Jismoniy tarbiya va sport. Xojamuratov J


 Sportchilar tayyorlash jarayonini boshqarish tizimi



Download 400,47 Kb.
Pdf ko'rish
bet3/12
Sana18.06.2021
Hajmi400,47 Kb.
#69907
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   12
Bog'liq
jismoniy tarbiya va sportni boshqarishning dolzarb masasalalari

1.2. Sportchilar tayyorlash jarayonini boshqarish tizimi 

 

Sportchining  muvaffaqiyati  uning  qobiliyatiga,  mashg`ulot  usuliyatining 



mukammalligiga,  trenerning  malakaviy  darajasiga  hamda  mashg`ulot  va 

musobaqalarni o`tkazish uchun shart-sharoitlarning mavjudligiga bog`liq.  

Unda  sportchi  tayyorgarligining  barcha  jihatlari  miqdoriy  jihatdan  ko`rsatib 

berildi. Tizim uch darajadan iborat: 

I-musobaqa faoliyati ( musobaqalashuv modeli); 

II-sportchi tayyorgarligining asosiy jihatlari (sport mahorati modeli); 

III-sportchi organizmining tizimi (mavjud imkoniyatlar modeli). 

Bunday  ierarxiyada  darajalardan  birining  ikkinchisiga  bo`ysundirilishi  yuqori  

malakali sportchilarni tayyorlashda shubhaga o`rin qoldirmaydi. 

Ishlab chiqilgan sxema tadqiqotchiga  sport tayyorgarligi jarayonlarining xilma-

xilligi  sharoitida  to`g`ri  yo`lni  topa  bilish  hamda  tadqiqot  vazifalarini  to`g`ri 

belgilashda yordam beradi. 

Mazkur tizimning har bir darajasi uchun model` tavsifnomalar tuziladi. Bunday 

tavsifnomalarni tuzishda quyidagi ko`rsatkichlardan foydalanish  zarur: 

1-musobaqa  bellashuvi,  seriya  va  h.k.ni  o`tkazish  davomida  tuzatishlar 

kiritishga yordam beradigan ko`rsatkichlar. 




 

10 


2-musobaqa  jarayonida  urinishlar,  seriyalar  va  h.k.  orlig`ida  tahrir  qilishga 

imkon beradigan ko`rsatkichlar. 

3-sport  faoliyati  samaradorligi  darajasini  pasaytirgan  yoki  uning  o`sishiga 

ko`maklashgan ma`lumotlar yig`indisi bo`lmish ko`rsatkichlar. 

Sportchilar  tayyorlashning  model`  tavsifnomalarini  ishlab  chiqishda  quyidagi 

qoidalarni hisobga olish zarur. 

Maxsus  jismoniy  tayyorgarlikning  xususiyatlariga,  asosiy  jismoniy  sifatlar 

rivojining eng yuqori bosqichiga hamda ulardan musobaqa faoliyati rejimida  sport 

mashqini bajarish vaqtida foydalanish  darajasiga alohida ahamiyat berish lozim. 

Texnik  tayyorgarlikning  model`  tavsifnomalarini  tuzish  chog`ida  eng  muhim 

o`lchamlari  muvozanat  fazalari    va  unsurlari  hamda  ularning  texnik  harakatlari 

sur`atidagi aksini tasvirlaydigan ko`rsatkichlarga e`tiborsiz bo`lish mumkin emas. 

Texnik  mahoratning  integral  o`lchamlari,  ritm-sur`at  tizimi  bilan  maxsus 

jismoniy  tayyorgarlik  ma`lumotlari  orasidagi  o`zaro  bog`lanishni  aniqlash  kerak 

(V.M.D`yachkov, 1984). 

Ritm 


sarflanayotgan 

kuchlanishlarni 

aks 

ettirib, 



ularning 

qiymati, 

sarflanayotgan  vaqt  va  boshqa  harakat  xususiyatlariga  bog`liq  bo`ladi.  Harakatlar 

ritmiga qarab, ularning mukammalligi haqida fikr yuritish mumkin (D.D.Donskoy, 

1979). 

Taktik  tayyorgarlikning  model`  tavsifnomalarini  tuzishda  texnik-taktik 

echimlarning  eng  maqbullarini  yanada  aniqroq  ajratib  ko`rsatish  kerak,  ular  sport 

musobaqalarining  ayni keskin vaziyatlarida qo`llanishi mumkin. Masalan, kurash 

sohasida  usullarning  ritm-sur`at  tuzilishi  ustida  tadqiqotlar  o`tkazilgan  edi. 

