Jismoniy madaniyat va sportni boshqarish

XV. SPORT TASHKILOTLARIDA MENEJMENT
FAOLIYATLARI
15. Sport menejmentining paydo bulishi, uning jismoniy tarbiya va sportni boshqarishdagi ahamiyati

Menejment inglizcha so’z bo’lib, boshqarish, ijodiy ish ma’nolarini anglatadi. Bu, asosan ishlab chiqarish, mahsulotlarni bozorga, ayniqsa, chetga chiqarish, ulardan olingan foydalarni zarur tomonlarga ishlatishdagi bosh-qaruv faoliyatlarida ko’proq qo’llanadi.

Ma’lumki, bu faoliyatlar sanoat va boshqa mahsulotlarni ishlab chikaruvchi korxonalarga ega bo’lgan, eng rivojlangan mamlakatlarda uzoq yillardan buen qo’llanib kelinadi, bu mamlakatlarda menejment jismoniy tarbiya va sport sohasini ham qamrab olgan,
AQSH, Yaponiya va bir qator Evropa mamlakatlarida sportchilarni tanlash, tayyorlash, ularning eng nufuzli sport musobaqalaridagi yutuklarini ta’minlashda menej­mentlik (boshqaruv) xususiyatlari ancha ustun turadi. Ya’ni o’tkaziladigan tadbirlar, g’olib sportchilar evaziga mod-diy mablag’lar tushumiga (foyda) ega bo’lish asosiy faoliyat hisoblanadi. Sport sohasidagi menejmentlik faoliyatlari O’zbekistonda to’la tarkib toptan emas. Chunki mamlakatimizda jismoniy tarbiya va sportga rahbarlik qilish chet mamlakatlardagi sport tashkilotlarining me­nejmentlik ishlaridan tubdan farq qiladi. Hozirgi bo­zor iqtisodiyoti va munosabatlari boshqa sohalarga me­nejmentlik ish usullarini asta-sekin kiritib kelmoqda. Sportdagi raqobatchilik va moliyaviy-xo’jalik ish yuritish usulimiz bozor iqtisodiyoti munosabatlariga Tula o’tgach, sport menejmenti ham to’la tarkib topishi va takomillashishi mumkin bo’ladi. Bu, o’z navbatida, yurtimizda jismoniy tarbiya va sportni rivojlantirish, sport menejmenti sohasida mutaxassis xodimlarni tayyorlash hamda ularning yangi yo’nalishdagi faoliyatlarini takomillashtirishda muhim ahamiyatga ega bo’ladi.


15.2. Jismoniy tarbiya va sport sohasida menejment asoslari,
ularning tushunchalari

Eng avvalo ta’kidlash zarurki, O’zbekistonda sport menejmenti sohasida (davlat tilida) maxsus o’quv yoki uslubiy qo’llanmalar yaratilgan emas.

Professor T.T.Yunusovning o’quv qo’llanmasida qayd qilishicha, jismoniy tarbiya va sport sohasidagi menej­ment faoliyatlari asosan chet mamlakatlarda kup uchraydi va ularni o’rganish, tahlil qilish hamda mamlakatimiz sharoitiga moslab qo’llash zaruriyati mavjuddir.
Shunga ko’ra jismoniy tarbiya va sportda menejmentning quyidagi asoslarini bilish lozim bo’ladi.
1. Menejer (rahbar) asosiy maqsadlarni anikdaydi va har bir sohadagi guruxdarda ish sifatlarini belgilaydi, maqsadlarga erishish yo’llarini ishlab chiqadi, o’z hamkorlari va faoliyatda zarur bo’lgan kishilar oldiga vazifalar qo’yadi. Tadqiqotchilarning fikriga ko’ra (Saskov V.M. va boshqalar) menejerlarda quyidagi sifatlar buli­shi zarur:
aklning amaliyligi - o’z bilimlarini amalda qo’llash; muomalani bilish - odamlarga ochiq munosabatda bo’lish, yaxshi suhbatdosh bo’la olish; aklning chuqurligi - voqealarning chuqur mohiyatini anglay olish, sabab va oqibatlarni ko’ra olish va asosiysini tanlay olish;
tashabbuskorlik
faollik
qatьiylik o’zini tuta bilash
sinchkovlik ishchanlik
tartiblilik
mustakillik

- ijodiy fazilatlarni ko’rsatish, fikr va takliflarni oldinga surish va boshqalar;

- tezkorlik bilan isholibborish, amaliy masalalarni echishda katьiylik;
- irodani ishga solish, ishni oxi-riga etkazish;
- o’zining his-tuyg’ularini nazorat qila olish, murakkab vaziyatlarda o’z tartib-harakatini saqlay olish;
- ko’ra bilish, ko’rgan narsalarni yodda saklay olish:
- chidamlilik, og’ir ishlarni olib bora olish, uzoq vaqtda charchamaslik;
- o’zini zaruriy rejimga kura buysundira olish, uz faoliyatini re-jalashtirish;
- o’ziga javobgarlikni olish, ma-salani mustaqil hal kila bilish.

2.Menejment maqsadga erishish uchun faoliyatlarining turlarini tashkil etadi va qarorlar qabul qiladi, munosabatlarni tashkil kiladi. Umumiy boshqarishni guruhlarga ajratgan holda amalga oshiradi va unda ishtirok etuvchilarni tanlab oladi.

3. 
   Menejer turli sohalardagi mas’ul xodimlaridan jamoa (komanda) tuzadi va motivlash va kommunikasiyalashni ximsya qiladi.
   
4. 
   Menejerlarning eng muhim va bosh faoliyati o’lchash (izmerenie) hisoblanadi.
   

Bunda u har bir soha va mas’ul xodimning yagona aniq o’lchamdarini aniqlaydi, ya’ni qilynadigan mehnat va uning natijalarida aniq ko’rsatkichlar bo’lishiga ko’maklashadi. Natijalarni o’rganib, tahlil etadi va ular haqida o’z rahbarlariga ma’lumot beradi.

3. 
   Menejment xizmatchilarining professional jihatdan o’sishi va takomidiga ta’sir etadi. Barcha faoliyatlarni yuritish va xodimlarning mehnatdagi hayotini rivojlantirishda menejerlik ishlari katta ahamiyatga egadir.