Jismoniy tarbiya nazariyasi va usuliyati

Ichki kuchga: a) xarakat tayanch apparatining passiv kuchi – muskulning elastikligi kuchi, muskullarni taranglashish kuchi, cho‘zilaolshligi va boshqalar; b) xarakat apparatining aktiv kuchi – muskulni tortisha olish kuchi; v) reaktiv kuchlar – tana muskullari zvenolarining o‘zaro munosabatida vujudga keladi-gan yuqori tezlanish xosil qiladigan tezlanish xarakatlari bilan namoyon bo‘ladigan kuch.

Tashqi kuch: - inson jismiga tashqaridan taosir qiladi-gan kuchlar: a) tananing o‘z oirligi (vazni)dan vujudga keladigan kuch; b) tayanish reaksiyasi kuchlari; v) tashqi taosir qarshiligi (suv, xavo)ni yengish va jisman tashqi taosirga qarshi (yakka kurashlar) kuch namoyon qilish, inersiya kuchi va boshqalar.

Xarakat kuchi deb amaliyotda xarakatdagi tananing qismini biror tashqi oboektga jismoniy taosiri qabul qilingan. Bu atamadan balandlikka sakrashda depsinishda kuchi, sambo va qilichbozlikda raqibning qarshi bosimi (jismoniy mashq dinamikasi) tushuniladi. Amaliyotda xarkatning bir necha parametrini kompleksli ifodalovchi umumlashtiruvchi sifati-dagi xarakatlardan xam foydalaniladi: a) to‘ri xarakatlar, qaysiki yo‘nalishi, amplitudasi tezligi va boshqalari bilan qo‘yilgan xarakat vazifasiga mos keladi; b) noto‘ri xarakatlar, yaoni qisman bo‘lsada, qo‘yilgan xarakat vazifasiga muvofiq bo‘lmagan xarakatlar; v) tejamli xarakatlar, ko‘zlangan maqsadga minimal darajada kerak bo‘lganlari; g) tejamsiz xarakatlar, ortiqcha, kerak bo‘lmagan muskul zo‘riqishi orqali bajarila-digan xarakatlar; d) jadallik bilan bajariladigan xarakatlar; ye) kuchni yaqqol namoyon bo‘lishini talab etadigan xarakatlar; j) sust xarakatlar sifat jixatidan ayrim xarakatlarni so‘z bilan ifodalab bo‘lmaydi, ularni biror jonli zot xarkatiga qiyoslab tushuntiriladi.