Жиззах политехника


Иктисодий усишга таъсир этувчи омиллар



Download 0,65 Mb.
bet76/99
Sana26.03.2022
Hajmi0,65 Mb.
#512230
1   ...   72   73   74   75   76   77   78   79   ...   99
Bog'liq
makroiqtisodiyot

Иктисодий усишга таъсир этувчи омиллар.


Иктисодий усиш авволом бор фойдаланилаётган ресурсларнинг сони ва сифатига, шунингдек фойдаланилаётган технологияга боглик. Агарда каралаётган омиллар ва иктисодий усиш таркибий кисмлари яхлитлашти- рилган булса иктисодий усишни экстенсив ва интенсив усишга булиш мумкин. Агарда фойдаланаётган ресурслар микдори узгармай колган xолда ишлаб чикариш усса тулик интенсив омиллар xисобига амалга ошган xисобланади.
Умуман олганимизда иктисодий усиш бир нечта омиллар таъсирида амалга оширилади. Яъни:

  1. Табиий ресурслар сони ва сифати;

  2. Меxнат ресурслари сони ва сифати;

  3. Асосий капитал xажми;

  4. Технология ва бошкалар.

Ушбу омилларнинг барчаси ишлаб чикришга бевосита таъсир курсатади. Бу эса иктисодий усиш истикболларини белгилашда ишлаб чикариш функцияларидан кенг фойдаланиш имконини беради. Яъни, иктисодиётдаги ишлаб чикариш омиллари микдорининг кушимча усиш суръатлари ( K / K ва L / L ) ва техника тараккиёти натижасида уларнинг умумий унумдорлигини кушимча усиш суръатларига ( ^ A / A ) боглик xолда маxсулот ишлаб чикаришнинг кушимча усиш суръатини ( ^Y / Y ) xисоблаш имконини беради:
^Y/Y =  ( ^K/K) + (1-  ) ^L/L + ^A/A ёки
Ишлаб чикариш xажмининг кушимча усиш суръати тенг капитал xажми пульюс меxнат xиссаси пульюс омиллар умумий унумдорлиги кушимча усиши xиссаси.
Бунда коэффициент  ишлаб чикарилган маxсулотда капитал xиссасини, (1- ) - меxнат xиссасини курсатади. Фараз килайлик, миллий маxсулотда капитал xиссаси 0,3 ни, меxнат xиссаси эса 1-0,3= 0,7 ни ташкил этса, унда капитални (^ к/к) ва меxнатни ( ^L/L) 10% га кушимча усиши ишлаб чикариш xажмини xам 10 % га кушимча усишига олиб келади. ( 0,3 х 10 % + 0,7 х 10 % = 3 % + 7 % = 10%) Яъни, экстенсив омиллар xисобланади. Аммо, иктисодий усишни таъминловчи интенсив омиллар xамма вакт xам кадрланган ва иложи борича улардан фойдаланишга xаракат килинади. Шунинг учун xам давлат иктисодий усишни куллаб-кувватлаш максадида, фан-техниканинг истикболли йуналишларини белгилаш, ходимларни тайёрлаш ва кайта тайёрлаш, солик механизми ва тизимини иложи борича ихчамлаштириш каби ишларни олиб бормокда.
Хусусан, республикамизда фан-техника ютукларидан самарали фойдаланишни Республика фан-техника кумитаси олиб боради. Яъни, илмий- тадкикот ва тажриба-конструкторлик ишларини ривожлантириш ва натижаларни ишлаб чикаришга зудлик билан куллаш максадида йирик-йирик лойиxалар ишлаб чикилган ва шунингдек ушбу кумита томонидан xар йили бир нечта маxаллий ва халкаро олимпиада, конференция, коллуквиум ва энг яхши илмий ишлар курик танловлари утказилиб турилади.
Бундан ташкари республика таълим тизимида кескин янгиликлар килинмокда. Яъни, республикада миллий кадрларни етиштириш максадида куп боскичли “Кадрларни тайёрлаш миллий дастури” кабул килинди. Ушбу дастурга асосан ёшларни халкаро жаxон бозорлари талабига жавоб берадиган даражада укитиш ишлари амалга оширилмокда. Яъни, лицей, коллеж, бакалавратура, магистратура, аспирантура ва докторантураларда укишини таъминлаш, ёшларни халкаро даражада тайёрлаш ва кайта тайёрлаш учун республика “Умид” “Устоз” ва шунингдек бошка фондларнинг фаолият олиб бораётганлигини келтириб утишимиз мумкин.
Иктисодий усишга мамлакатнинг солик тизими xам сезиларли таъсир килади. Соликка тортиш ставкаларини камайтириш ва амартизацияга ажратмаларнинг усиш томон узгариши инвестициялар xажмини купайтиради ва шу оркали иктисодий усишни рагбатлантиради.
Кейинги йилларда ижтимоий ва экологик муаммоларни кучайиши деярли барча мамлакатларда иктисодий усиш энг аввало аxоли фаровонлигини таъминлашнинг шарти сифатида каралмокда. Чунки, иктисодий усиш суръатларини таъминлаш зарурлиги сабабли ривожланган мамлакатларда амал килган иктисодий усишнинг микдорий назарияси уз урнини иктисодий усишнинг сифат назариясига бушатиб берди. 70 йиллар охирларидан бошлаб жаxонда муxим ривожланиш гояси табора таркалиб бормокда. Унинг асосий максади келажак авлодлар эxтиёжини, яъни экология жиxатдан чеклашлар ва аxолининг камбагал катламлари эxтиёжини xисобга олишдир.
Яъни, давлат сиёсати иктисодий усишнинг куйидаги муаммоларини xал этишга йуналтирилган:

  • истеъмол даражаси юкори булган иктисодиётнинг баркарор xолатини таъминлашга каратилган омонат жамгариш миъёрларини танлаш;

  • аxоли усишини тартибга солиш;

  • фан-техника тараккиётининг экологик жиxатдан хавфсиз ютукларини жорий этиш ва меxнат унумдорлигини ошириш.

Иктисодий усишнинг ижтимоий йуналтирилганлиги кучайиб бориши билан иктисодий назария ва амалиётда халк фаровонлиги тушунчаси жамият ижтимоий-иктисодий тараккиётининг энг муxум мезонлари сифатида янада аникланмокда ва кенгайтирилмокда.
Агарда илгарилари уни моддий таъминланганликнинг микдорий курсаткичлари акс эттирган булса, xозирда биринчи уринга уртача умр куриш, улим даражаси, шу жумладан болалар улими, ишсизлик даражаси, даромадлар тенгсизлиги, таълим даражаси, атроф-муxитнинг ифлосланиши ва бошка шу каби курсаткичлар куйилмокда. Яъни, иктисодий усиш шахснинг ривожланиб бориши учун шароит яратиб бериши лозим.
Иктисодий усишнинг салбий окибатларидан бири булиб аxолини ижтимоий, мулкий табакаланиши кучайиши xисобланади. Шунинг учун xам давлат аxоли турли катламларини xимоя килиш максадида ижтимоий сиёсатларни олиб боради.
Давлат ушбу ижтимоий сиёсатларни олиб боришдан олдин аxоли дараомадлари микдорини аниклайди. Аxоли даромади иш xаки, дивидентлар ва фоизлардан, шунингдек трансферт туловларидан ташкил топади. Даромадларнинг кенгрок маъноси пулсиз ёки имтиёзли нархларда аxоли оладиган товарлар ва таълим, согликни саклаш, уй-жой коммунал хужалиги, транспорт ва бошка хизматлар куринишидаги туловларни xам уз ичига олади.
Иш xаки, дивидентлар ва фоизларни ишлаб чикаришда бевосита катнашганлар даромадларни таксимлаш натижасида оладилар. Давлат даромадларни таксимланишига иш xакининг энг кам микдорини конуний
равишда урнатиш оркали таъсир курсатади. Энг кам иш xаки ушбу мамлакатда таркиб топган турмуш шароитига боглик булиб, энг кам истеъмол бюджети асосида аникланади.
Давлат даромадларнинг кайта таксимланишини асосан икки хил таянч омиллар ёрдамида амалга оширади:

  1. Солик тизими;

  2. Трансферт дастурлари.

Давлат трансферт дастурларидан ташкари яна бир катор нодавлат ва жамоат дастурлари xам мавжуд. Давлат ва нодавлат ташкилотлари трансферт дастурларини барча турлари ягона бир максадга, яъни аxоли даромадларини тенглаштиришга йуналтирилган.
Даромадлар таксимланишининг тенгсизлигини ифодалаш учун куп xолларда Лоренц эгри чизиги диаграммасидан фойдаланилади.
Бу чизма туртбурчак куринишида булиб, унинг горизантал томонида- аxоли xисссаси (фоизи), вертикал томонида-даромад xиссаси (фоизи) курсатилган. Агар жамиятда даромад мутлок баравар таксимланган деб фараз килсак, яъни 20 % аxоли жами даромаднинг 20 % га, 40 % - 40 % га эга булса, унда мутлок тенгликнинг бу вазиятини ифодаловчи чизик биссектриса куринишига эга булар эди.
12.1-чизма.
Лоренц эгри чизиги.

A Аxоли фоизи.


Аммо, xаётда аxоли уртасида даромадларни таксимланиши бир хил эмас. Масалан, агар аxолининг 20 % А нукта билан белгиланган даромадларнинг озгина кисмини олса, аxолининг 40 % Б нукта билан белгиланган кисмини олади ва xоказа. Бундай xолатда даромадни xакикатда таксимланишини билдирувчи чизик Лоренц эгри чизиги деб аталади. Биссектриса ва Лоренц эгри чизиги уртасидаги узилиш ёки майдон канча катта булса, даромад таксимланишининг тенгсизлик даражаси шунча юкори булади. Бу узилиш катталиги тенгсизлик даражасини ифодалайди.

    1. Download 0,65 Mb.

      Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   72   73   74   75   76   77   78   79   ...   99




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish