Jismoniy tarbiya va psixologiya

Immunitеt hаqidа tushunchа
. Immunitet deb organizmning barcha begona agentlar, shuningdek 
kasallik chaqiruvchi mikroorganizmlar va ularning toksinlarini yuqtirmaslik xossasiga aytiladi 
(immunitas – lotincha biror nimadan qutulish).
Organizmga genetik jihatdan begona agentlar – antigenlar tushganda qator mexanizm va omillar 
ta’sirga o’tib, begona agentlarni aniqlaydi va zararsizlantiradi.
Organizm himoya reaksiyalari ichki muhitining gomeostaz doimiyligi buzilishiga qarshi 
kurashuvchi a’zo va to’qima sistemasi immunosistema deyiladi.
Immunologiya – immunitet haqidagi ta’limot bo’lib, begona moddalarga va mikroorganizmlarga, 
begona to’qima va xavfli o’smalarga nisbatan organizmning reaksiyasini o’rganadi.
Immunitet tug’ma va orttirilgan bo’lishi mumkin.
Tug’ma immunitet – bu berilmaslik xossasining mustahkam va zamonaviy shakli bo’lib, 
chidamlilik omillari bilan nasldan-naslga o’tishga asoslangan. Ma’lumki, odam yirik shohli hayvonlar va 
it tounga sezuvchan emas, hayvonlar esa vabo va bo’g’ma bilan kasallanmaydi. Lekin tug’ma immunitet 
absolyut emas, ya’ni makroorganizm uchun noqulay sharoit yaratish bilan uning yuqtirmaslik xossasini 
o’zgartirishi mumkin. 
Orttirilgan immunitet odamda hayoti davomida orttiriladi, nasldan-naslga o’tmaydi.
Tabiiy immunitet. Tabiiy faol immunitet kasallik bilan og’rib o’tgandan keyin yuzaga keladi, u 
postinfeksiya deyiladi. Ko’pgina hollarda u uzoq vaqt saqlanadi, qizamiq, suvchechak, toun va boshqa 
kasalliklardan so’ng yuzaga keladi.
Tabiiy passiv immunitet – bu chaqaloqlar (plasenta) immuniteti bo’lib homila ona 
qornidaligidayoq orttiriladi. SHuningdek, chaqaloqlar ona suti orqali ham immunitetni orttirishi mumkin. 
Immunitetning bu turi uzoq davom etmaydi. 6-8 oydan so’ng yo’qolib ketadi.
Sun’iy immunitet (faol immunitet) odamda immunizasiya (emlash) natijasida orttiriladi. 
Immunitetning bu turi organizmga kuchsizlantirilgan yoki turli usulda o’ldirilgan bakteriya, ularning 
zaharlari, viruslar yuborilgandan so’ng hosil bo’ladi. Bunda organizmda faol qayta qurilish yuzaga 
keladi, ya’ni qo’zg’atuvchi va toksinlarga o’ldiruvchi ta’sir ko’rsatuvchi modda (antitelo) hosil bo’ladi. 

---

23 
SHuningdek, hujayra xossasining o’zgarishi mikroorganizmlar va ular ishlab chiqaradigan moddalarga 
ta’sir ko’rsatadi. Sun’iy faol immunitet sekin-asta 3-4 hafta ichida hosil bo’ladi va 1 yildan 3 yilgacha 
saqlanadi. 
Sun’iy passiv immunitet organizmga tayyor antitelo yuborish natijasida yuzaga keladi. 
Immunitetning bu turi organizmga antitelo, zardob va immunoglobulin yuborilgan zahoti hosil bo’ladi va 
faqat 15-20 kungacha saqlanadi, so’ngra antitelolar parchalanib, organizmdan chiqib ketadi.
Antimikrob immunitet turli xil mikroorganizmlar keltirib chiqaradigan kasalliklardan so’ng yoki 
vaksina yuborilganda hosil bo’ladi.
Antitoksik immunitet – bakteriyalarning zahariga nisbatan hosil bo’ladi. 
Antivirus immunitet – virusli kasalliklardan so’ng hosil bo’ladi. Immunitetning bu turi uzoq 
davom etadi va mustahkam bo’ladi. SHuningdek faol virusli immunitet virusli vaksinalar bilan 
emlangandan so’ng hosil bo’ladi.
Steril immunitet – ko’pgina qo’zg’atuvchilar bemor tuzalganda organizmdan yo’qoladi. 
Immunitetning bu turi steril immunitet deyiladi.
Sterillanmagan immunitet – infeksiya qo’zg’atuvchining moyilligi xo’jayin organizmida bo’lgan 
davrdagina saqlanib turadi. Bunday immunitet sterillanmagan yoki infeksion immunitet deyiladi. 
Immunitetning bu turi sil, zaxm va ayrim boshqa infeksiyalarda kuzatiladi.
Odamning yuqumli kasalliklarni yuqtirmasligi spesifik va nospesifik himoya omillarida o’z aksini 
topadi.
Nospesifiklik deb, organizmning tug’ma xususiyatiga aytiladi, bu odam tanasi yuzasidagi va 
organizm ichidagi turli xil mikroorganizmlarni yo’qotishga imkon beradi.
Spesifik – himoya omili organizm qo’zg’atuvchi yoki toksinlar bilan to’qnashganda hosil bo’ladi, 
bu omillarning ta’siri faqat shu qo’zg’atuvchilar yoki ularning toksinlariga qarshi qaratilgan bo’ladi.