Jismoniy tarbiya

Tezlik  va  uni  rivojlantirish  uslubiyoti
Harakatning  tezlik  tavsifi  va  faoliyatlar  umum iy  mashqlar 
bilan  birlashtirilgan.
Qisqa  vaqtda  (10—20  soniya  chegarasida)  bajariladigan 
yuqori  su r’atdagi  harakat  qobiliyatini  tarbiyalashning  sama-
62

---

Iadorlik  manbayi,  m etronom ,  ritmik  musiqa,  o'qituvchining 
ovozi,  signali  (qarsak,  hushtak),  topshirilgan  sur’atda  va  muso- 
baqa  sharoitida  uni  asta-sekin  oshirib  borish  (m a ’lum  vaqlda 
kim  ko‘p  takrorlaydi).  U m um iy  rivojlantirish  va  maxsuslash- 
tirilgan  mashqlardan  iborat.
M ana  o ‘sha  mashqlardan  b a ’zi  birlari:
—  5,  10,  15  soniya  ichida,  im koni  boricha,  k o ‘proq 
mashq  bajarish  (bosh  ustida  qarsak  chalish,  q o ‘lni  aylantirish, 
bir  joyda  yugurganda  qadam lar  sonini  k o ‘paytirish,  bir  joyda 
m a ’lum  balandlikka  sakrash,  arqoncha  bilan  sakrash,  o'tirib- 
turish,  gantel  va  toshlarni  bir  vaqtda  va  uzluksiz  k o ‘tarish);
—  qisqa  masofaga  yugurish  (10—80  m);
—  to 'ld ir m a   to 'p la r n i  tashlash,  gran ata,  te n n is   t o ‘pini 
m a’lum  vaqtda  m o ‘ljalga  urish.
Harakat  reaksiyasini  tarbiyalash  maqsadida,  o ‘quvchilarni 
signalga  tezda  javob  berishlari  u c h u n   maxsus  m ash q lard an  
foydalaniladi.  Bunday  mashqlar  misoliga:
—  d o ira  b o ‘ylab  yurish,  yugurish.  K u tilm a g a n   signal 
(hushtak,  qarsak)  b o ‘yicha  qaysidir  m ashqni  maksim al  tez 
bajarish  (o ‘tirib-turish,  burilishlar,  q o i   bilan  qarsak).  H ar  bir 
harakat  tezlikka  2—3  m arotabadan  bajariladi;
—  t o ‘plarni  signal  bo'yicha  tezlik  bilan  mo'ljalga  urish;
—  startdan  signal  bo'yicha  tezlik  bilan  chiqish  mashqlarini 
bajarish;
—  u m u m iy   rivojlantirish  m ashqlarini  bajarish  ( q o ‘l  va 
oyoq  harakadari,  o'tirib-turish,  burilishlar  va  tanani  engash- 
tirish)  predmeti  va  belgilangan  signal  bo'yicha.
Tezlik  reaksiyasini  muvaffaqiyatli  tarbiyalash  (maksimal 
im koniyatdan  95— 100%)  —  harakatning  jadalligidan  m e ’yo- 
riga  yaqin  va  m e ’yoridan  ortiq  foydalangandagina  mumkin.
Tezlik  reaksiyasini  yaxshilash  uclum  o'quvchilarda  vaqtni 
sezish  hissini  tarbiyalash  katta  ahamiyatga  ega.  Shu  maqsadda 
shug'ullanuvchilarga  m u n tazam   ketma-kct  uch  xil  vazifa  taklif 
qilinadi:
1)  tezkorlik  mashqini  bajargandan  so'ng  o'qituvchi  shu­
g'ullanuvchilarga  vazifani  bajarishlarida  sarllangan  vaqtni  e ’lon 
qiladi;
2)  vaqt  o'quvchiga  e ’lon  qilinmaydi,  lining  o'zi  vaqtni 
aniqlashi  kerak;
3)  o'quvchi  tezkorlik  mashqini  berilgan  vaqtda  bajarishi 
kerak.
63

---

Harakat  tezlik  reaksiyasini  vujudga  keltirishning  eng  asosiy 
mashqlari  —  harakatli  va  sport  o ‘yinlaridir.