Jismoniy tarbiya va sport nazariyasi

Xorijiy    adabiyotlar 
1.
 
Cratty B. Movement behavior and motor learning. Philadelphia. Lee and Febliger.- 1973. 
Elektron ta’lim resurslari  
1. www.tdpu.uz 
2. 
www.pedagog.uz
 

---

 
 
 
85 
 
 
 
 
 
Mavzu. Magistrlarni faollashtirishga yo'naltirilgan jismoniy tarbiya shakllari, uslublari, har-xil 
zamonaviy vositalar. 
Reja: 
1.Magistrlarni faollashtirishga yo'naltirilgan yoppasiga, ketma-ket yakkama-yakka, guruh, 
musobaqa, o'yin, aylanma trenirovka uslublari va har xil zamonaviy vositalar yordamida 
foydalanish bilan faollashtiradi haqida ma'lumotlarga ega qilish. 
 
Har  bir  harakat  faoliyatlarga  jismoniy  tarbiya  jarayonida,  maxsus  mashgulotlarda  o’rgatish 
uchun o’qituvchi turli o’rgatish usullarini, yo’llarini bilishi kerak, o’quvchilar esa harakatlarga o’rganish 
usullariga ega bo’lishlari lozim. 
Qanday  qilib  o’quvchilarga  bilim  berish,  ko’nikma  va  malaka  hosil  qilish,  ya’ni  turli 
harakatlarga o’rgatish kerak. Bu o’qituvchining eng muhim vazifalaridan biridir. O’rgatish usullari turli-
tuman  bo’lib,  ulardan  kerakligini  tanlab  olish  va  unumli  uni  qo’llash,  o’qituvchining  pedagogik  san’atiga 
bog’liq. O’quvchilarga tushuntirish, ularga bilim berish, munosabatda bo’lish, o’quvchilarning mustaqil 
o’zlari  bajarishlariga  va  ishlariga  ta’sir  etish  "metod"  deyiladi.  Bu  usullarni  ayrim  o’rgatish  vazifalar 
asosida amaliyotda qullanilishi va amalga oshirilishi metodika deyiladi. 
METOD  -  yunoncha  atama  bo’lib,  aynan  nimagadir  «yo’l»  degan  ma’noni  anglatadi,  ya’ni  maqsadga 
erishish yo’lini bildiradi. Demak, har bir metodda har xil usullar mavjud. Bu usullar faqatgina bayon etib 
qolmasdan,  balki  o’quvchilarga,  bolalarga  o’rgatish  sifatida  ham  qo’llaniladi.  O’rgatish  jarayonida 
o’qituvchi berayotgan bilim o’quvchilar tomonidan har xil qabul qilinadi. Biri tez o’rganadi, ikkinchisiga 
ko’proq vaqt talab etiladi. 
Shuning uchun o’rgatish samaradoligi o’qituvchining to’g’ri usullarni tanlash va ishlata bilishiga 
bog’liq.  Bu  metodlarni  tanlashda  vazifalar,  tarbiyalashni  ta’minlovchi  o’rgatish  xarakteri,  o’quv 
materiallariga, ularning imkoniyatlari, mashgulot sharoitlari hisobga olinadi. 
Shuning uchun quyidagi jismoniy tarbiya metodlarni ko’rib chiqish, ularning mazmunini to’g’ri 
tushuna olish lozim. 
Jismoniy tarbiya jarayonida turlicha metodlar qo’llaniladi. Ular yoki bevosita, hissiy qabul etish, 
yoki so’z orqali yoki amaliy harakat faoliyatidan foydalanishga asoslangandir. Jismoniy tarbiya metodlariga 
asosan  amaliy  harakat  faoliyati  kiradi,  lekin  birorta  ta’lim  tarbiyani  so’z  va  ko’rgazmalailik  metodlarga 
asoslanmasdan turib olib borib bo’lmaydi. Bu esa jismoniy tarbiyada o’ziga xos xususiyatlarga ega. Shuning 
uchun jismoniy tarbiya metodlari bilan bir qatorda shu jarayonga kiruvchi boshqa hamma metodlarni 
aks ettiradi. 
Jismoniy  tarbiya  hamma  metodlarining  muhim  asoslaridan  biri  jismoniy  yuklanishni 
boshqarish va uni dam olish bilan almashtirish tarkibi tashkil etadi. 
Jismoniy  yuklanish  deb  jismoniy  mashqlarni  organizmga  ta’sir  etuvchi  hamda  sodir 
bo’ladigan  ob’ektiv  va  sub’ektiv  qiyinchiliklarni  engish  darajasiga  aytiladi.  Jismoniy  yuklanish 
organizmning ish potentsiali sarflanishi va charchash bilan bevosita bog’liq bo’lib, charchash jismoniy 
yuklanish bilan ifodalangan tiklanish jarayoni ro’y beradigan dam olish bilan bog’liqdir. Shunday 
qilib, nagruzka charchash orqali il qibiliyatini tiklash va oshirishga olib keladi. 
Jismoniy yuklanishning samaradorligi uning hajmiga va shiddatiga to’gri keladi. Nagruzkaning 
xajmi deb ayrim mashqlarning ko’p vaqtli ta’sirchanligi shuningdek ma’lum bir vaqt bajarilgan jismoniy 
ishlarning miqdoriy yigindisiga aytiladi. 
Jismoniy yuklanishning shiddati uning har bir vaqtdagi ta’sir kuchi, funktsiya kuchlanganligi, 
ta’sirning  bir  vaqtdagi  qiymati  bilan  xarakterlanadi.  Shiddat  ko’rsatkichlari:  harakatni  tezliligi, 
ishlarning quvvati, qarshiliklar og’irligi, shuningdek mashqlar bajarilishini tezligi va h.k. 

---

 
 
 
86 
 
Jismoniy  yuklanish  -  jismoniy  tarbiyaning  turli  metodlarida  standart  va  takrorlash  mashq 
metodi  har  bir  vaqtida  o’zining  tashqi  parametrlari  bilan  amaliy  bir  xil  vaqtida  o’zining  tashqi 
parametrlari  bilan  bir  xil  va  o’zgaruvchan  bo’ladi.  Ikkala  tipdagi  jismoniy  yuklanishlardan  foyda, 
charchash hosil qilgan bir faoliyatdan boshqa ikkinchi faoliyatga o’tish bo’lishi mumkin. 
Jismoniy  yuklanish  qismlari  oralig’ining  uzoqligi  tiklanish  jarayonining  sodir  bo’lishi 
qonuniyatlari va yo’naltirish ta’sirlari asosida o’rnatiladi. Intervalni 4 tipi mavjud: 
1)  To’liq  interval;  2)  Qattiq  yoki  subinterval,  3)  Ekstrimal  yoki  superintervalnsh;  4)  Mini-maksi 
oralig’i  1.  To’liq  yoki  ordinal  interval  bu  keyingi  yuklanish  qismigacha  amaliy  to’liq  il  qobiliyati 
tiklanishi. Bunda ishni qushimcha funktsiya kuchlanishsiz amalga oshirish imkonini beradi. 
2.  Qattiq  intervalda  keyingi  yuklanish  qismi  etarlicha  tiklanmagan  vaqtga  to’g’ri  keladi  -  ma’lum 
vaqtgacha  ishni  davom  ettirish  mumkin,  lekin  tashqi  son  ko’rsatishida  o’zgarishsiz  bo’lishi  va 
fiziologik hamda psixologik ko’rsatkichlari ortib boradi. (rasm) 
3.  Ekstremal  yoki  superinterval  intervali  -  bunda  keyingi  yuklanish  qismi  yuqori  ilchanlik  qobiliyati 
fazasiga to’g’ri keladi. Tiklanish jarayonining qonuniyatlari natijasida paydo bo’ladi. (rasm) Shunday qilib 
jismoniy tarbiya metodlari asoslarida jismoniy yuklanish va dam olishda to’g’ri foydalanish zarur.