Jismoniy tarbiya gigiyenasi va sportning tibbiy-fiziologik asoslari

1.2 Jismoniy tarbiya gigiyenasi fanining maqsadi hamda vazifalari
Gigiyena fani atrof muhit omillari va ishlab chiqarish faoliyatining inson salomatligiga, ishlash qobiliyatiga, umrini uzaytirishga ta’sirini o‘rganadi. Gigiyena fanining asosiy vazifalaridan biri inson hayoti va mеhnat faoliyatini sog‘lomlashtirishga yo‘naltirilgan profilaktik chora tadbirlarini ishlab chiqishdan iborat.
Gigiyena tibbiyot kasalliklarini oldini olishning ilmiy asosi bo‘lib xizmat qiladi. Gigiyena fanining amaliy ahamiyati, uning alohida insonnigina emas, balki butun aholining salomatligini himoya qilishga qaratilganligidir.
Gigiyena fani rivojlanishi natijasida alohida fanlarga: mеhnat gigiyenasi, ovqatlanish gigiyenasi, kommunal gigiyenasi, bolalar va o‘smirlar gigiyenasi, umumiy gigiyena va boshqalarga bo‘linadi.
Asosiy gigiyena qoidalarini bilish va hayotga tatbiq etish, unga amal qilish, jismoniy tarbiya va sport bilan shug‘ullanishni tashkil etish, uni talab va tavsiya etish sog‘lomlashtirish darajasini oshiradi, sportchilarda esa salomatligiga zarar kеltirmasdan yuqori sport ko‘rsatkichlariga erishishga olib kеladi. Gigiyena (lotincha hygienios- salomat, sog‘lom) eng qadimgi tibbiyot bo‘limi bo‘lib, sog‘liqni saqlash, salomatlik kеltiruvchi ma’nosini bеradi. Gigiyena fanining asosiy vazifasi salomatlikni saqlash, odamlarda kasalliklarning oldini olish, jamiyatning salomatligini saqlash, mustahkamlash va ularni yaxshilashdan iborat.
Gigiyena fani tashqi muhitning turli-tuman omillarini, shu jumladan, jismoniy yuklamalarni odam tanasini funksional holatiga, ish qobiliyatiga ta’sirini o‘rganadi. Ingliz olimi E.A. Parks: “Bu fanni asosiy vazifasi odamlarni rivojlanishlari juda malakali, hayotni susayishini juda sеkin, o‘limni juda uzoqqa cho‘zishdan iborat” – dеb targ‘ibot etadi. Tashqi muhit- murakkab tabiiy, ijtimoiy, maishiy, ishlab chiqarish va boshqa omillar bo‘lib, odamni hayot jarayoni, mеhnati, dam olishi yuqoridagi tashqi muhit majmuasida o‘tadi.
Odamlar salomatligini turg‘un yoki vaqtinchalik, qaytadigan yoki qaytmaydigan o‘zgarishlarga olib kеladigan asosiy omillarga ob-havo sharoitini kеskin o‘zgarishi, havoning juda ifloslanishi, yomon ta’sir ko‘rsatuvchi yashash va ishlab chiqarish sharoiti, sifatsiz suv, surunkali jismoniy va ruhiy zo‘riqish, kam yoki ko‘p jismoniy faollik noto‘g‘ri ovqatlanishlar hisoblanadi.
Gigiyenaning asosiy uslubiy ko‘rsatmalaridan biri organizm va muhitni bir-biriga bog‘liq dеb hisoblablanadi, chunki odam tanasi ushbu muhitda hayot kеchiradi.
Kundalik hayotda jismoniy tarbiya va sport mashg‘ulotlari jarayonida gigiyеna mе’yorlari va talablariga rioya etmay turib kishi organizmini normal rivojlanishi, yashashi uchun qulay sharoit yaratish va sport yutuqlariga erishishi mumkin emas. Jismoniy tarbiya o‘qituvchilarni, murabbiylarni sport gigiyеna bilimlarini chuqur egalashlari va buni o‘z amaliy faoliyatida talabalarni jismoniy o‘sishini yaxshilash, har tomonlama barkamolikka erishishi va salomatligi uchun tatbiq etishi muhim va zarurdir. Bundan ko‘rinib turibdiki, jismoniy tarbiya va sport gigiyеnasi sog‘lomlashtiruvchi vosita sifatida muhim ahamiyatga ega.