Jismoniy tarbiya

Ish bajarish vaqtida organizmda sodir b o‘ladigan o ‘zgarishlar
Jismoniy ish bajaradigan organizmda faqat m ushaklar  ishidagina 
emas,  balki  boshqa  bir  qancha  organlarning  ishida  ham   o'zgarishlar 
sodir bo‘ladi.  Mushak ishi vaqtida qon aylanish,  yurak urish,  nafas  olish 
va  chiqarish,  buyrak  ter  bezlari  va  b a’zi  ichki  sekresiya  bezlarining 
ishlari  ham  o‘zgaradi.  Mushaklarni  qisqarib  cho‘zilishi,  y a ’ni  ishlashi 
natijasida  ularning qon bilan ta ’minlanishi shiddatliroq  bo'ladi,  y a’ni  bu 
vaqtda  boshqa  organlarga  qaraganda  ishlab turgan  m ushaklar  qon  bilan 
ko‘proq  ta ’minlanib  turishi  kerak.  Ishlab  turgan  m ushaklarni  yetarli 
miqdorda  qon  bilan  ta ’m inlash  uchun  ulardagi  kapillyarlar  kengayib, 
o‘zidan  ko‘proq  miqdorda  qon  o‘tkazadi,  shu  bilan  birga  yurak  urishi

---

tezlashadi,  yurakning  sistolik  hajmi  kengayadi  va  buning  natijasida 
yurakning daqiqali  hajmi  ham oshib  ketadi:
Mushaklar  shiddatli  ish 
bajarayotgan  vaqtda  oksidlanish 
jarayonlari  ham  shiddatli  o‘tadi  va  kislorodga  bo‘lgan  talab  ancha 
oshadi.  Ishlab  turgan  m ushakni  yetarli  miqdorda  kislorod  bilan 
ta’minlash  uchun  nafas  tezlash  ishi  kerak,  nafas  olishning  tezlashishi 
faqat  ishlab  turgan  m ushaklarga  kislorod  yetkazib  berish  uchungina 
kerak bo‘lmay, balki  oksidlanish jarayoni  natijasida ko‘p miqdorda hosil 
bo‘ladigan karbonat angidridni chiqarib yuborish uchun zarurdir.
Qonda  karbonad  angidridning  ko‘payishi  natijasida  nafas  olish 
markazi  ta ’sirlanib,  m ushaklarda  mashq  bajarish  natijasida  nafas  olish 
va  chiqarish  tez  va  chuqur  b o ‘ladi.  Bu  esa  o ‘pka  ventilyatsiyasini 
tezlashtirishga  olib  keladi.  Agar  tinch  holatda  o ‘pka  ventilyatsiyasi  bir 
daqiqada taxm inan 7  litr bo ‘lsa,  mushaklar qisqarishi ta ’siri ostida,  sport 
bilan  shug‘ullanganda  va  m ushaklar  ishi  vaqtida  o‘pkadagi  kislorod  60
-  70 litrga yetadi.
M ushaklar  ishlab  turgan  vaqtda  buyrak  va  ter  bezlarining  ishi 
ham  kuchayadi.  Buyrakda  siydik  hosil  bo‘lishi  tezlashadi  va  ko‘payadi. 
Buning  natijasida  organizm   faoliyati  uchun  zararli  bo‘lgan  moddalar 
siydik  orqali  tashqariga  chiqarilib  yuboriladi.  Bundan  tashqari  ter 
bezlari tana haroratining turg‘un b o ‘lishida ham ishtirok etadi.
Mushaklar  ishi  vaqtida  ichki  organlar  ishining  o‘zgarishi 
markaziy  asab  tarm og‘i  tom onidan  boshqarilib  turiladi.  Markaziy  asab 
tarmog‘i,  xususan,  bosh  miya  yarim   sharlari  po‘stlog‘idan  keladigan 
impulslar  faqat  m ushak  ishi  vaqtidagina  ichki  organlar  faoliyatini 
o‘zgartirib  qolmay, 
balki  bajariladigan  ish  oldidan  organizmni 
tayyorlaydi.
K o‘pincha  odam  og‘ir  ishga  kirishmasdan  oldin,  uning 
organizmida  bir  qancha  o ‘zgarishlar  sodir  bo‘ladi:  yurak  urishi 
kuchayadi,  qon  tom irlari  kengayadi,  nafas  olish  tezlashadi,  shunday 
qilib,  organizm og‘ir ish qilishga oldindan tayyorlanib  boriladi.