgan. Endi, Ustrushona (Farg‘ona va CHoch) madaniyatiga xos xususiyatlarning Baqtriya, So‘g‘d va Xorazm kabi tarixiy madaniy vohalar madaniyatidan farqli ko‘rinishlari ham kamayadi. Bir necha asr davomi sodir bo‘lgan ijtimoiy siyosiy va etno madaniy jarayonlarning mahsuli fanda umumiy tarzda, Qovunchi madaniyati nomi bilan atalmoqda. Tarixni o‘rganish davomida, Qovunchi madaniyatini o‘rganishning ilmiy ahamiyati tobora ortib bormoqda va uning Ustrushona xalqlari madaniyati tarixida tutgan o‘rnini aniqlash va ko‘rsatib berish ham dolzarb hisoblanmoqda.

Bugungi global davrda, dunyoda kechayotgan ommaviy madaniyat ko‘rinishidagi tahdidlar, xalqlarning milliy qadriyatlari va ma’naviy me’rosiga ham rahna solmoqda. Unga qarshi kurashishning eng samarali usuli madaniyatimiz – milliy qadriyatlarimizni targ‘ib qilish orqali, yoshlarimizda ma’naviy immunitetni shakllantirish, boy moddiy va ma’naviy merosimizga nisbatan yuksak hurmat va sodiqlik ruhini shakllantirish zarur¹. Bunda xalqimizning haqiqiy tarixi, jumladan uning ajralmas qismi bo‘lgan Ustrushona xalqlari qadimiyati, urf odat va marosimlarini tadqiq qilish va shu orqali, azaliy qadriyatlarimiz va yuksak ma’naviyatimizni targ‘ib qilish dolzarb vazifalarimizdan biri hisoblanadi.