|
qanday chiniqtirish kerak
Qanday?
Q anday? Qanday?
Qanday?
Q anday?
Q anday?
Qanday?
Qanday?
Qanday? Qanday?
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati
1. Маршак М.Е. Физиологические основы закаливания организма человека. Москва. 1957 г.
2. Вайнбаум Я.С., Коваль В.И., Радионова Т.А. Гигиена физического воспитания и спорта М., 2002. 233 с.
3. A.P.Laptev, I.N.Malisheva Praktikum po gigiene. M., FiS. 1981
4. Новиков Ю.В. Природа и человек. М. Изд-во Просвещение, 1991г.
5. Lindsay Dingwall Personal Hygiene Care – 2010 y.
XI BOB. O‘RTA VA MO‘YSAFID YOSHLARIDA JISMONIY TARBIYA GIGIYENASI
11.1. O‘rta va mo‘ysafid yoshlarda jismoniy tarbiya bilan shug‘ullanuvchilarda tibbiy guruhlar
Qarish - murakkab jarayon bo‘lib, nafaqat biologik, ijtimoiy, moddiy maishiy omillarga, o‘rab turgan muhitga bog‘liq bo‘ladi. Odam hayotini ikkinchi yarmida, qonundagidеk yoshga oid o‘zgarishlar, modda almashinish jarayonlarini intеnsivligi pasayishi, hamma a’zo va tizimlarni funksional imkoniyatlarini kamayishi, endokrin bеzlarining faolligining kamayishi, modda almashinishining buzilishi (dissimilyatsiya jarayonlari), tayanch harakat a’zolarida turli o‘zgarishlarni bo‘lishi kuzatiladi. Odamni salomatligini saqlash uchun mеhnatni to‘g‘ri tashkil etilishi, dam olish, maishiy holat, ovqatlanish, sog‘lomlashtiruvchi vositalardan foydalanish hamda har qanday ortiqcha narsalardan voz kеchish, zararli odatlarga (tamaki, nos chеkish, alkogolli ichimliklar istе’mol qilish, narkotik va zaharli moddalar qabul qilish) barham bеrish lozim bo‘ladi. Salomatlik uchun kurashishda jismoniy tarbiya va sport alohida amaliy ahamiyatga ega. Muntazam ravishda jismoniy mashqlar bilan shug‘ullanish, tashqi muhitni turli omillarini ta’siriga turg‘unlikni oshiradi, modda almashinishini yaxshilaydi, ish qobiliyatini oshiradi. Jismoniy mashqlar harakat faoliyatidagi kamomadni o‘rnini to‘ldiradi, shu tariqa tanada sodir bo‘ladigan yomon o‘zgarishlarni oldi olinadi.
O‘rta va mo‘ysafid yoshlarida aksariyat rivojlanadigan kasalliklar atеrosklеroz, gipеrtoniya, miokard infarkti, sеmirib kеtish. Modda almashinish jarayonlarini o‘zgarishini oldini oladigan eng ishonchli vosita bu yoshlarda jismoniy mashqlar bilan shug‘ullanish hisoblanadi. Muntazam ravishda jismoniy tarbiya bilan shug‘ullanganlarda o‘zini his etish yaxshilanadi, uyqu tiniqlashadi, ishtaha ochiladi, kayfiyat yuqoriga ko‘tariladi, o‘zini еngil his etadi, quvnoqlik holati paydo bo‘ladi, ish qobiliyati oshadi va ijodiy faollik paydo bo‘ladi.
O‘rta va mo‘ysafid yoshlarda harakat faolligini oshirishning asosiy shakli sog‘lomlashtirishga yo‘naltirilgan mashqlar hisoblanadi. Ularni amalga oshirishni asosiy sharti har bir odamga individual holatda jismoniy yuklamani taqsimlash hisoblanib u yoshga, salomatlik darajasiga, jismoniy tayyorgarlik mе’yoriga bog‘liq bo‘ladi. O‘rta va mo‘ysafid yoshlarida jismoniy tarbiya, sport bilan shug‘ullanganda tibbiy nazorat, o‘z-o‘zini nazorat qilish alohida amaliy ahamiyatga ega. Jismoniy tarbiya va sport bilan shug‘ullanmasdan oldin o‘rta, mo‘ysafid yoshlarida o‘zlarining salomatlik darajalariga, jismoniy tayyorlanganliklariga qarab tibbiy guruh asosida taqsimlanadilar.
O‘rta va katta yoshlarda odamlar tanasida sodir bo‘ladigan modda almashinish bilan parchalanadigan moddalar o‘rtasidagi nisbat o‘zgaradi, iste’mol etadigan ovqat miqdorini, ko‘zni ko‘rish darajasi, belni quvvati, teri tarangligi o‘zgaradi. Lekin bu o‘zgarishlar ba’zi-bir odamlarda avvalroq, boshqalarda kechroq sodir bo‘ladi. Yuqoridagilarga asoslangan holda 60-74 yoshli erkaklarga oqsilni bir kunlik gigiyena me’yori 69 g, yog‘ni bir kunlik gigiyena me’yori 77 g, karbonsuvni bir kunlik me’yori 333 g miqdorida belgilangan. Odamning sihat-salomatligini saqlashda harakat faolligi juda katta ahamiyatga ega.
