Jismoniy madaniyat vositalari

3.Jismonny mashqlarnnig ta`sirini belgilovchi omillar.
Har xil jismoniy mashqlarning samarasi turli xil yoki turli xil dagi jismoniy mashqlarning bir xil madaniyatviy ta`sir ko`rsatishi ama liyetda isbotlangan. Demak, bu jismoniy mashqlar doimiy bir xil ta`sir xususiyatiga ega emasligining isbotidir.
Madaniyat jarayonida jismoniy mashqlarning samarali ta`sirini belgilay oladigan omillarni bilish pedagogik jarayonni boshqarishni oson lashtiradi. Bu omillar kuydagicha guruxlangan:
1.O`qituvchi va o`quvchilarning shaxsiy xarakteristikasini bilish asosiy omillardin biri. Ta`lim jarayoni ikki tomonlama - o`quvchilar ukiydi, o`qituvchi ukitadi. Shuning uchun jismoniy mashqlarning ta`siri keng darajada kim ukitayotganligiga va kimlarni ukiyotganligiga, axloqiy sifatlariga va iktidori (intellekti)ga, jismoniy rivojlanganligiga va tayyorgarligi darajasiga, shuningdek, birlamchi bajara olish malakasi, qiziqishi, harakat faolligi hamda boshqalarga bog`liq.
1.Ilmiy omillar - jismoniy madaniyatning qonuniyatlarini inson tomonidan anglash me`erini xarakterlaydi. Jismoniy mashqlarning pedagogik, psixologik, fiziologik xususiyatlari qanchalik chukur ishlab chiqilgan bo`lsa, pedagogik vazifalarni xal qilish uchuchn shunchalik samarali foydalanish mumkin.
3.Metodik omillar - jismoniy mashqlardan foydalanishda amal qilinadigan juda keng kamrovdagi talablar guruxini umumlashtiradi.
Jismoniy mashqni o`qitish davomida yoki boshqa pedagogik vazifani xal qilish uchun qo`llayetib (masalan, jismoniy qobiliyatlarni rivojlantirish uchun) shuni xisobga olish kerakki, birinchidan, shu jismoniy mashqdan kutilayetgan samara, ya`ni bu mashq bilan qanday vazifalarni (bilim berish, madaniyatlash, sog`lomlashtirish) xal qilish mumkin; ikkin chidan, uning to`zilishi — statik yoki dinamik mashqmi, siklik, atsiklik yoki boshqacha harakatmi; uchinchidan, mumkin bo`lgan takrorlash usullari (bo`laklarga ajratib yoki mashqni tuda bajarish bilan urgatish maqsadga muvofiqmi, takrorlashlar oraligida aktiv dam olishni qullashmi yoki passiv dam olishnimn va xokazolar). Jismoniy mashqlarning bunday xarakteristikasi qo`yilgan pedagogik vazifalarni xal qilish uchun jismoniy madaniyat vositalari va metodlariii tanlash imkonini beradi.
Jismoniy mashqning natijasi uning ijro usuliga bog`liq. Masalan, kanatga uch usul bilan tirmashib chiqish erkin usul bilan tirma shib chiqishdan samaralirokdir, chunki uch usul qo`llanganda badandrokka chiqish imkoni bo`ladi. Jismoniy mashq bajargandan so`ng organizmda maxsus funksional o`zgarish vujudga keladi va u ma`lum vaqtgacha organizmda saqlanib tura di. Vujudga kelgan o`zgarish fonnda keyingi mashqning ta`sir samarasi yanada boshqacharok bo`lishi mumkin. Dastlabki va so`ngi mashqda mashg`ulot samaradorligi ortishi yoki pasayishi mumkin.
Masalan, dikkat uchun mashqlar navbatidagi qiyin koordinatsiya talab qiluvchi harakatlarni bajarishni osonlashtirsa, dumbalok oshish mashqlaridan so`ng muvozanat saqlash mashqlarini o`zlashtirish qiyinchiliklarga sabab bo`lishi mumkin. Ta`sirning oz yoki kuchlilik darajasi o`zining chukurligi va davomiyligi, o`quvchi holati uning jismoniy, aqliy tayyorgarligi va xokazolarga bog`liq. Mashqlar ta`sirining talabini kompleks ishlab chiqish harakat faoliyatining asosiy ta`siri samarasini xisobga olishga imkoniyat yaratadi. Jismoniy madaniyat jarayoni mashqlar ta`siri tizimini har bir yosh guruxi uchun ishlab chiqishii takazo etadi.