(F.A.Kerimov,  1984).  Shunda  quyidagilar  aniqlandi:  oqilona  texnika  asosida 

biomexanik  qonuniyatlar,  aniqrog`i,  hujum  harakatlarining  ritmik  tavsifnomalari 

yotar ekan. 




 

11 


Oddiy  va  murakkab  hujum  harakatlarining  (OHH  va  MHH)  kinotasmaga 

tushirilgan  maxsus  materiallarini  ritm-sur`at  jihatidan  tahlil  etish  ular  orasida 

anchagina tafovutlar borligini ko`rsatdi. OHH texnik harakatning (usulning) asosiy 

tuzilishi  doirasida,  MHH  (usul)  esa  harakatning  asosiy  qismlari  orasidagi 

bog`lovchi  unsur  bo`lmish  qandaydir  tayyorgarlik  harakati  yoki  hujumga  taktik 

tayyorlanish yo`li bilan bajarilgan. 

Yonboshga  olib  oshirib  otish  usulini  bajarishda  vaqt  bosqichlari  tayyorgarlik 

harakatining yo`nalishiga bog`liq bo`ladi. Agar tayyorgarlik harakati oshirib otish 

amalga oshirilgan tomon yo`nalsa, u holda asosiy bosqichning vaqti qisqaradi. 

Oshirib  otishga  tayyorgarlik  harakati  raqibning  «to`xtash  nuqtasi»ni 

(«myortvaya  tochka»)  yuzaga  keltirib,  yonboshga  olib  oshirib  otish  usulining 

mutlaqo boshqacha ritmini tashkil etadi. 

Sportchining 

texnik-taktik 

tayyorgarligiga 

model` 


tavsifnoma 

ishlab 


chiqilayotgan paytda bularning barini hisobga olish lozim. 

Uchinchi  darajali  model`  tavsifnomalari  yoki      potentsial  sport  imkoniyatlari 

modellarini  ishlab  chiqishda,  organizmdagi  etakchi  tizimlarning  amal  qilishi  o`ta 

kuchlangan  faoliyat  modellarida  belgilanadi.  Mazkur  metodologik  yondashuv 

ixtisoslashgan  sport  faoliyatida  sifat  jihatidan  yangi,  yanada  yuqoriroq  rekord 

ko`rsatkichlariga  erishish  maqsadida  zahiradagi  imkoniyatlarni  yanada  oshirish 

yo`llarini belgilashga imkon beradi. 

Uch  darajaning  model`  tavsifnomalarini  bunday  batafsil  tahlil  etish  birdan-bir 

maqsad emas, u sportchilarni tayyorlash, mashg`ulot vositalarini tanlash va ularni 

qo`llashni  takomillashtirish  bo`yicha  vazifalarni  aniq  rejalashtirish  vositasi  bo`lib 

xizmat  qiladi.  Model`  tavsifnomalarning  uch  darajasini  tahlil  qilish  natijasida 

musobaqa  faoliyati  (birinchi  daraja)  borasida  nuqsonlar  aniqlansa,  unda  ikkinchi 

darajadan  sportchi  organizmining  funktsional  ko`rsatkichlarini    (uchinchi  daraja) 

hisobga olgan holda maxsus vositalar tanlab olinadi. 




 

12 


Mazkur  model`  tavsifnomalar  har  bir  daraja  doirasida  ham,  jami  uch  daraja 

orasida ham mustahkam aloqadorlikka ega bo`lishi zarur. 

Sportchilar  tayyorlashni  boshqarish  tizimida  ularga  alohida  xususiyatlarini 

hisobga  olgan  holda  yondashish    u  yoki  bu  sportchini  musobaqa  bellashuvining 

avvaldan    ishlab  chiqilgan  muayyan  sxemasiga  kiritish,  shuningdek,  model` 

tavsifnomalar bo`yicha kompensatsiya zonalarini aniqlashga imkon beradi. 

Bu  masalalarni  faoliyatning  muayyan  turida   o`rganish orqali tayyorgarlikning 

aniq vositalarini maqsadga muvofiq ravishda rejalashtirish hamda yuqori malakali 

sportchilar tayyorlash jarayonini tezlashtirish mumkin bo`ladi. 