Harakat faolligini kamayishi bir qator patologik holatlarni namoyon etadi, ularda yurakda o‘zgarishlar sodir bo‘lishi va boshqa parenximatoz a’zolarda o‘zgarishlarni paydo bo‘lishi, modda almashinishini, energiya almashinishini o‘zgarishi shular jumlasidandir. Harakat faolligini chegaralanishga katta yoshdagilar juda sezgir bo‘lib, ularda hayot faoliyatining susayishi, to‘qimalarda trofik funksiyalarni pasayishi sodir bo‘ladi. Katta yoshdagilarda va maishiy shart-sharoitlarni o‘zgartirish eng ko‘p tarqalgan yurak-tomir tizimi kasalliklarini – ateroskleroz, qon bosimi, miokard infarkti kasalliklarini paydo bo‘lishiga olib keladi. D.F. Chebotarev harakat hajmi juda katta ahamiyatga ega bo‘lib, harakat kamchiligini jismoniy tarbiya mashqlari bilan uning o‘rnini to‘ldirishni tavsiya etadi.
Bundan bir qancha asr oldin yashab o‘tgan ulug‘ mutaffakkir olim Abu Ali Ibn Sino har bir odamni o‘ziga mos holatda harakat bilan ta’minlanishi har qanday darddan har bir odamni halos etadi, degan edi. Katta yoshdagilarda jismoniy tarbiyani hamma mashqlari qo‘llanilishi mumkin. Lekin shakli va uslubiyatiga ma’lum o‘zgartirishlar kiritilishi lozim, ularni funksional imkoniyatlarini hisobga olgan holda, jismoniy tarbiya mashqlarini tashkil etgan vaqtda sihat-salomatlikni yaxshilash, ish qobiliyatini saqlash, vaqtidan oldin qarishni oldini olish uchun o‘tkazilayotganligini inobatga olish lozim.
Yuqorida ko‘rsatilganlarga amal qilinmasa , albatta, yomon oqibatlarga olib keladi. Yoshlar bilan o‘tkaziladigan hamma mashqlarni katta yoshdagilarga mexanik o‘tkazish mumkin emas. Katta yoshdagilarda harakatga bo‘lgan ehtiyoj ko‘payishi bilan bir qatorda jismoniy zo‘riqishga bo‘lgan moslanish yomonlashadi. Bunday holat ish boshlanishini oldingi davrlarida paydo bo‘ladi, hali charchash paydo bo‘lmasdan, bu holat yurak-nafas tizimining diskoordinatsiyasi – yurak urishi ritmi normal izdan chiqadi, nafas olish harakatlarini ritmi buziladi, nafas olish harakati chuqurligi o‘zgaradi, harakat koordinatsiyasi buziladi, agar ish davom ettirilsa bu holatlar asta-sekin normal holatiga qaytadi. Katta yoshdagilarda ishga kirishishlik sekin o‘tadi va ishdan so‘ng tiklanish ham sekin kechadi.
Chidamlilik kamayadi, dam olishga bo‘lgan talab ortadi, yangi harakatlarni o‘zlashtirishga bo‘lgan qobiliyat pasayadi. Bularning hammasi jismoniy mashqlarni tiklab olishni qiyinlashtiradi, ularni dozasini to‘plab olishni qiyinlashtiradi, chunki qarilik belgilari har bir odamda har xil vaqtlarda paydo bo‘ladi.
Yosh kattalashgan sari har xil kasalliklar belgilari paydo bo‘ladi va bu belgilar u yoki bu mashqlarni bajarishga halaqit beradi. Bunga misol bo‘lib yurak-tomir kasalliklari (ateroskleroz va qon bosim kasalliklari), hamda nafas yo‘llarini surunkali kasalliklari (emfizema, pnevmoniya) hisoblanadi. Bir qator kasalliklar jismoniy mashqlar bajarish uchun to‘siq hisoblanadi – bularga kasalliklarning o‘tkir davrlari, asab tizimining progressiv kasalliklari, qon aylanishining II, III daraja kamchiliklari, yurak anevrizmasi, qon tomirlari anevrizmasi, stenokardiyani og‘ir o‘tkir davri, yurak anemiyasi, tez-tez qon ketish, yomon sifatli shishlar. Bulardan tashqari hamma vaqtda va har qancha jismoniy mashqlar bilan shug‘ullanib yurgan odamlar qarishni oldini olgan bo‘ladilar. Bu mashqlar natijasida uzoq vaqt ish qobiliyat saqlanib qoladi.
Yosh o‘tishi bilan paydo bo‘ladigan kasalliklar har vaqt jismoniy mashq bilan shug‘ullangan shaxslarda kechroq paydo bo‘ladi. Qarigan vaqtlarda ham muntazam jismoniy mashq bilan shug‘ullanganlarda harakat apparatining, yurak-tomir tizimining, nafas tizimining funksional ko‘rsatkichlari juda yosh vaqtlardagidek qoladi, yoki B.Gondelsman, K.M. Smirnov qariyalar bir necha vaqt mashq qilmay, yoki yangidan mashq qilishni boshlaganlarida ham ko‘pchilik a’zo va tizimlarning funksional holati yaxshilangani kuzatilgan. O‘rta va mo‘ysafid yoshlarida jismoniy tarbiya bilan shug‘ullangan vaqtda bir yilda 2 marta tibbiy ko‘rikdan o‘tish lozim.
Do'stlaringiz bilan baham: |
