Jismoniy tarbiya

Mashq  bajarish va  uning organizmga ta’siri
M ushaklarning  ish  bajarishi  organizm  va  mushaklarning  o‘zi 
uchun  ham  juda  katta  ahamiyatga  ega.  Organizmning  chidamli  va 
chiniqqan bo‘lishi  ham da taraqqiy  etishida jismoniy  mehnat va jismoniy 
tarbiya  m ashg‘ulotlari  katta  rol  o ‘ynaydi.  Jismoniy  mehnat  va jismoniy 
tarbiya  mashqlari  bilan  shug‘ullanuvchi  kishilarning  mushaklari  yaxshi 
taraqqiy  etgan,  pishiq  va  puxta  b o ‘ladi.  Bunday  odam  og‘ir  ishni

---

charchamasdan  uzoq  vaqt  bajara  oladi.  Aksincha,  jism oniy  m ehnat  va 
jismoniy  tarbiya  bilan  shug'ullanmaydigan  kishilarning  m ushaklari 
kuchsiz  b o ‘ladi.  Bunday  kishilar  ozgina  jism oniy  m ehnat  qilishi  bilav* 
tez  charchab  qoladi  va  organizmning  tiklanish  davri  jism oniy  tarbiya 
mashqlari  yoki  jism oniy  mehnat  bilan  doim   sh ug‘ullanib  turgai: 
kishilarga nisbatan uzoq davom etmaydi.
Mushaklarning 
rivojlanishiga 
va 
organizm ning 
chidam l’ 
bo‘lishiga  muntazam  mashq  bajarish  bilan  erishish  mumkin.  Doimo 
mashqlar  bajarish  natijasida  ish  bajarish  qobiliyati  oshadi.  M asb4 
bajarib  o ‘rgangan  kishi,  mashq  qilmagan  kishiga  nisbatan  uzoq  va 
samarali  mehnat  qilishi  mumkin.  Jismoniy  m ashqlar  bajarish  natijasida 
mushaklarning  hajmi  va  kuchi  oshadi,  nafas  olish  osoyishtalanadi  va 
chuqur  bo‘ladi,  o‘pkaning tiriklik sig‘imi  ortadi.  M ushaklar  ish faoliyat: 
vaqtida  o‘pkadagi  qon  aylanish  hajmi  bir  daqiqada  120  litrga  yetish. 
mumkin. 
Mashq 
bajarish  jarayonida  kishilarda 
o‘pkada 
have 
ventilyatsiyasining  ko‘payishi  nafas  olishning  chuqurlashishi  hisobiga 
jismoniy  harakat  bilan  shug‘ullanmagan  kishilarda  esa  nafas  olishning 
tezlashishi  hisobiga  namoyon  bo‘ladi.  Doimiy jism oniy  mashq  bajarish 
natijasida  qon  aylanish  organlari  ishida  ham   o ‘zgarish  yuz  beradi. 
Badantarbiya 
bilan 
shug'ullangan 
kishilarda, 
shug‘ullanm agan 
kishilardagiga  qaraganda yurak  urishi (tinch  holatda  30-60  marta)  sekir 
bo‘ladi,  bir  daqiqada  chiqarilgan  qon  hajmi  5600  ml  b o ‘ladi.  Jismoniy 
mashqlar  bilan  doimiy  shug‘ullanib  turadigan  kishilarda  yurak  urishi 
sekin  b o ‘lsa  ham  yurakning  sistolik  va  daqiqalik  hajmi  ko‘payadi. 
chunki  bunday  odamlarda  yurak  mushaklari  taraqiy  etgan  va  kuchi: 
bo‘ladi.
Doimo  jismoniy  mashqlar  bilan  shug‘ullanib  kelgan  kishilarda 
yurakning daqiqali hajmi,  sistolik hajmining oshishi  hisobiga ko‘payadi. 
bunda  yurakning  urish tezligi  ortiqeha  o'zgarm aydi.  Jism oniy  m ashqlar 
bilan  shug‘ullanmagan  kishilarda  esa  yurakning  daqiqali  hajmi  yurak 
urishining  tezlashishi  hisobiga  bo‘ladi.  Bunda  sistolik  hajm  ortiqeha 
o‘zgarmaydi.
Organizmning  tabiatda  sodir  bo‘ladigan  turli  o ‘zgarishlarga 
chidamli  b o ‘lishiga,  har  xil  kasalliklarga  qarshilik  k o ‘rsata  olishi 
(immuniteti)  va  chiniqishiga jismoniy  mashqlar  bajarish  orqali  erishish 
mumkin.

---

Qon
Katta  yoshdagi  odam larda  qonning  hajmi,  uning  vazniga 
nisbatan  o ‘rtacha  7-8  %  ,  y a ’ni  5-6  litemi,chaqaloqlarda  15  %,  1 
yoshdagilarda  llfo iz n i  tashkil  qiladi.  Tinch  holatda  qonning  bir  qismi 
qon  depolarida  (jigar,  taloq,  o ‘pka,  yurak  va  teri)  saqlanadi.  Odam 
shiddatli  harakat  qilganda  depodagi  qonlar  chiqib  qon  tomirlarida 
aylanadigan qon hajmini to ‘ldiradi.