Yosh  sportchilarni  tayyorlashda  yuqorida  ko`rsatilgan  uch  darajali  model` 

o`zaro  bo`ysunishning  teskari  tartibiga  ega  bo`ladi.  M.Ya.Nabatnikova  (1982) 

o`spirinlarni  tayyorlashda  uch  darajali  model`  tarkibidagi  darajalarni  quyidagi 

tartibda joylashtirib chiqqan edi. 

.Birinchi daraja – potentsial sport imkoniyatlari modeli 

Ikkinchi daraja – sport mahorati modeli. 

Uchinchi daraja – musobaqalashuv modeli. 

Shunday  qilib,  sport  tayyorgarligi  tizimida  oldinga  qo`yilgan  maqsadlardan 

kelib  chiqib,  darajalar  ierarxiyasida  o`zgarishlar  qanday  sodir  bo`layotganligini 

kuzatish mumkin (3.2.4. rasm). Agar sport bilan shug`ullanish endi boshlanganda 

(bolalik  chog`ida)  birinchi  darajada  potentsial  sport  imkoniyatlari  modelidan 

foydalanish 

kerak 


bo`lsa, 

yuqori 


malakali 

sportchilarni 

tayyorlashda 

musobaqalashuv  modeli  qo`llaniladi.  Tabiiyki,  ko`p  yillik  mashg`ulotlar 

jarayonining  muayyan  bir  bosqichida  darajalar  ahamiyatining  o`zgarishi  sodir 

bo`ladi. 

Ko`rinib  turibdiki,  bolalik  paytida  mashq  jarayoni  sportchi  organizmidagi 

tizimlarni rivojlantirishga yo`naltirilgan bo`lishi lozim, shuning uchun tayyorgarlik 




 

13 


dasturida  yosh  sportchining  jismoniy  rivojlanish  xususiyatlarini  belgilovchi 

potentsial sport imkoniyatlari modeli eng muhim hisoblanishi zarur. 

13-16 yoshda asosiy sifatlarning rivojlanishi shiddatli tus olib, bazaviy texnika 

shakllanadi.  Shuning  uchun  sportchilarni  tayyorlashda  sport  mahorati  modeli 

birinchi  o`rinda  turishi  kerak.16  yoshdan  musobaqalashuv  modelining  ahamiyati 

ortib boradi va 18-19 yoshda u juda katta ahamiyatga ega bo`ladi. 

Uch darajali tizimda modellardagi  o`zgarishlarning xususiyatlarini belgilashda 

mashg`ulot  vositalaridan  maqsadga  muvofiq  ravishda  foydalanish  uchun 

tayyorgarlikning  o`ziga  xos  darajasiga  qaysi  bosqichda  ko`proq  e`tibor  berish 

zarurligini aniq bilib olish juda muhim. Mashg`ulot jarayonini oqilona tashkil etish 

uning maqsadlari, vositalari hamda usullarini birlashtirish demakdir. 

 



 

14 


 1.  -  rasm.  Sportchilarning  ko`p  yillik  tayyorgarligida  darajalar  ahamiyati 

dinamikasining modeli. 

 Sportchilarning  ko`p  yillik  tayyorgarligida  darajalar  ahamiyatining  o`zgarishi 

modelini sport tayyorgarligini tashxisli tahlildan o`tkazgach, mashg`ulot jarayonini 

dasturlashda  qo`llash  mumkin.  Bunda  tayyorgarlik  dasturlaridagi  hal  qiluvchi 

maqsad  ma`lum  bosqichdagi  darajalar  ierarxiyasining  xususiyatlari  bo`lib  qoladi. 

Demak,  sportchilarning  ko`p  yillik  tayyorgarligida  mashg`ulot  jarayonini  tashkil 

etishda  uch  darajali  tizim  modellari  o`zgarishlarini  muntazam  hisobga  olib  turish 

shubhaga o`rin qoldirmaydi. 

Shunday  qilib,  ko`p  yillik  tayyorgarlikni  boshqarishda  darajalar  ahamiyatining 

o`zgarish  modellariga  muvofiq  holda  sportchilar  tayyorgarligini  tahlil  etish  turli 

yosh  davrlarida  yuzaga  keladigan  sport  muammolari  xususiyatlarini  aniqlab, 

shunga mos ravishda boshqaruvning yanada aniq yo`llarini ishlab chiqishga sharoit 

yaratadi





Download 400,47 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   12




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish