millatli mamlakakatlaridan biri. Bu yerda 30 dan ortiq yirik va mayda xalqlar
Eron xalqining ko‘pchiligi eron guruhining hinduyevropa tillar oilasiga kiradi.
Bu guruhga forslar (51%), gilonlar, mozondariylar(8%), kurdlar(7%), lurlar(2%),
balujilar (2%), baxtiyorlar, tolishlar, tatlar, hazoriylar, jamshidlar, armanlar,
afg‘onlar, tojiklar kiradi. Ikkinchi guruh tyurk guruhining oltoy tillar oilasiga
kiruvchilar ozorlar (24%), turkmanlar (2%), qoshg‘aylar, kajarlar, afshorlar,
shohsevanlar, qorapapahlar, nafarlar, hurosonlar, baharlular, eynalular kiradi.
Uchinchi guruh semit guruhining semito-hamit tillar oilasiga arablar (3%) va
ossuriylar kiradi. To‘rtinchi kartvel guruhining kavkaz tillar oilasiga gruzinlar
hukm¬ronlarining bosqinchilik siyosati, o‘z hukmronligiga ko‘pgina har xil tilli
qabila va xalqlarni qo‘shib olishi, shuningdek shunday bosqinchiliklarni bir
janubiy tumanlarida to‘plangan, eronliklar joylashgan tuman¬lar¬ning shimolida
ularga etnik jihatidan yaqin gilonlar, mozandoriylar va tolishlar yashaydi, g‘arbda -
kurdlar, lurlar va baxtiyorlar, sharqda - afg‘on, balujiylar, xazoriylar va tojiklar
shimoli-g‘arbida yashaydi. Ular¬ga qardosh bo‘l¬gan yarim ko‘chmanchi va
yashaydilar. Mamlakatning janubida qoshg‘aylar va ba’zi bir tyurk ko‘chmanchi
19
Eronning yagona davlat tili fors tili hisoblanadi (58%). Hamma rasmiy ishlar,
maktab va oily o‘quv yurtlarida darslar fors tilida olib boriladi. Boshqa tarqalgan
tillardan tyurk (26%), kurd (9%), turk (1%), arab (1%), lur (2%), baluj (1%),
boshqa tillarda 2%.
Eronning davlat dini islom dini bo‘lib (99%), shundan shialar 89% va 10%
sunniylar tashkil etadi, oz qismi (1%) zardushtiylar, yaxudiylar, xristanlar tashkil
etadi. Shialik mamlakat dini deb 1502-yilda Safoviylar hukumatining asoschisi
Ismoil I tomonidan e’lon qilingan. Eronda shialikka forslar, ozorlar, gilonlar,
mozondariylar, lurlar, baxtiyorlar, qoshg‘aylar, shoxsevanlar, tolishlar, kurdlar va
arablarning bir qismi e’tiqod qiladi. Sunniylikka afg‘onlar, balujiylar, kurdlar va
arablarning bir qismi, turkmanlar, jamshidlar e’tiqod qiladi.
Eronning aholi soni 2007-yil ma’lumoti bo‘yicha 72 mln kishini tashkil etadi.
70- yillarda mamlakat aholisi 34 mln. kishini tashkil etganda olimlar bashorati
bo‘yicha 2000-yili uning soni 60 mln. kishidan ortish kerakligini bildirishgan.
Ko‘rib turibsizki oxirgi yillarda Eronning aholisi tez ko‘pay¬moqda. Aholining
tabiiy o‘sishi taxminan 0,72%ni tashkil etadi. Aholining o‘sishiga emigratsiya va
imigratsiya unchalik ta’sir ko‘rsatmaydi.
1933 yilda Eronning aholi soni 15 mln. kishi, 1956-yil – 18,9 mln. kishi,
1977-yil – 34 mln. kishi, 1995-yil – 64,6 mln. kishini tashkil qilgan. 23 yil
mobaynida (1933 – 1956 y) mamlakatning aholi soni 3,9 mln. kishiga ko‘paydi,
1957 – 1977 y (20 yil) 15,1 mln. kishiga va oxirgi 18 yilda 1977 – 1995 y 30,6 mln
kishiga ko‘paydi.
Tug‘ilish har 1000 kishiga-16,83 bola, o‘lim har 1000 kishiga-5,55 tani
tashkil etadi, (bolalar o‘limi har 1000 ta bolaga – 41,58 ta nobud bo‘ladi). O‘rtacha
umr ko‘rish-erkaklarda-68,31 yosh, ayollarda – 71,07 yosh. Har bir ayolga o‘rtacha
1,82 tug‘ilgan bola to‘g‘ri keladi. iqtisodiy faol aholi 23.68 mln kishi, shundan
qishloq xo‘jaligida – 33%, sanoatda – 25%, xizmat ko‘rsatishda – 42% aholi band,
ishsizlik – 11,2%. Yosh tarkibi: 0-14 yoshgacha – 28%, 15-64 yoshgacha – 67,2%,
65 va undan yuqori – 4,8%.
Iroq
Aholisining umumiy soni 28,221,181 (2008 y)
Aholi zichligi 1 km.kvga 65 kishi
Shahar aholisi 67 %ni tashkil etadi (2008 y)
Eng yirik shahri Bog’dodj bo’lib 5,620,000 kishi yashaydi (2008 y)
Davlat tili Arab tili
Aholining 96%i islom diniga e’tiqod qiladi.
O’rtacha umr ko’rish darajasi 69.6 yosh (2008 y)
Go’daklar o’limi 1000 gudakka nisbatan 45tani tashkil etadi (2008 y)
Aholining tabiiy o’sish sur’ati 1980-yillarda 3.2 % ni tashkil etgan. 1990-
yillarga kelib tug’ilish darajasi pasayib ketgan. So’nggi o’n yillikda bu ko’rsatkich
ko’tarildi. 2008-yilda aholining tabiiy o’sish darajasi 2.56 %ni tashkil etdi.
Tug’ilish har 1000 kishiga 30 tani tashkil etsa, o’lim 5tani tashkil etdi.
Iroq aholisining 75-80% ni arablar tashkil etadi. Kurdlar taxminan 15-20 % ni
tashkil etadi.
