Jismoniy madaniyat

Professional  bilimdonlik 

shu  nuqtai  nazardan  shaxs  umumiy  madaniyatining 

shunday  yo‘nalishiki,  unga  faqat  kasbiga  taalluqli  bo‘lgan  bilimlardan  tashqari  shu 

bilimlarning  hosil  bo‘lish  yo‘llari  va  malakalarning  takomillashuvini  ta’minlovchi 

psixologik jarayonlar va holatlarni bilishni ham taqozo etadi.  

Psixologiya fanida ushbu fikr shaxs strukturasi degan ibora orqali o’z mazmunini 

topgan.  Hozirga  kelib  psixologiya  fanida  shaxs  strukturasini  ifodalovchi  turlicha 

ta’riflar mavjud bo’lib, ularning qiyosiy tavsifini keltirishga hojat yo’q deb, o’ylaymiz. 

Bu psixologiyada bilish jarayonlari va ularning mohiyatini va kechishini bilish demakdir 

(6.1-rasm).

 

 

Ma’lumki,  odamlar  bir-birlaridan  ko‘p  jihatlari  bilan  farq  qiladilar.  Masalan, 

ayrimlar  ko‘rgan-kechirganlarini  juda  yaxshi  esda  olib  qolib,  kerak  vaqtda  aniq  esga 

tushira oladilar. Ba’zilar ko‘zi bilan ko‘rgan har qanday ob’ektni mayda detallarigacha 

bayon etish qobiliyatiga ega. Yana birlari eshitgan narsalari xususida aniqroq fikrlaydi, 

kimdir sodda, ravon tilga o‘zhis-kechinmalarini ayta olsa, boshqalar - har bir hikoyaga 

---

108 

 

albatta, fantaziya elementlarini qo‘shishga moyil bo‘ladilar. Demak, odamlarning tashqi 

olamdan  oladigan  taassurotlari  va  ularni  ongda  tartiblashtirish  qobiliyatlari  har  xil 

bo‘larkan.  Ikkinchi  tomondan,  shunday  kasb-korlar  borki,  u  shaxsdagi  u  yoki  bu 

sifatlarning  mukammalashib  borishiga  imkon  beradi.  Masalan,  yirik  avtomatik 

boshqaruv  tizimlarida  ishlaydigan  operator  o‘zdiqqatini  har  qanday  mayda 

o‘zgarishlarga  ham  qaratishga  o‘rgansa,  konstruktor  mavhum  matematik  hisob  - 

kitoblarga  usta  bo‘lib  boradi.  Iqtisodchi  -  moliyachi  pulning  har  bir  tiyinidan  foyda 

olishga o‘rgansa, shoir tabiatan barcha hodisa va voqealarni badiiy bo‘yoqlarda, o‘ziga 

xos  idrok  qilishga  moyilligi  oshadi.  Demak,  odamning  tashqi  olam  xossa  va 

xususiyatlarini  ongida  aks  ettirishi  uning  iqtidori  o‘sishi  va  professional  malakalari 

rivojlanganligiga bog‘liq tarzda kechadi. Shuning uchun har ongning muhim aks ettirish 

shakllari bo‘lmish bilish jarayonlari - idrok, sezgilar, xotira, diqqat, tafakkur, iroda va 

hissiyotlarning inson hayoti va professional o‘sishidagi roliga to‘xtab o‘tamiz. 

Boshqaruvga  doir  layoqatni  o‘rganishning  yana  bir  metodi  tartibga  keltirish 

(ranjirovka  qilish)  deyiladi.  Har  xil  vaziyatlarda  ko‘zatilgan  shaxslar  kasbiy  layoqati 

darajasiga  qarab  muayyan tartibga solish, jixozlash mumkin. Birinchi rang  darajasiga 

kiritish  uchun  kasb  sub’ekti  kasbiy  mahoratning  maksimal  ko’rsatkichini  namoyish 

qilishi lozim. Kamroq muvaffaqiyatga erishsa, u navbatdagi rangga utkaziladi.